Dan maar met de auto

Je hebt een stad met pak m beet 60.000 studenten van wie circa de helft in die stad woont. Die hebben vrijwel allemaal een fiets - goed beschouwd is het in Groningen ook het enige zinvolle vervoersmiddel, want als je een tentamentje moet maken op Zernike versla je de teleurstelling achteraf natuurlijk het best met een verfrissende fietstocht richting het caf�. In Groningen ligt ook een van de drukste fietsplekken van het land, de Grote Markt, alwaar studentjes na weer een nacht zonder sluitingstijden het eerste uur hoorcollege overlaten aan de professionals. Vanaf volgende week zijn fietsers echter niet meer welkom in de binnenstad. Net als moordenaars, kinderlokkers en oorlogsmisdadigers. Het is weer lekker verwarrend: tussen 12.00 uur en 19.00 uur zijn fietsers niet meer welkom op plekken als de Vismarkt en de Werkmanbrug bij het Groninger Museum, de belangrijkste verbinding voor fietsers tussen het Centraal Station en het centrum. En ondertussen vragen opiniebladen zich af waarom Nederland niet langer het fietsvriendelijkste land van de planeet is - dat is omdat we schijt hebben aan fietsers. Wel benieuwd wie die maffe regels gaat handhaven.

Nog even over die EU cadeaubon van 500 miljard + een """lening""" van 250 miljard voor het zuiden genaamd "Next Generation EU".

We raamden eerder al dat het door Merkel en Macron voorgestelde wederopnbouwfonds van 500 miljard euro Nederland netto zon 23,5 miljard euro zou kosten. Dat was gebaseerd op de vorige ESM-verdeelsleutel, maar nu komt de EU zelf met een raming voor de 500 miljard aan giften van de Europese Commissie (PDF, blz 51). Op basis van die sleutel maakte econoom Silvia Merler de bovenstaande berekening. En Nederland staat weer eens trots en fier op 3 van de top 3 nettobetalers.

En we willen niet bijdehand doen, maar PER CAPITA betalen we bijna twee keer zoveel als de Fransen en 121 euro meer dan de Duitsers. Zeg, waarom liquideren die kut-Alpenturken niet gewoon een deel van hun 2,451.8 metrische ton aan goudreserves, het is immers de OP TWEE NA GROOTSTE GOUDRESERVE TER WERELD. Wopkes CDA lijkt ook een beetje in paniek te raken, want het offici�le CDA-twitteraccount liket deze tweet van FvD-raadslid Adrien de Boer over de kwestie.

Middels gezamenlijke leningen gaat de Europese Commissie het geld zelf op de kapitaalmarkt ophalen, en dat maken het dus eigenlijk gewoon een soort coronabonds. Ook wil de Europese Commissie zelf belastingen gaan innen op multinationals en CO2 en dit vervolgens als eigen middelen inzetten. Zo worden we langzaam een transferunie in gefluisterd, verwordt de EU van een Europese herverdeler tot een Europese belasting-inner en is er niets dat we daaraan kunnen doen. Democratie noemen we dat, maar dan van n� de managerial revolution.

"Alles wat er in dit plan staat, is ons kabinet tegen"

Video

En we weten waar het geld NIET voor gebruikt wordt...

Social

Het is iemand gelukt om z'n geld terug te krijgen

Vouchergate, het is nog niet voorbij gevlogen. Onder druk van GeenStijl, de Consumentenbond en Brussel (in die volgorde, ja) ging vvd-minister Corendon van Nieuwenhuizen toch ineens de wet weer handhaven tegen luchtvaartmaatschappijen zoals KLM, die hun klanten met tegoedbonnen het bos in sturen na het annuleren van een vlucht. Behalve dat de stervende zwaan zich nog steeds niet aan de wet houdt. Deze week wist KLM nog een extra schepje schoffering op die schending van het consumentenrecht te gooien, door een zogenaamde "topman" een bonus van acht ton uit te keren voor bewezen diensten over 2019. Opgehoest door klanten die wel hebben betaald, maar niet konden vliegen. MAAR ER IS HOOP. Op internet is een man opgedoken DIE ZIJN GELD TERUG HEEFT GEKREGEN. Hoe? Dreigen met storneren bij zijn creditcardbedrijf, en KLM helemaal kapotmailen tot aan eindbaas Pieter Elbers aan toe. Dus je weet wat je te doen staat: eerst via je creditcard een betwisting indienen (ICS-kaarthouders kunnen dat hierrr doen) en er dan lekker achteraan blijven mailen dus, of spammen desnoods, op AFKLMServices@icsits.com, email.reply@klm.com, refund.europa@klm.com, klm.web-response@klm.com, delegate@klm.com en Pieter.Elbers@klm.com (ook nog ff feliciflapstaarten met zn zeer betreuren", dus dat is al winst. Hier een one button mails all-functie voor speedy boarding. Prettige vlucht naar voren!
Bonus Praatgroep: voor KLM-gedupeerden. Ook leuk voor aeroflotten polyglotten, want in alle talen.

1. Opinie | Hoe voorzichtig de krant moet zijn in de woordenstrijd over terreur  NRC
2. Krijgt Israël vrijbrief in deze oorlog? 'Westen durft geen voorwaarden te stellen'  NOS
3. Waar draait het conflict tussen Israël en Hamas om, en is vrede mogelijk? Tien vragen en antwoorden  Leeuwarder Courant
4. Hoe de oorlog in Gaza zorgt voor spanningen in Den Haag en Europa  NRC
5. Opinie: 'Hoe kies je geen partij in een conflict dat de oorlog van alle oorlogen lijkt te zijn?'  Het Parool
6. Hele verhaal bekijken via Google Nieuws

Nederland krijgt de wind van voren nu het zich voor de zoveelste keer hard opstelt tijdens onderhandelingen in Europa. Waarom is angst voor de publieke opinie leidend voor de Nederlandse houding in Europa?

Ik had de eer geselecteerd te zijn voor het schrijversteam dat Nederland vertegenwoordigde op de internationale boekenbeurs van Budapest. De romantische tijden waarin schrijversuitstapjes naar het buitenland automatisch ontaardden in drinkgelagen, schandalen, orgies en menig handgemeen zijn vervlogen, want ook de schrijvers zijn ondernemers geworden van hun eigen imago en merk, dus deze column gaat niet over de schrijvers, maar over Budapest. 

De Nederlandse ambassadrice, die ons ontving in de residentie, verwelkomde ons met een korte, indrukwekkende, ondiplomatieke en gepassioneerde toespraak, waarin zij ons uitlegde waarom zij zich zorgen maakt over de staat van de democratie en de rechtstaat in Hongarije en over de Hongaarse toekomst in Europa. Zij vroeg ons met klem te beseffen hoe belangrijk onze aanwezigheid was en drukte ons op het hart de dialoog aan te gaan. Uiteraard wilde ik mij van deze opdracht uit naam van het Koninkrijk kwijten, dus ik heb in de korte tijd dat ik daar was met meerdere mensen, onder wie mijn Hongaarse uitgeefster, gesproken over de toestand in Hongarije. Uit die gesprekken rees een deprimerend beeld op van een uitzichtloze situatie. Bij de verkiezingen van 2022 wist de Fideszpartij van Viktor Orbán met iets meer dan de helft van de stemmen dankzij gerrymandering ruim twee derde van de parlementszetels te bemachtigen, waarmee de vijfde regering Orbán kon aantreden zonder zich iets te hoeven aantrekken van het parlement. De macht van Orbán is gebaseerd op een controle over de pers en de media. De oppositie is niet verboden, maar onzichtbaar gemaakt. Toen ik er was, had Orbán net bekendgemaakt dat hij nog elf jaar premier wil blijven en niemand van mijn Hongaarse gesprekspartners zag een realistische manier om hem in die ambitie te hinderen. Het waren geen vrolijke gesprekken. 

The post Te veel mensen menen recht te hebben op een mening zonder de plicht te voelen om zich te informeren appeared first on HP/De Tijd.

NEW YORK (ANP/BLOOMBERG) - Grote defensiebedrijven in de Verenigde Staten en Europa hebben hun beurskoersen deze week behoorlijk zien stijgen door de oorlog in Israël. Beleggers denken dat de vraag naar militaire apparatuur en wapens zal toenemen vanwege het conflict dat nog verder kan escaleren door een grootschalig Israëlisch grondoffensief in de Gazastrook in de strijd tegen Hamas.

Het bericht Positieve beursweek voor defensiebedrijven door oorlog Israël verscheen eerst op Nieuws.nl.

Oud-minister Tjerk Westerterp is overleden op 92-jarige leeftijd. Dat heeft zijn familie laten weten aan persbureau ANP. Westerterp, die in 1983 aan de wieg stond van de AEX-index, overleed in zijn woonplaats Ulvenhout.

Westerterp begon zijn politieke carrière in de jaren 60 als Tweede Kamerlid en Europarlementariër namens de Katholieke Volkspartij, die later opging in het CDA. Hij werd vervolgens staatssecretaris van Europese Zaken onder premier Biesheuvel en minister van Verkeer en Waterstaat in het kabinet-Den Uyl, van 1973 tot 1977.

Als minister van Verkeer stelde Westerterp - die zelf een kind had verloren bij een auto-ongeluk - het dragen van een bromfietshelm en autogordel verplicht. Westerterp werd ook bekend als pleitbezorger van het regenpak. Na de oliecrisis in de jaren 70 liet hij een wedstrijd uitschrijven voor het beste regenpak, om zo meer mensen op de fiets naar werk te krijgen.

Na zijn politieke carrière werd hij directeur van de Optiebeurs in Amsterdam en bedacht hier in 1983 de AEX-index. Dit is de belangrijkste beursindex van Nederland die de ontwikkeling weergeeft van de 25 grootste aandelen qua beurswaarden. Westerterp was begin deze eeuw ook korte tijd politiek actief voor Leefbaar Nederland.

Een Amerikaanse fabrikant haalt pittige chips uit de handel na de dood van een 14-jarige jongen in Massachusetts. Zijn familie is ervan overtuigd dat het eten van de extreem pikante snack hem fataal is geworden.

