Voor technische bedrijven is er al enige tijd een tekort aan technisch geschoold personeel, mede door de vraag naar bijvoorbeeld zonnepanelen en warmtepompen als gevolg van de energietransitie. Lance Free, een platform dat technische bedrijven koppelt aan technische zzp’ers, doet daar wat aan. Eneco Ventures investeert in