De tortillachip werd per stuk verpakt verkocht voor 10 dollar in een doos gevormd als een lijkkist, versierd met doodshoofden, gifslangen en Magere Hein. Consumenten worden onder de naam One Chip Challenge uitgedaagd hun reactie te filmen als ze het zoutje eten en zolang mogelijk niks te eten of drinken.

Voor de chips worden de Carolina Reaper en Naga Viper pepers gebruikt, die 1,7 en 1,4 miljoen scoren op de Scovilleschaal van pittigheid. Op diezelfde schaal zit tabasco rond de 5000 en halen jalapeño's 10,000, wat betekent dat er zoveel lepels water nodig zijn om de smaak van één lepel te verhullen.

Op de verpakking staan waarschuwingen dat het product alleen bedoeld is voor volwassenen en gebruik is afgeraden bij zwangerschap. Er wordt aangedrongen medische hulp te zoeken bij flauwvallen, langdurige misselijkheid of als ademhalen moeilijk wordt.

Op school gegeten

De 14-jarige Harris Wolobah uit Worcester had volgens zijn moeder de chip afgelopen vrijdag van een klasgenoot gekregen. Hij was op school misselijk geworden, maar leek beter toen hij naar huis ging. Later die middag werd hij bewusteloos op zijn kamer aangetroffen. Hij werd kort daarna in het ziekenhuis doodverklaard.

Hoewel een autopsie nog de precieze doodsoorzaak moet vaststellen zijn de nabestaanden ervan overtuigd dat de chip tot zijn dood leidde. De jongen was volgens hen verder in prima gezondheid.

Er zijn al eerder mensen in het ziekenhuis opgenomen na het eten van de chips, onder wie andere kinderen. Zo moest er een ambulance langs bij zeven kinderen in Minnesota die op school de challenge hadden uitgevoerd en belandden drie leerlingen uit Californië in het ziekenhuis.

Terugroepactie

Volgens artsen veroorzaakt de stof capsaïcine in de chips een brandend gevoel en tinteling in de mond, maar kan het in extreme gevallen ook tot hartritmestoornissen leiden.

Fabrikant Paqui, dochterbedrijf van snoepgigant Hershey, zegt diep bedroefd te zijn over de dood van de jongen. Het bedrijf stelt dat het product voldoet aan voedselveiligheidseisen en de verpakking benadrukt dat het voor volwassenen bedoeld is. Omdat toch steeds meer kinderen de chips eten, is besloten tot de terugroepactie.

Europese variant

In Europa zijn ook chips te koop die als de allerheetste ooit worden aangeprezen. Een fabrikant daarvan, Hot Chip, wijst erin een reactie aan de NOS op dat het productieproces hiervan anders is dan in de VS: "Paqui stopt de pepers in het deeg, niet aan de buitenkant zoals gebruikelijk. Daardoor blijft hun product lang pittig in je maag, in plaats van je mond."

Het bedrijf zegt in Europa al jaren dezelfde samenstelling te hebben zonder grote problemen. "Dit product is al jarenlang zonder ongelukken gegeten door miljoenen", schrijft de woordvoerder in zijn reactie. "De reactie van mensen op pikant eten lijkt eng en gek, maar we hebben nog nooit iets gehoord over ernstige medische incidenten."

Desalniettemin is het bedrijf van plan op de waarschuwingslabels nog duidelijker te maken dat consumptie door kinderen niet de bedoeling is, "om soortgelijke incidenten te voorkomen". De woordvoerder vult aan dat melk, brood of een ijsje verlichting kan bieden.

Gerben-Jan Gerbrandy wordt lijsttrekker voor D66 bij de Europese verkiezingen. Bij een stemming onder de leden versloeg hij onder anderen het huidige lid van het Europees Parlement Samira Rafaela en Tweede Kamerlid Salima Belhaj. Nadat de overige kandidaten waren afgevallen, haalde Gerbrandy in de vierde stemronde 56,6 procent van de stemmen en Rafaela 41,5 procent.

Gerbrandy was van 2009 tot 2019 ook al Europarlementariër voor D66. Hij hield zich toen onder meer bezig met milieu, volksgezondheid en voedselveiligheid. In de campagne voor het lijsttrekkerschap profileerde hij zich als groene kandidaat.

Vorige lijsttrekker In 't Veld weg

D66 haalde bij de verkiezingen van 2019 twee zetels in het Europees Parlement, maar daarvan is er nog maar één over. In juni verliet de vorige lijsttrekker Sophie in 't Veld de partij en stapte over naar Volt.

Rafaela is nu de enige D66'er in het Europees Parlement. Tegen Rafaela dienden oud-medewerkers klachten in wegens pestgedrag. Die werden door een partijcommissie aanvankelijk gegrond verklaard, maar een geschillencommissie stelde Rafaela later in het gelijk.

Belhaj, die voorzitter is van de enquêtecommissie fraudebeleid in de Tweede Kamer, staat ook op de D66-lijst voor de Kamerverkiezingen. Op die lijst is ze nummer 13.

De Europese verkiezingen zijn in Nederland volgend jaar op 6 juni.

Offlimits, de anti-misbruikorganisatie waar ook het Meldpunt Kinderporno onder valt, is kritisch over voorgestelde Europese wetgeving om verspreiding van kinderporno tegen te gaan. Het voorstel leidt niet tot een veiliger internet maar wel tot een "enorme inbreuk" op de privacy van gebruikers, stelt de instantie, die benadrukt dat kinderen online moeten worden beschermd.

Het Meldpunt Kinderporno is bedoeld voor mensen die beelden van seksueel misbruik op internet willen melden. Het meldpunt werkt samen met de politie en techbedrijven om die beelden vervolgens uit de lucht te krijgen.

Het voorstel, waar ook veel andere instanties, de Tweede Kamer en experts kritisch over zijn, verplicht chat-apps als WhatsApp om actief te filteren op beelden van kindermisbruik. Detecteert het filter problematische beelden, dan gaan ze naar een nieuw op te richten EU-centrum.

Maar dat kan in veel gevallen fout gaan, betoogt Offlimits-directeur Robbert Hoving in een schriftelijke verklaring. "Denk aan een conversatie tussen twee jongeren die elkaar met toestemming seksueel getinte afbeeldingen sturen", schrijft hij. Die zouden door foute detectie dan dus bij het EU-centrum kunnen belanden. Ook strandfoto's zouden per abuis door het filter kunnen worden opgepikt. Kunstmatige intelligentie maakt namelijk regelmatig fouten.

Meekijken in privécommunicatie zou daarom leiden tot een "enorme inbreuk op privacy van gebruikers", schrijft Hoving. Bovendien is het volgens hem maar de vraag of de autoriteiten, die nu al kampen met tekorten, überhaupt toekomen aan het beoordelen van meldingen.

Eigenaar

In het ergste geval zou het filter zelfs kunnen leiden tot onterechte veroordelingen, vreest Offlimits, omdat niet altijd zeker is dat degene die seksueel getint beeld van minderjarigen verspreidt ook de eigenaar van de telefoon is.

Op dit moment is communicatie via veel apps end-to-end versleuteld, wat betekent dat de berichten zodanig zijn beveiligd dat ook politie en justitie er niet bij kunnen. Dat leidt regelmatig tot hoofdbrekens, maar een discussie daarover moet niet worden gevoerd in het kader van de aanpak van kinderporno, stelt Offlimits.

De anti-misbruikinstantie ziet meer in wetgeving om onwillige bedrijven, die bijdragen aan de verspreiding van kinderporno, stevig aan te pakken. Ook zouden EU-landen baat kunnen hebben bij meer capaciteit voor politie, justitie en hulpverlening.

Eerder waren ook de Europese privacytoezichthouders al kritisch over de voorgestelde regels, evenals de Nationaal Rapporteur Mensenhandel. Ook de juridische afdeling van de Europese Raad van Ministers zou bedenkingen hebben.

De Tweede Kamer sprak zich in een motie ook uit tegen het EU-wetsvoorstel. Demissionair minister Yesilgöz van Justitie en Veiligheid legt die motie echter naast zich neer en pleit in Europa voor gedeeltelijke invoering van de wet. In Europees verband onderhandelen lidstaten momenteel over de inhoud.

Nieuwe voorstellen van de Europese Commissie om de strijd tegen kinderporno flink op te voeren, stuiten op felle kritiek. Een meerderheid van de Tweede Kamer keerde zich eerder al tegen de plannen. Desondanks is het demissionaire kabinet van plan om die deels te steunen.

De plannen betekenen dat chatdiensten als WhatsApp een bevel kunnen krijgen om verspreiding van kinderporno en mogelijk ook grooming, oftewel het seksueel benaderen van minderjarigen, te monitoren.

De Europese privacytoezichthouders hebben daarover serieuze zorgen, evenals de Nationaal Rapporteur Mensenhandel. Ook de juridische afdeling van de Europese Raad van Ministers zou bedenkingen hebben.

Versleuteld

Op dit moment is het zicht op wat in een deel van de chatdiensten gebeurt beperkt, omdat de berichten end-to-end zijn versleuteld. Dat betekent dat bijvoorbeeld WhatsApp, maar ook politie en justitie, geen toegang hebben tot de inhoud van berichten.

Toch wil de Europese Commissie chat-apps kunnen verplichten om te scannen op misbruikmateriaal. Deskundigen zijn het erover eens dat dat alleen kan door chat-apps op telefoons van gebruikers op dat soort materiaal te laten monitoren. Er zou dan een soort "virusscanner" binnen een chat-app moeten draaien, die alarm slaat als er bepaald materiaal wordt aangetroffen. In dat geval gaat het materiaal naar een nieuw Europees anti-kinderpornocentrum voor verder onderzoek.

Die methode, ook wel client side scanning genoemd, is omstreden: eerder noemden computerwetenschappers, onder wie een aantal zeer gerenommeerde cryptografie-experts, dat idee "buitengewoon gevaarlijk".

Volgens de Europese Commissie is wetgeving echter hard nodig, omdat kinderporno op grote schaal wordt uitgewisseld. Op dit moment is de aanpak van kinderporno gestoeld op vrijwilligheid en dat werkt niet goed genoeg, stelt de Commissie.

Kritische motie

Demissionair minister Yesilgöz van Justitie en Veiligheid schreef voor het zomerreces aan de Tweede Kamer een kritische motie naast zich neer te leggen en in Europa te pleiten voor gedeeltelijke invoering van de wetgeving. In Europees verband onderhandelen lidstaten momenteel over de inhoud van de wet.

Nederland steunt in die onderhandelingen de minst vergaande versie van monitoring; het blokkeren en rapporteren van kinderporno met behulp van een zwarte lijst, schreef Yesilgöz.

Nederland vindt plannen te ver gaan om met kunstmatige intelligentie grooming op te sporen. Ook lobbyt Nederland tegen gebruik van kunstmatige intelligentie om automatisch beelden van kinderporno te vinden, nog voordat ze op een zwarte lijst staan.

Volgens de minister is het belangrijk dat EU-landen "een volgende slag" kunnen slaan tegen kindermisbruik. Tegelijk schrijft ze dat Nederland erop wil letten dat de grondrechten niet "onevenredig zwaar worden ingeperkt".

Dat vindt ook Kamerlid Queeny Rajkowski van de VVD, een van de vier partijen die in de Kamer wel positief waren over de wet. Volgens haar moet er een einde komen aan de "enorme stroom" aan kinderporno. "Ik ben ervan overtuigd dat we het technisch voor elkaar kunnen krijgen om kinderporno eruit te filteren", zegt ze, waarbij de privacy van anderen "die totaal geen kwaad in de zin hebben" niet moet worden aangetast.

Fouten

Frederik Zuiderveen Borgesius, een van de vier deskundigen die de Tweede Kamer vanavond over de plannen zullen bijpraten, is echter zeer kritisch, net als de overige experts.

Het opsporen van misbruikmateriaal en grooming-teksten in combinatie met kunstmatige intelligentie gaat gegarandeerd fout, stelt Zuiderveen Borgesius, want kunstmatige intelligentie maakt nu eenmaal fouten. "Stel dat het in één op de duizend gevallen fout gaat, wat al een hele goede score zou zijn", zegt hij. "Dan worden de autoriteiten overstelpt met onschuldige foto's, bijvoorbeeld als je een zwembadfoto naar oma appt."

Ook het blokkeren van bekende kinderpornofoto's is volgens hem problematisch. "Andere landen, ook dictaturen, zullen denken: dit willen wij ook wel." Technisch is er namelijk geen belemmering om de eenmaal ingebouwde "kinderpornoscanner" ook voor andere zaken te gebruiken.

Eindstreep

In welke vorm de wet de eindstreep haalt, is onbekend. Bronnen rond de onderhandelingen zeggen tegen de NOS dat er voor verschillende varianten wordt gelobbyd, waarbij Nederland een van de meer terughoudende landen is.

Volgens Rejo Zenger, die namens burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom de onderhandelingen nauwgezet volgt, is het de vraag of de onderhandelingen zijn afgerond voordat er nieuwe Europese verkiezingen in juni worden gehouden.

Als de wet er dan is, zijn er nog juridische bedreigingen, zegt jurist Zuiderveen Borgesius. "De chats van honderden miljoenen mensen worden straks gescand om een relatief klein aantal misdadigers op te sporen, hoe erg ook."

Daarmee doet de wetgeving volgens hem denken aan EU-wetgeving om terrorisme te bestrijden door van alle internet- en telecomgebruikers locatie- en gespreksgegevens bij te houden. "Het Europees Hof veegde die wet van tafel, omdat hij buitenproportioneel was."

Chinese hackers hebben tienduizenden e-mails buitgemaakt van medewerkers van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken. Dat meldt een functionaris van de Amerikaanse Senaat aan persbureau Reuters.

In totaal gaat het om 60.000 mailtjes van 10 accounts van het ministerie. Negen medewerkers die slachtoffer zijn geworden hebben Oost-Azië en de Stille Oceaanregio als diplomatiek werkgebied. De andere medewerker houdt zich bezig met Europa.

De hack kwam al in juli aan het licht, maar de omvang ervan wordt nu pas duidelijk. De Amerikaanse autoriteiten en Microsoft meldden toen dat de hackers gelieerd zijn aan de Chinese overheid. Peking ontkent dat. Ze zouden toegang hebben gekregen tot e-mailaccounts van zo'n 25 organisaties, waaronder de Amerikaanse ministeries van Handel en Buitenlandse Zaken, en overheden in West-Europa. Wat er precies is buitgemaakt, is niet duidelijk.

De hackers wisten een toestel van een ontwikkelaar van Microsoft te bemachtigen, waarmee ze de hack konden uitvoeren. De groep, die zichzelf Storm-0558 noemt, vervalste digitale authenticatietokens om zo toegang te krijgen tot e-mailaccounts. Na een paar weken ontdekte Microsoft de hack, nadat gebruikers van Outlook hadden geklaagd over problemen met hun account.

Het kabinet zet 100 miljoen euro apart om te voorkomen dat bedrijven van "strategisch belang" via investeringen of overnames in handen komen van ongewenste eigenaren. Het plan is gisteren, op Prinsjesdag, gepubliceerd door het ministerie van Economische Zaken.

Bij 'ongewenste eigenaren' wordt er vrij snel gekeken naar China en ook Rusland. Met name China is druk bezig een technologische grootmacht te worden, iets wat met argusogen wordt gevolgd door het Westen. In een Kamerbrief van minister Adriaansens wordt het geld omschreven als "laatste redmiddel" bij risico's voor de nationale veiligheid als wetgeving of een investering van andere partijen geen soelaas bieden.

Het is een aanvulling op een nieuwe wet, waarmee kan worden ingegrepen als overnames de nationale veiligheid raken. "Maar als de wet niet toereikend genoeg is, kun je ook tijdelijk een bedrijfsbelang nemen", legt een woordvoerder uit.

Eerder ingegrepen

Economische Zaken heeft afgelopen jaren al een paar keer ingegrepen. Bijvoorbeeld in 2020, toen het een lening van 20 miljoen euro gaf aan Smart Photonics. Dat is een bedrijf dat chips maakt die werken op basis van licht in aanvulling op elektriciteit, waardoor de chips sneller en zuiniger wordem. Er stond toen een Chinees bedrijf klaar om te investeren, maar dat zag het ministerie niet zitten.

Het Twentse Lionix is een ander voorbeeld. De meerderheidsaandeelhouder, die Zuid-Koreaans is, wilde aandelen verkopen. Een Chinese klant van Lionix had interesse, maar Economische Zaken greep in en kocht de aandelen.

In die twee gevallen moest het ministerie "heel veel schakelen" met het ministerie van Financiën om op korte termijn geld te krijgen voor een investering. "Nu hebben we het zo geregeld dat we voor de komende twee jaar wel middelen hebben om in te grijpen." Volgens de woordvoerder zijn er nu niet meer zorgen over potentiële overnames, maar is het bewustzijn van de risico's toegenomen. "We willen binnen Europa onze afhankelijkheid van landen buiten de EU verminderen."

Het fonds is, net als de nieuwe wet, 'landenneutraal'. Maar de voorbeelden van Smart Photonics en Lionix illustreren dat er een behoorlijke kans is dat via dit fonds overnames of investeringen door Chinese bedrijven tegengehouden zullen worden.

Het geld is niet alleen bedoeld voor techbedrijven, maar ook voor andere bedrijven die van strategische belang zijn. Naast technologie gaat het bijvoorbeeld om "essentiële leveranciers" van Defensie en van de inlichtingendiensten. De praktijk zal moeten uitwijzen waar het geld daadwerkelijk naartoe gaat.

Economische Zaken zal van investeringen het parlement op de hoogte stellen. Het geld - 50 miljoen euro dit jaar en 50 miljoen volgend jaar - wordt niet direct via het ministerie verstrekt. Het wordt gestald bij Invest-NL, een investeringsvehikel van de Nederlandse overheid.

'Verkapt protectionisme'

Vanuit de industrie wordt wisselend gereageerd. Belangenorganisatie van de technologische industrie FME benadrukt dat "terughoudendheid en precisie" van groot belang zijn. "Dit moet geen vorm van verkapt protectionisme worden."

Werkgeversorganisatie VNO-NCW noemt het fonds een goede zaak. "Stel dat er in Nederland een bedrijf is met bepaalde technologieën die niet zo wenselijk zijn om naar het buitenland te gaan vanwege economische veiligheid, dan moet Nederland er wel voor kunnen zorgen dat een onderneming kan doorgroeien."

Photon Delta, brancheorganisatie van de fotonica-industrie, noemt het een "belangrijke eerste stap", maar benadrukt ook dat het geld niet voldoende zal zijn. "De waarde van de bedrijven die interesse trekken van ongewenste partijen ligt zeer waarschijnlijk een stuk hoger."

De woordvoerder van Economische Zaken spreekt van een "reëel" budget. "Je doet dit vaak samen, met bijvoorbeeld Invest-NL en institutionele beleggers. We zullen niet snel de enige financier zijn."

Nieuw ontdekte schilderingen een Indonesische grot zijn hoogstwaarschijnlijk de oudste afbeeldingen van dieren die ooit zijn gevonden. De schilderingen van drie varkens zijn minimaal 45.500 jaar oud. 

{uploadvideo video="r1video_60001d2508f19" caption="De schilderingen in de Leang Tedongnge-grot. Credit: AA Oktaviana" }

Archeoloog Adam Brumm vond de schilderingen samen met zijn collega's in een kalksteengrot op het eiland Sulawesi. Zelfs de lokale bevolking wist niet af van het bestaan van de plek voordat Brumm de grot in 2017 ontdekte. Eerder werd in een andere grot op Sulawesi al een schildering gevonden van minimaal 43.900 jaar oud.

{articles "Oudste jachttafereel ooit gevonden in Indonesische grot" id="20516" }

De onderzoekers hebben de ouderdom van de schilderingen vastgesteld door de mineralen onder de loep te nemen die zich op de schilderingen hadden afgezet. Dat betekent dus de schilderingen minimaal 45.500 jaar oud zijn. Ze zouden ook best nog ouder kunnen zijn.

De recente vondsten op Sulawesi laten zien dat de grotkunst zijn oorsprong niet in Europa heeft gehad, zoals we lang hebben gedacht. Tenzij er in Europa nieuwe, nog oudere grotschilderingen gevonden gaan worden. De oudst gevonden grotschilderingen in Spanje zijn zo'n 40.800 jaar oud. De beroemde schilderingen van Lascaux zijn zo'n 17.000 jaar oud.

Door Homo sapiens, of toch niet?

De afgebeelde varkens in de Leang Tedongnge-grot zijn stuk voor stuk meer dan een meter groot, en geschilderd met rood pigment. De varkens, van de soort Sus celebensis, speelden een grote rol in het leven van jagerverzamelaars op het eiland. Ze zijn ook afgebeeld op grotschilderingen van recenter datum.

Het ligt voor de hand om aan te nemen dat de schilderingen gemaakt zijn door onze rechtstreekse voorouders, door Homo sapiens dus. Maar wetenschappers hebben tot nu toe erg weinig fossielen gevonden op Sulawesi. Het is dus niet uitgesloten dat een andere mensensoort de schilderingen heeft gemaakt, bijvoorbeeld de Neanderthalers. Daarvan is bekend dat ze in Europa ook grotschilderingen maakten, hoewel daarop geen dieren werden afgebeeld.

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap  

Dagelijks tussen 17.00 en 18.30 uur in Nieuws en Co
Iedere werkdag van 02.00 tot 04.00 uur in Focus 
En wanneer je maar wil in podcast Focus Wetenschap

{articles "Voorouder wisent ontdekt in grotschilderingen" id="1740" }

{articles "Werd de wolf hond dankzij ons overtollige jachtvlees?" id="28824" }

Sommige militaire deskundigen en andere mensen die ervoor geleerd hebben, buitelen over elkaar heen om het grote publiek gerust te stellen, er komt geen kernoorlog. Ondertussen lijken de feiten voor zover publiek bekend, een heel andere richting op te wijzen. Wat is de meest waarschijnlijke gang van zaken? De situatie eind februari 2023: het voorstadium …

Waarom een kernoorlog waarschijnlijker is dan de media je vertellen Lees meer »

Het bericht Waarom een kernoorlog waarschijnlijker is dan de media je vertellen verscheen eerst op Visionair.

Er moet iets gebeuren, dacht burgemeester Michael Unterguggenberger van het dorp Wörgl in Oostenrijk. Het was 1931, midden in de Grote Depressie. Al een paar jaar zat het dorp in het slop, net als de rest van Europa en de Verenigde Staten. De beurzen waren in 1929 ingestort, faillissementen en werkloosheid waren aan de orde van de dag. Wat de zaken nog verergerde, was dat banken geen leningen meer durfden uit te geven. Er waren bankruns op spaargeld en verschillende banken gingen over de kop. De schrik zat er goed in, ook in Wörgl, en de burgemeester stond voor een schier onmogelijke opgave.

Op het dieptepunt van de Grote Depressie was een kwart van de bevolking van Oostenrijk werkloos. Minder uitbetaalde lonen betekende nog minder geld en dus nog minder schillingen, de munteenheid van Oostenrijk destijds, in omloop. Ook in de gemeente Wörgl was de Grote Depressie voelbaar: de belastinginkomsten daalden naar een historisch dieptepunt waardoor ook de publieke investeringen stokten. Een neerwaartse spiraal.

Alleen een wonder kon de problemen oplossen – en dat is precies wat er gebeurde. Terwijl Oostenrijk jaren zou blijven hangen in een voortslepende economische ‘depressie’, begon er in Wörgl een grote ommekeer.

Het wonder van Wörgl

De meeste mensen die de Grote Depressie meemaakten, dachten dat de crisis alleen op het wereldtoneel kon worden opgelost, maar Unterguggenberger dacht daar anders over. Er ging geen hulp van buiten komen, wist hij. Dus dacht hij na over manieren om de lokale economie weer op gang te krijgen, iets wat de ondernemers in het dorp een zetje in de rug zou geven. Hij kwam met een briljant idee: de schillingen van de gemeente apart zetten op een rekening bij de lokale Raiffeisenbank en waardebonnen in omloop brengen als claims op dat geld.

De gemeente begon de waardebonnen in de lente van 1932 als betaalmiddel te gebruiken voor subsidies en ambtenarensalarissen, én te accepteren als belastinggeld. ‘Nepgeld’ noemden de inwoners van Wörgl het aanvankelijk. Maar die kritiek verstomde toen Rosa Schnaiter, de vrouw van Unterguggenberger, tevens gerespecteerd ondernemer, de bonnen ook ging accepteren als betaling.

Als je een hedendaags wonder van Wörgl zou moeten aanwijzen, zou het het Sardex-netwerk zijn op Sardinië.

Het briljante zat ’m in twee dingen. Het eerste: mensen mochten de waardebon te allen tijde inruilen voor schillingen, die immers veilig op de bankrekening van de gemeente stonden. Dat leidde tot vertrouwen in de waarde van de bonnen. Omruilen werd wél ontmoedigd door een premie van 5 procent op de omgeruilde waardebon. Voor een voucher ter waarde van 1 schilling kreeg je dus 0,95 schilling terug.

Het tweede: een ‘negatieve rente’ op de waarde van de bonnen – naar een idee van de Duits-Argentijse econoom Silvio Gesell. Elke maand werden de bonnen 1 procent minder waard. Dat was, in het pre-digitale tijdperk, een heel gedoe met zegels die op de waardebonnen geplakt moesten worden, maar het lukte wel de mensen uit Wörgl te ontmoedigen de waardebonnen onder hun kussen te bewaren.

De resultaten van het experiment waren niet gering. Steeds meer bedrijven accepteerden de waardebonnen. Consumenten begonnen ermee te betalen en betaaalden hun belastingen ermee. Het ‘geld’ bleef binnen de grenzen van Wörgl circuleren omdat het daarbuiten niet werd geaccepteerd. En die circulatie was, mede vanwege de ‘negatieve rente’, vanaf de allereerste dag zeer hoog. Binnen een paar jaar was de lokale dorpseconomie opgebloeid, in tegenstelling tot de rest van Oostenrijk (en de wereld). Het Wonder van Wörgl was compleet.

Verborgen herverdeling

Waarom is dat allemaal van belang?

Omdat het huidige geldsysteem, ook in Nederland, niet in het belang is van lokale economieën en ongelijkheid veroorzaakt en verergert. Én omdat er inmiddels een heel veld (opnieuw: ook in Nederland) bestaat van alternatieve geldsystemen die die dynamiek proberen te omzeilen.

Het voornaamste probleem met geldcirculatie is het weglekken van euro’s uit de reële economie, waar transacties direct verbonden zijn met echte goederen en diensten, naar de speculatieve financiële sector. Weglekken gebeurt op gigantische schaal en het gebeurt op verschillende – soms complexe – manieren, maar dit is de essentie: elke keer als iemand brood koopt bij de Jumbo, koffie bij de Coffee Company of een bed bij Ikea, komt er geld binnen op de bankrekening van die bedrijven. Van dat geld blijft alleen het deel dat naar de lonen van de werknemers gaat, en naar eventuele lokale leveranciers, lokaal; de rest van het geld – het merendeel – verdwijnt als winst of rente naar de bankrekeningen van anonieme ceo’s, aandeelhouders en investeerders.

In The Money Syndrom (2012) berekent Helmut Creutz dat de armste 10 procent van de Duitsers (zijn onderzoek gaat over Duitsland) gemiddeld 4100 euro per jaar kwijt is aan rente. De rijkste 10 procent ontvangt gemiddeld 61.000 euro rente per jaar. Dat heeft te maken met de financiering van alles wat wij, consumenten, kopen. Het belangrijke is dat die financiering meestal komt in de vorm van rentedragende leningen. Of het nou een huis, een blikje cola of een matras is, er zit een grote slok rente verdisconteerd in de prijs, soms tot wel 30 of 40 procent. Rente wordt daarom door economen ook wel een ‘verborgen herverdelingsmechanisme’ genoemd.

Hedendaagse wonderen

Als je een hedendaags wonder van Wörgl zou moeten aanwijzen, zou het het Sardex-netwerk zijn op Sardinië. Het is een zogenoemd mutual credit-netwerk waarin deelnemers niet alleen betalen in Sardex, maar elkaar ook rentevrij bedrijfskrediet verschaffen.

Het Sardex-netwerk werd opgericht in 2008 en tegenwoordig handelen naar schatting zo’n tienduizend lokale bedrijven in Sardex, ruim 10 procent van alle bedrijven op het eiland. Alle onderlinge transacties bij elkaar zijn goed voor rond de 150 miljoen Sardex, het equivalent van 150 miljoen euro. Het doel voor de komende jaren ligt op een half miljard.

Een goeie tweede kandidaat is het Eusko-netwerk in Frans Baskenland, dat dit jaar tien jaar bestaat en, anders dan de Sardex, niet alleen handel tussen bedrijven mogelijk maakt – B2B in economisch jargon – maar ook tussen bedrijven en hun klanten. De Eusko maakt uitsluitend betaalverkeer mogelijk, geen onderling krediet. 1300 bedrijven en vierduizend consumenten betalen en worden betaald in Eusko, waarvan er dit jaar zo’n 4 miljoen circuleert.

Deze en andere circulair-geldsystemen stammen uit de tijd of de nasleep van de financiële crisis van 2008 en de daaropvolgende ‘schuldencrisis’ van 2011, en dat is niet toevallig.

Hoewel anders van aard, waren de gevolgen van de crises vergelijkbaar met die in de jaren dertig: minder investeringen, minder leningen van banken, minder geldcirculatie, minder consumptie, meer faillissementen en meer werkloosheid. In dat licht bezien was het circulaire geld een kussen voor een (lokale) economie in vrije val. Zeker wanneer het netwerk, in tegenstelling tot banken die alleen in goeie tijden krediet willen verschaffen, juist in de moeilijke tijden extra geld in omloop brengt in de vorm van onderling krediet.

Digitale revolutie

Het Wonder van Wörgl liep niet goed af, trouwens. Andere dorpen en kleine steden in Oostenrijk zagen het wonder bij de buren en het duurde niet lang voordat zij het systeem begonnen te kopiëren. Er was zoveel interesse voor dat de centrale bank van Oostenrijk de monetaire controle uit haar handen zag glippen en op 1 september 1933 alle alternatieve betaalmiddelen in het land verbood. Unterguggenberger mocht kiezen: de stekker eruit of het gevang in.

Maar dat was vóór de digitale revolutie.

De Social Trade Organization (STRO) uit Utrecht is een van de organisaties die al sinds de jaren negentig digitale ‘circulair-geld’-systemen mogelijk maakt, in Europa en Zuid-Amerika. Ze bouwde een stuk software, Cyclos, dat in Nederland momenteel de circulatie van onder meer Knopen (Zeist), Friese en Utrechtse euro’s (Friesland en Utrecht), Vixen (Alkmaar) en Herten (Arnhem) faciliteert. Ook de Sardex op Sardinië en de eveneens succesvolle Grama in Santa Coloma, een voorstad van Barcelona, draaien erop.

Al het circulerende geld wordt voor 100 procent gedekt door euro’s. Cyclos-gebruikers krijgen een bankrekening, een app met een rekeningoverzicht, en betalen met een pasje. Als je niet beter zou weten, is het ‘echt’ geld dat rondgaat. Toch is dat laatste volgens Henk van Arkel, econoom en directeur van STRO, technisch en wettelijk gezien onjuist, in elk geval in Nederland: ‘De gebruikers van het systeem van Cyclos zijn lid van de Coöperatie Circulair Geld Nederland. We hebben het systeem zó ontworpen dat het door financiële instellingen niet wordt gezien als geld en dus als geldschepping, maar als de boekhouding van aandelentransacties tussen de leden van een vereniging.’

Een ander soort geld

In Cyclos zitten een paar innovaties die er volgens Van Arkel toe leiden dat geld minder vaak weglekt of wordt opgepot en juist vaker circuleert in de regio waar het in omloop wordt gebracht.

Lokale netwerken hebben de mogelijkheid tot een lokale wisselkoers, vertelt hij. De gebruikers in Alkmaar of Zeist kunnen zelf instellen hoeveel euro’s je krijgt voor een Vix of een Knoop: ‘Zo kunnen ze er samen voor zorgen dat de koopkracht vaker tussen de deelnemers blijft circuleren. Daardoor versterkt circulair geld de lokale economie.’

De zogenaamde multiplier, het aantal keer dat het geld van eigenaar wisselt binnen de lokale of regionale economie voordat het weglekt, ligt overal waar Cyclos wordt gebruikt hoger dan bij de euro.

Als eenmaal voldoende bedrijven extra omzet maken, is ook een negatieve rente mogelijk. Net als in Wörgl in de jaren dertig, eigenlijk, maar dan de verfijnde digitale variant. Van Arkel noemt het liever ‘een provisie op verdienste’ omdat het alleen betaald wordt door bedrijven die circulair geld verdienen en niet voor consumenten.

‘Een betaalde rekening in circulair geld,’ zegt hij, ‘kan met behulp van Cyclos elke maand een klein beetje van haar waarde verliezen, bijvoorbeeld een half of een heel procent.’ Oppotten, met andere worden, kost (een beetje) geld. Deze en andere handigheidjes in de software zorgen ervoor dat geld vaker blijft rondgaan, zo blijkt uit cijfers van STRO. De zogenaamde multiplier, het aantal keer dat het geld van eigenaar wisselt binnen de lokale of regionale economie voordat het weglekt, ligt overal waar Cyclos wordt gebruikt hoger dan bij de euro.

Euro’s gaan gemiddeld anderhalf keer rond in de regio waar die in omloop wordt gebracht. Circulair geld in Nederland, daarentegen, gaat gemiddeld twee tot vier keer rond. Maar het kan nog beter. De Grama zag de multiplier sinds het gebruik in 2014 stijgen van 1,85 naar 5,85 in 2022. Dat betekent kort gezegd dat niet twee, maar bijna zes lokale bedrijven aan het circulerende geld hebben verdiend.

Wim van Bokhorst, mede-coördinator van de Vix, beschrijft in een e-mail zo’n keten van betalingen in Alkmaar. ‘Het Stedelijk Museum betaalde mij in Vix voor een vertelklus, ik huurde een vergaderruimte bij Urban Nomads, zij lieten een tafel maken bij Handwerk, die daarna boodschappen deed bij Ekoplaza, waarna hun team uit eten ging bij het IJkgebouw. Het liep spaak toen het IJkgebouw belasting aan de gemeente dacht te kunnen betalen in Vix, maar dat komt vast ook nog wel.’

Geld kun je sturen

Voorbeelden genoeg, maar waar dient het nu allemaal toe, dat circulaire geld? Die vraag stel ik via Zoom aan Heidi Leenaarts, een van de mensen achter het door Coöperatie Circulair Geld Nederland gefaciliteerde United Economy-netwerk. Het netwerk maakt dit jaar een ontwikkeling door, vertelt Leenaarts, van een circulair-geldsysteem op landelijk niveau waarbinnen ondernemers elkaar betalen in ‘Uniteds’, naar een ‘beweging’ waarin de lokale groepen en het nationale netwerk samen komen ‘om de transitie te versnellen’.

Lokaal, regio-gebonden geld, zoals de Vix, de Eusko of de Grama, is volgens Leenaarts slechts een van de vormen die ‘circulair geld’ kan aannemen. Leenaarts heeft het over het ‘bewust sturen’ van de geldcirculatie ‘zodat het specifieke doelen dient’. Dat kan het stimuleren van de lokale economie betekenen, maar bijvoorbeeld ook het aanmoedigen van ecologische duurzaamheid, zoals bij de United. ‘Met Uniteds kun je geen benzine tanken. Je kunt er wel elektrisch mee rijden. En je weet dat degene die jij betaalt in Uniteds daar ook niet mee kan tanken. Met “circulair geld” kun je bepaalde dingen stimuleren en bepaalde dingen uitsluiten die je liever niet wil, zoals fossiele brandstof.’

De vraag is wel: wie bepaalt wie er wel en niet mee mag doen met het netwerk? Met andere woorden: wie is duurzaam genoeg? Leenaarts geeft aan dat United Economy geen keurmerk wil – en kan – zijn, maar dat deelnemers ‘oprechte duurzame ambities’ moeten hebben en transparant moeten zijn over de voortgang.

36 gemeenten

Aan circulair-geldprojecten dus geen gebrek in Nederland, maar heeft het enige substantie? Kunnen alternatieve betaalmiddelen nu of op termijn een serieuze rol gaan spelen, parallel aan of misschien wel concurrerend met de euro?

Cijfers uit Zeist, Arnhem, Alkmaar en Utrecht suggereren dat het zo’n vaart nog niet loopt. In elk van de steden ligt het totale handelsvolume in circulair geld in 2022 onder de 50.000. Utrecht laat iets betere cijfers zien: 136.000 Utrechtse euro’s omzet verdeeld over 161 bedrijven. Het totale landelijke handelsvolume in circulair geld van bedrijven en particulieren die bij Coöperatie Circulair Geld Nederland zijn aangesloten (er zijn ook netwerken die zelfstandig opereren, zoals De Alternatieve Munt (DAM) in Rotterdam), ligt rond de 1 miljoen per jaar. Over het algemeen genomen, en zeker in vergelijking met succesprojecten uit het buitenland, blijft de omvang en impact van circulair-geldsystemen in Nederland tot nu toe bescheiden.

Hoe komt dat? Of, misschien interessanter: waarom lukt het op andere plekken in Europa wel?

Ik vraag het aan Iban Carricano van Euskal Moneta, de Frans-Baskische organisatie achter de Eusko, met bijna 5500 deelnemers en ruim vier miljoen in omloop het succesvolste circulaire geld van Frankrijk (van de honderden initiatieven). De populatie van Frans-Baskenland is met circa 300.000 mensen iets kleiner dan de stad Utrecht.

Misschien hebben we straks, honderd jaar na het Wonder van Wörgl, wel te maken met een nieuw wonder.

De allerbelangrijkste verklaring van het succes, legt Carricano me uit, is de gezamenlijke voorbereiding. ‘Voordat we überhaupt begonnen, hebben tien vrijwilligers het netwerk gedurende twee jaar lang opgebouwd, inclusief een paar grote campagnes zoals Choose the name of the local currency! Daar bedachten een paar honderd mensen samen de naam Eusko. Bij de lancering in 2013 was er al een actief netwerk van driehonderd deelnemers en honderd bedrijven die ter plekke in Eusko begonnen te betalen.’

Carricano benadrukt ook de rol van lokale overheden. ‘Het duurde even voordat de eerste gemeente aansloot, maar inmiddels accepteren 36 gemeenten in de regio circulair geld en betalen ermee. Een interessant voorbeeld is de gemeente Ustaritz, dat een deel van de salarissen van alle gekozen gemeenteraadsleden en wethouders uitbetaalt in Eusko.’

Muizenstapjes

Overheden in Nederland lijken het doorgaans lastig te vinden om een vergelijkbare rol te pakken. Een paar jaar geleden wees burgemeester Aboutaleb een voorstel van de Partij van de Dieren tot deelname van de gemeente Rotterdam aan een circulair-geldnetwerk nog resoluut van de hand. Toch zijn er in de tussentijd muizenstapjes richting circulair geld aan te wijzen. De gemeente Alkmaar opende als eerste gemeente van Nederland een rekening in Cyclos. De gemeente Heerlen zette de actie Heerlens Heitje op, waarbij het vrijwilligers in lokale waardebonnen betaalt die alleen lokaal kunnen worden uitgegeven, feitelijk een vorm van circulair geld. En in Zeist ondersteunt de gemeente donaties aan lokale goede doelen in circulaire Herten.

Maar de echte vonk lijkt te gaan komen van het Nationaal Programma Samen Nieuw-West in Amsterdam, een politiek-participatief samenwerkingsverband van bijna zestig organisaties, waaronder publieke instellingen als de gemeente en de politie, zorginstellingen en woningcorporaties, en ruim twintig bewonersorganisaties. STRO doet ook mee en het versterken van de lokale economie, gefaciliteerd door circulair geld, staat hoog op de agenda.

Misschien hebben we straks, honderd jaar na het Wonder van Wörgl, wel te maken met een nieuw wonder, dit keer binnen de eigen landsgrenzen – het Wonder van West.

Het bericht Iets anders dan de euro: alternatieve geldsystemen kunnen ongelijkheid bestrijden verscheen eerst op Vrij Nederland.

Onder een golfplaten dak staat een rijtje naaimachines. De twee voorste machines worden bediend door Marian El Mourabit en Ramzi Al Moer uit Turkije en Syrië, allebei al decennia werkzaam in de textielsector. Zij krijgen daarom de moeilijkste klussen van coördinator Ton Stevens, een hippe twintiger die met gemillimeterd haar en een gebreid mouwloos shirt tussen de tafels doorloopt. Hij somt op waar de negen medewerkers vandaag mee bezig zijn. ‘Bakri herstelt een tunnel voor het elastiek aan de onderkant van een jas. Halina en Xiao Hua zijn allebei bezig een gat te repareren.’

Stevens heeft mode gestudeerd en zou dit werk in theorie ook allemaal kunnen. ‘Maar zij zijn er veel beter in dan ik,’ lacht hij. ‘Ze hebben jarenlange ervaring.’ In het United Repair Centre komen de vaak in het buitenland opgedane vaardigheden goed van pas. Dit repareerwerk verkleint de afstand van de medewerkers tot de Nederlandse arbeidsmarkt én helpt de textielkringloop beter te sluiten. Het gebeurt midden in Amsterdam waar menig toerist buiten zoekt naar de ingang van de populaire Foodhallen. Waarom zou je hiér kleding repareren? ‘We zoeken nog naar meer ruimte, want we zijn deze locatie ontgroeid,’ zegt oprichter Thami Schweichler met een Braziliaans accent. Hij maakt hier al jaren zo duurzaam mogelijke kleding met Makers Unite en begon een half jaar geleden het United Repair Centre. ‘Op deze locatie krijgen we wel veel zichtbaarheid. We zitten onder de vleugel van een duurzame modeopleiding en er komen overheden, organisaties en merken op bezoek.’ Zo hoopt Schweichler iedereen mee te krijgen in wat hij de ‘repair movement’ noemt. ‘Het is duidelijk dat textiel een van de meest vervuilende industrieën ter wereld is. We produceren jaarlijks ongeveer zeven keer meer dan wat er nodig is. We moeten dus van een hele oude industrie veranderen in een circulaire, die werkt met bestaande grondstoffen en materialen. Maar voordat de boer stopt met katoen produceren hebben we nog een lange weg te gaan. Die begint bij jou en mij, de consument. Wij moeten onze kleding beter gaan bewaren.’

Chemische recycling

Dat is een heel ander startpunt dan dat van waaruit grote bedrijven proberen de textielketen te sluiten, vertelt Leslie Harwell. Ze is medeoprichter van het Amerikaanse fonds Alante Capital, voor investeringen in de verduurzaming van de mode-industrie. ‘Met tien jaar ervaring als bankier leerde ik dat financiering als gereedschap kan dienen,’ zegt ze. Alante Capital zet investeringen in voor een betere relatie tussen kledingmerken, hun toeleveranciers en de rest van de planeet. ‘We focussen op grote kledingmerken,’ zegt Harwell. ‘Want daarmee maak je de meeste impact.’ Die grote merken kijken vooral naar CO₂-uitstoot. Maar ook naar de omschakeling naar een circulaire economie, op verschillende punten in de nu nog lineaire keten. Ze zoeken bijvoorbeeld naar nieuwe materialen om kleding mee te produceren. Harwell: ‘Zo’n 80 procent van de kleding bevat polyester en dat komt meestal van nieuwe olie. De industrie kijkt hoe dat kan veranderen.’ Zo wordt er tegenwoordig kleding gemaakt met gerecyclede PET-flessen en investeerde Alante Capital ook in een bedrijf dat kleding weet te maken van het broeikasgas methaan, dat door microben wordt omgezet in plastic waar vezels van worden gemaakt. Iets verderop in de keten wordt ook gekeken naar manieren om de overproductie te beperken. Harwell: ‘Dat is een belangrijk onderdeel van de rekensom, want er wordt veel meer geproduceerd dan er wordt verkocht. Dat gebeurt bijvoorbeeld als er te veel wordt gemaakt van dezelfde maat, als een kleur of stijl niet aanslaat of als bedrijven een minimumhoeveelheid van een product bestellen tegen een lage stuksprijs.’

Alante Capital zoekt nog naar een innovatief bedrijf dat helpt de inkoop beter af te stemmen op de daadwerkelijke verkoop. Verder is Harwell enthousiast over nieuwe wetgeving die kledinggiganten verplicht te weten waar hun kleding precies vandaan komt. ‘Merken gebruiken daarvoor nieuwe technologieën om bijvoorbeeld moderne slavernij tegen te gaan, maar ze kunnen die informatie over de keten voor veel meer gebruiken. Een digitaal ID voor kledingstukken kan bijvoorbeeld helpen bij het doorverkopen ervan.’

Het is een andere schakel in de textielketen waar Harwell veel ziet veranderen: de tweedehands kledingmarkt. Platforms zoals Vinted hebben bewezen dat die markt er is en kledingmerken willen een graantje meepikken. Zo kunnen klanten van sommige winkels of merken tegenwoordig een eerder gekocht product makkelijk digitaal aanbieden voor doorverkoop, inclusief alle informatie die in het digitale kleding-ID zit. Startups koppelen oude en nieuwe klant aan elkaar en sturen een verzendlabel, zodat de kleding direct kan worden doorgestuurd. Winkels of merken krijgen daar een commissie voor. ‘Zo stappen merken ook in de circulaire economie en helpen ze het gedrag van klanten veranderen,’ zegt Harwell. Maar de écht grote sprong naar een circulaire textielketen komt volgens haar als de chemische recycling op gang komt. ‘Daar worden fabrieken voor gebouwd die over zo’n drie tot vijf jaar actief worden. Dan zal vezel-tot-vezelrecycling op een compleet andere schaal gebeuren en een deel van de markt overnemen.’

Nieuwe stijlen

Het klinkt allemaal veelbelovend om de kringloop van textiel te sluiten: meer gerecyclede grondstoffen, meer doorverkoop en meer recycling. Maar het zijn wel hele andere punten dan waar het United Repair Centre op mikt: een langdurige omgang van consumenten met hun kleding. Hoe verhouden die aanpakken zich tot elkaar als het gaat om het sluiten van de kringloop? Nederland wil in 2050 een circulaire economie hebben. Dat betekent geen afval meer creëren of nieuwe grondstoffen gebruiken, ook in de textielketen. Om inzichtelijk te maken wat dat inhoudt, verwijzen Rijksoverheid en veel circulaire ondernemers naar de zogenoemde R-ladder. Dat model zet een hele rij circulaire processen – steeds met een Engelse naam en een R als eerste letter – hiërarchisch onder elkaar. Want niet allemaal boeken ze evenveel winst richting een circulaire economie. Relatief weinig impact maak je met de R van recycling. Die R bungelt onder aan de ladder, nog net boven de R van Recover, oftewel: het terugwinnen van energie door verbranding. Je kunt afgedankte kleding vóórdat je die gaat recyclen beter eerst Refurbishen, Repareren of opnieuw in gebruik nemen, bijvoorbeeld door een nieuwe eigenaar (Reuse). Nóg beter is om van een materiaal zoals textiel gewoon minder te verbruiken (Reduce), door er langer mee te doen. Of door het zelfs níét meer te gebruiken (Refuse). Als de productie en de verkoop van kleding door de bovenste R’en vermindert, is er een stuk minder energie en planning nodig om alle afgedankte kleding op te halen, te sorteren en opnieuw te verwerken met de onderste R’en. Kortgezegd: de bovenste R’en maken de kringloop kleiner en dat maakt het makkelijker om de eindjes van de hele kringloop aan elkaar te knopen. Overigens zijn voor het sluiten van de kringloop (en niemand denkt echt dat dat volledig is gelukt in 2050) wel álle stappen nodig.

Bij textiel gaat het met de bovenste R’en niet goed. We zijn de productie en verkoop van kleding nog lang niet aan het terugschroeven. Integendeel. De verkoop van kleding is de eerste vijftien jaar van deze eeuw wereldwijd zelfs verdubbeld, volgens een rapport van de Europese Commissie. Wereldwijd daalde ook het aantal keren dat een nieuw kledingstuk in totaal wordt gedragen met 36 procent, volgens een rapport uit 2017 van de Ellen MacArthur Foundation en de Circular Fibres Initiative. Die daling zien we voornamelijk in China, in Europa daalde het gemiddeld aantal draagbeurten van een kledingstuk tussen 2005 en 2015 van iets meer naar iets minder dan honderd keer. Dat komt door de opkomst van fast fashion. Kleding komt voor steeds lagere prijzen op de markt en wordt steeds sneller ververst met nieuwe stijlen. Dat komt de kwaliteit van de kleding vaak niet ten goede, maar de verkoopcijfers natuurlijk wel.

Een betere voetafdruk

Het is een lastig punt in de omschakeling naar een circulaire economie. Ondanks allerlei duurzame ambities zijn maar weinig bedrijven intrinsiek gemotiveerd tot minder vérkoop. Ook de verduurzamingstrends die Harwell schetst, stuwen de verkoopcijfers misschien eerder op dan dat ze die doen dalen. Als het makkelijker wordt om afgedankte kleding door te verkopen, hebben klanten sneller ruimte voor nieuwe items in de kast. Wie tweedehands kleding koopt, vermijdt daarmee niet automatisch het kopen van nieuwe kleding. Volgens een onderzoek in opdracht van Vinted komt een aankoop via het platform in 39 procent van de gevallen in de plaats van een nieuwe aankoop. Bijna twee derde van Vinted-koopjes slankt de verkoopcijfers dus niet af, maar vult die aan, met steeds éxtra transport tussen de wisselende eigenaren.

'Het is nu veel makkelijker voor een consument om nieuwe kleding te kopen dan om kleding goed te bewaren, te repareren of schoon te maken.’

En dan de recycling waar Harwell enthousiast over is: die is uiteraard nodig om het einde van de kringloop weer aan het begin te knopen. Maar als de hoeveelheid te recyclen kleding ondertussen blijft toenemen, kost al dat recyclen wel erg veel energie. Want wat betreft het kléiner krijgen van de kringloop draagt recyclen weinig bij. Het zou zelfs kunnen dat er meer verkocht wordt als consumenten denken dat gerecyclede of recyclebare kleding toch duurzaam is.

‘Recycling helpt niet om het verantwoordelijkheidsgevoel van consumenten te verhogen,’ zegt Schweichler vanachter een werktafel in het United Repair Centre. Met zijn kledingreparaties wil hij juist dat verantwoordelijkheidsgevoel van consumenten verhogen. ‘De marketing van merken is erop gericht om sneller, makkelijker en goedkoper te kopen. Niet om te stimuleren dat consumenten hun kleding langer laten meegaan. Het is nu veel makkelijker voor een consument om nieuwe kleding te kopen dan om kleding goed te bewaren, te repareren of schoon te maken.’

Het United Repair Centre heeft een IT-systeem waarmee repareren een stuk makkelijker gaat dan via de ouderwetse kleermaker. Klanten sturen een kledingstuk op met een uitgeprint verzendlabel en krijgen dat na ruim een week weer thuisgestuurd. Soms betaalt het merk via garantie, soms betaalt een klant zelf. Schweichler werkt direct met merken om een ‘reparatiestrategie’ op te zetten. Zo helpt hij hen aan een betere voetafdruk. ‘Elk kledingstuk dat gerepareerd wordt voor hergebruik, goed voor negen maanden extra gebruik, bespaart ongeveer 30 procent van z'n eigen voetafdruk.’

De merken krijgen ook inzicht in de data over benodigde reparaties. Dat kan hen helpen om bétere kleding te maken. ‘Welke type kleding wordt veel gerepareerd? Zijn er bepaalde collecties die vaker stuk gaan?’ Schweichler ziet veel animo bij bedrijven om met reparatie aan de slag te gaan, ook al is het niet makkelijk. ‘Sommige merken denken dat klanten dan dus mínder gaan kopen. Maar dat is het korte-termijnperspectief.’ Een reparatieprogramma bindt volgens Schweichler klanten. ‘Klanten gaan terug naar een merk dat ze kunnen vertrouwen.’ Het merk Patagonia – dat United Repair Centre hielp oprichten – biedt levenslange garantie op producten. Andere merken waar het reparatieteam in Amsterdam mee werkt, zijn Scotch & Soda en Decathlon. Het zijn wel vooral de duurdere merken, want goedkope kleding in Nederland repareren ‘lukt simpelweg niet,’ zegt Schweichler. ‘Een T-shirt voor vijf euro ga je niet voor tien euro laten repareren.’

Schimmels

Er worden bij het United Repair Centre nu tachtig tot honderd items per dag gerepareerd, dat zijn zo’n 25.000 items per jaar. Dat moeten er snel meer worden. Over anderhalf jaar start waarschijnlijk een reparatie-opleiding voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. ‘We willen honderd mensen aan het werk helpen,’ zegt Schweichler. Dat is nog altijd zijn hoofdmotivatie en daar biedt de circulaire economie goede mogelijkheden voor. Zuiniger omgaan met materialen gaat vaak gepaard met meer werkgelegenheid in logistiek, sortering en reparatie. Schweichler ziet veel nieuwe diensten waar reparatie een belangrijk onderdeel van is. ‘Een abonnement op kleding, tweedehands winkels, buy back-programma’s waarin je kleding kunt terugsturen aan winkels.’ Hij verwacht dat de kledingindustrie gaat veranderen door de nog dit jaar verwachte ‘uitgebreide producentenverantwoordelijkheid textiel’. Vanuit de overheid worden daarmee – in navolging van onder meer producenten van plastic verpakkingen en elektronica – ook producenten van textiel verantwoordelijk gehouden voor al het afval dat zij produceren.

De berg afgedankte kleding eindigt nu vaak op vuilnisbelten in Afrikaanse landen, waarvan allerlei foto’s en documentaires het internet overgaan. Schweichler: ‘Het geeft consumenten misschien een goed gevoel om kleding in een textielbak te gooien, maar er komen wekelijks tien miljoen T-shirts aan in Ghana. Waar ga je die laten? We moeten de hele structuur van consumptie en gebruik van kleding veranderen, omdat er geen bestemming meer is voor alles wat we produceren.’

Mirjam Niessen van Stichting DOEN heeft de bergen textiel met eigen ogen zien liggen. Ze komt net terug uit Oost-Afrika, waar ze een van de organisaties bezocht die Stichting DOEN financieel steunt. Met geld van de Postcode Loterij financiert Stichting DOEN startups en organisaties door middel van leningen of investeringen. ‘Het geld dat terugkomt, gaat gelijk weer de stichting in,’ zegt Niessen er snel bij.  Textiel is één van de sectoren die Stichting DOEN probeert te verduurzamen, ook met het oog op circulariteit. Zo hielp de stichting laatst een startup die het digitaal passen van kleding makkelijker maakt. Niessen: ‘Vaak bestellen mensen kleding online in verschillende maten. Wat niet past, sturen ze weer terug.’ Al die teruggestuurde pakketjes zorgen voor extra transport en extra werk. In sommige gevallen levert het verwijderen van haren en stofjes, het dichtmaken van knopen en ritsen en het opnieuw opvouwen en verpakken een webshop minder op dan het kledingstuk gewoon maar te vernietigen. Cijfers hierover zijn onbekend, maar het vernietigen van onverkochte kleding is al jaren gangbaar in de textielindustrie, beschrijft de wetenschappelijke publicatie Fashion’s Destruction of Unsold Goods: Responsible Solutions for an Environmentally Conscious Future. ‘Als je dus maar één maat hoeft te bestellen, scheelt dat veel,’ zegt Niessen. Stichting DOEN financiert ook winkels die hun kleding in abonnementsvorm aanbieden. Een inmiddels klassiek voorbeeld is MUD Jeans, die spijkerbroeken verhuurd, gemaakt van biologisch en gerecycled katoen. Voordeel van zo’n leasemodel is dat de verkoper zélf eigenaar blijft van het product en er dus baat bij heeft om dit zo te ontwerpen dat het niet snel kapot gaat en anders goed te repareren en uiteindelijk goed te recyclen is. Andere bedrijven in de lijst van Stichting DOEN maken nieuwe kleding van oude kleding of van hele andere materialen, zoals mycelium, het snelgroeiende netwerk van schimmels.

Afval exporteren

Lang niet alle startups die Niessen langs zag komen, hebben het gered. ‘Ik wens duurzame ondernemers echt een beter businessmodel toe,’ zucht ze. ‘Het is moeilijk opboksen tegen de fast fashion-industrie die elke drie weken nieuwe producten op de markt kwakt, voor een derde van de prijs en mindere kwaliteit. Er moet een overheid komen die zegt: dit kan niet.’

De verminderde kwaliteit zit volgens Niessen bijvoorbeeld in chemische kleuring van stoffen en de samenstelling van materialen. ‘Katoen kun je heel goed hergebruiken. Polyester minder. Een mix ervan is nauwelijks nog te recyclen.’

Dat wordt in veel gevallen ook niet eens geprobeerd, zoals bij de tot balen geperste afgedankte kleding die naar Afrika wordt verscheept. Niessen: ‘Daar is een volledige industrie gericht op ons afval. Mensen – vaak hele arme mensen – kopen zo’n baal van duizenden kledingstukken en halen er misschien nog vijftig bruikbare items uit. De rest wordt gestort en ligt daar de rivieren te vervuilen. Dat is echt een groot probleem.’

De kleding komt deels uit onze textielbakken. Niessen: ‘Het is een businessmodel, die bakken op straat. Een groot deel van de omzet van het Leger des Heils komt van het verkopen van die kleding aan Afrika. Ze doen er prachtige dingen mee natuurlijk, maar het is wel een raar verdienmodel.’ Niessen vraagt zich inmiddels af of je textiel niet beter in de vuilnisbak kunt gooien. ‘Hier hebben we nog een redelijke infrastructuur voor afval. Het belandt hier niet in de Amstel. Je zou van afgedankt textiel ook meubelvulling of isolatiemateriaal kunnen maken. Die infrastructuur bestaat hier wel, maar we maken er geen gebruik van omdat het meer oplevert om te verkopen aan Afrika. Zo exporteren we echt ons afval.’

Onacceptabele onvolkomenheid

Volgens Peter Koppert, innovatie- en duurzaamheidsmanager van textielbranchevereniging Modint, is het ook weer niet zo slecht gesteld met de textielbakken. ‘De grote organisaties achter die bakken, zoals Sympany en Leger des Heils ReShare, hebben een heel goed afzetsysteem richting Afrikaanse landen. Zij garanderen dat het op tweedehands markten komt.’ Hij wijst naar de overheidscijfers die hierover bekend zijn. Van al het afgedankte textiel dat in Nederland gescheiden wordt ingezameld – dat is minder dan de helft – gaat ongeveer de helft naar het ‘internationale handelssysteem’. Dat komt neer op 20 procent van al het afgedankte textiel in Nederland. De andere helft van het ingezamelde textiel wordt grotendeels gerecycled tot poetsdoeken of isolatiemateriaal (15 procent van het totaal) of wordt verbrand (zo’n 10 procent van de gescheiden inzameling). Waar het volgens Koppert soms wel misgaat, is bij de sortering van het textiel, die vanwege de arbeidskosten vaak gebeurt in Oost-Europa. ‘Er moet scherp gesorteerd worden op daadwerkelijk verkoopbare tweedehands kleding,’ zegt Koppert. ‘Een deel van het internationale handelssysteem denkt geld te verdienen door niet verkoopbare kleding bij verkoopbare kleding te stoppen. Dan zijn ze het kwijt en hoeven ze het niet als afval af te voeren.’

Koppert werkt mee aan de Stichting UPV Textiel, waar bedrijven zich kunnen aansluiten voor het collectief uitvoeren van de aankomende uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV). Die UPV gaat voornamelijk over de percentages van hergebruik en recycling. Die moeten omhoog. In 2025 moet niet 35 maar 50 procent van al het textiel hergebruikt of gerecycled worden. ‘Dat is een ontzettende uitdaging,’ zegt Koppert. De grootste winst zit volgens hem in het beter gescheiden ophalen van textiel. Nu wordt nog bijna de helft in de afvalbak gegooid en belandt dus in de verbrandingsoven, de onderste R in de ladder: Recover. Koppert: ‘De consument moet meer bewust worden gemaakt. Daarom willen we ook meer via winkels inzamelen.’

‘We kunnen wel met de vinger gaan wijzen, maar de consument koopt het. Niet iedereen kan zich tijdloze en duurzame kleding veroorloven.’

Een andere grote uitdaging in de UPV is de bestemming van gebruikt textiel. Waar het leeuwendeel nu nog richting Afrika gaat, moet straks de helft in Nederland blijven. Koppert ziet het niet zo snel gebeuren. ‘Het een groot vraagteken of er in Nederland zo’n grote marktvraag is naar tweedehands kleding.’

De bergen westerse textiel op Afrikaanse vuilnisbelten noemt hij een ‘onacceptabele onvolkomenheid’. Maar hij vindt het tegelijkertijd raar dat dat nu op het bordje komt van de producenten. ‘Geen bedrijf heeft gevraagd om die export naar Afrika. En nou moeten wij wel verantwoordelijkheid gaan nemen om dat op te lossen.’ Op de opmerking dat de producenten er wél voor zorgen dat er steeds meer en steeds slechter textiel op de markt komt, reageert hij geprikkeld. ‘We kunnen wel met de vinger gaan wijzen, maar de consument koopt het. Niet iedereen kan zich tijdloze en duurzame kleding veroorloven.’ Er is volgens Kopper marktvraag naar scherp geprijsde kleding, maar er is ook meer bewustzijn nodig over de afvalberg. ‘Daarom hebben we uitgesproken dat we daarvoor verantwoordelijkheid nemen.’

Gemiste kansen

De uitgebreide producentenverantwoordelijkheid is geen keiharde maatregel. Producenten worden vooral verplicht tot een bijdrage voor het opruimen van textielafval. Dat kán nog een stuk ambitieuzer, denkt Tweede Kamerlid Kiki Hagen van D66. Ze heeft zich de afgelopen jaren veel beziggehouden met duurzaam textiel en is het regelmatig oneens met staatsecretaris Vivianne Heijnen (CDA). Hagen: ‘In die UPV staat niet: “Beste makers uit de kledingindustrie. Dit is het ecodesign waar je je aan moet houden om te zorgen dat we je product heel lang kunnen gebruiken en weer makkelijk uit elkaar kunnen halen.”’

Het is een van de punten waarop Hagen wil dat de overheid zich steviger opstelt. Andere gemiste kansen ziet ze in de manier waarop het geld voor het UPV-fonds wordt ingezameld en waar het heen gaat. Producenten en importeurs betalen straks aan het fonds per kilo textiel die ze op de markt brengen. Hagen: ‘Je kunt daarin natuurlijk differentiëren, bijvoorbeeld dat producenten van duurzame kleding minder betalen per kilo. Een deel van de opbrengst van het fonds kan naar duurzame innovaties.’

Hagen spreekt veel innovatieve textielstartups over wat hen in de weg staat. ‘Klacht nummer één is dat we grondstoffen niet belasten en arbeid wel,’ zegt Hagen.

Ook de manier waarop de CO₂-uitstoot van een product wordt berekend, maakt het nu aantrekkelijker om een primaire grondstof te gebruiken dan om ergens een reststof op te halen. De opslag van gebruikt textiel is bovendien moeilijk, want wegens brandgevaar moeilijk te verzekeren.

Hagen wil ook veel veranderen in de transparantie van bedrijven over de herkomst van hun stoffen, zodat consumenten beter kunnen kiezen. Ze noemt Zeeman als voorbeeld van een bedrijf dat daar open over is. Zelf koopt Hagen sinds begin dit jaar overigens geen nieuwe kleding meer. Ze zit in een Clothing Loop waarbij een tas afgedankte kleding rondgaat van buurvrouw naar buurvrouw.  ‘Fantastisch.'

Ontspullen

Als zulke initiatieven inderdaad leiden tot minder nieuwe aankopen, maken ze de totale textielkringloop kleiner en dus makkelijker te sluiten. Maar dat is lang niet altijd het geval, zegt wetenschapper Samira Iran. Ze onderzoekt duurzame modeconsumptie aan de technische universiteit in Berlijn en schreef onder meer mee aan het onlangs verschenen rapport Unfit, Unfair, Unfashionable: Resizing Fashion for a Fair Consumption Space. Daarin worden meerdere duurzame kleedgewoonten onderzocht, zoals het verantwoord weggooien van oude kleding, kleding minder wassen en tweedehands kleren kopen. De meeste impact komt – niet verassend – van mínder nieuwe kleren kopen. Maar hoe krijg je consumenten zo ver?

‘Minder kleren betekent bijvoorbeeld dat je ’s ochtends minder lang hoeft na te denken over wat je aantrekt, en je bent minder tijd kwijt aan shoppen.’

‘Er zijn verschillende factoren die dat gedrag beïnvloeden,’ zegt Iran. ‘Een belangrijke reden waarom mensen minder willen bezitten en dus gaan “ontspullen” is frustratie.’ Dat is niet per se frustratie over de kledingindustrie. Iran: ‘Het gaat meer om egoïstische waarden. Mensen raken gefrustreerd als ze door hun kleding of andere spullen te weinig ruimte of geen overzicht meer hebben.’

Veel spullen bezitten staat bovendien in de weg van wat mensen in enquêtes steeds weer aangeven als hun grootste verlangens: meer vrije tijd en vrijheid. Iran: ‘Minder kleren betekent bijvoorbeeld dat je ’s ochtends minder lang hoeft na te denken over wat je aantrekt, en je bent minder tijd kwijt aan shoppen.’

In de jaren zeventig was er een ‘vrijwillige eenvoud’-trend te zien onder de westerse bevolking. Sinds opruimcoach Marie Kondo bekend werd – rond 2014 – is daar volgens Iran opnieuw interesse in. Bij welke groepen is moeilijk te zeggen. ‘In een citizen science-project over ontspullen bleek bijna de helft van onze populatie vijftig jaar of ouder: ouders of grootouders die in hun leven veel spullen hadden opgehoopt.’

Educatie en bewustzijn over ontspullen helpt, volgens Iran. Maar tegelijkertijd veranderen mensen niet makkelijk hun gedrag en moeten opties voor ontspullen wel makkelijk beschikbaar zijn. Iran: ‘Denk aan langer houdbare kleding en meer collaboratieve opties, zoals huren of delen.’ Ze vindt het zonde dat verduurzamingsplannen voor de mode-industrie vaak gaan over de productiekant en weinig over consumptie. ‘Overheidsingrijpen is daar natuurlijk ook belangrijk, maar zolang consumenten niet meedoen, wordt het lastig om doelen te halen.’

Het bericht Er is geen bestemming meer voor alle kleding die we produceren verscheen eerst op Vrij Nederland.

Imagine you've just sat down to watch your favorite TV show. You decide to snuggle in with your legs crisscrossed because you find it more comfortable that way.

When the episode ends, you try to stand up and suddenly your right foot isn't working. At first you just can't move it, then it feels like it has pins and needles all over it. For a minute or two it feels uncomfortable and weird, but soon enough you are able to stand up and walk around normally.

What just happened?

I'm an exercise physiologist – a scientist who studies what happens to our bodies when we move and exercise. The goal of much of my research has been to understand how the brain talks to and controls the different parts of our bodies. When your foot falls asleep, there is something wrong with the communication between your brain and the muscles in that area.

Every time you decide to move your body, whether it's standing up, walking around or playing sports, your brain sends signals to your muscles to make sure they move correctly. When the brain is unable to talk with a muscle or groups of muscles, some weird things can happen – including that part of your body getting that weird falling-asleep sensation.

An animation explains how the nervous system works.

It usually starts with a sense of numbness or tingling in that area. This sensation, which people often also call “pins and needles," is technically known as paresthesia.

Some people mistakenly think a lack of blood flow causes this feeling. They imagine the “asleep" feeling happens when your blood, which carries nutrients all over your body, is unable to get to your foot. But that's not right.

When your foot falls asleep, it's actually because the nerves that connect the brain to the foot are getting squished thanks to the position you're sitting in. Remember, it's these nerves that carry messages back and forth to let your brain and your foot communicate with each other. If the nerves have been compressed for a little while, you won't have much feeling in your foot because it can't get its normal messages through to your brain about how it feels or if it's moving.

Once you start to move around again, the pressure on the nerves is released. They “wake up" and you'll start to notice a “pins and needles" feeling. Don't worry, that feeling will only last for a few minutes and then everything will feel normal again.

Now comes the important question: Is this dangerous? Most of the time, when your foot, or any other body part, falls asleep, it is temporary and nothing to worry about. In fact, since it lasts for only a minute or two, you may not even remember it happened by the end of the day.

Even though it's not causing any permanent damage, you might still want to avoid the uncomfortable feeling that comes when your foot falls asleep. Here are a couple of tips that may help:

• Switch your position often.


• Don't cross your legs for very long.


• When you are sitting for a long time, try standing up every so often.

You probably can't 100% prevent your foot from ever falling asleep. So don't worry when it happens every once in a while. It'll go away pretty quickly – and maybe it can remind you of all the important brain messages your nerves are usually transmitting without your even noticing.

Zachary Gillen, Assistant Professor of Exercise Physiology, Mississippi State University

This article is republished from The Conversation under a Creative Commons license. Read the original article.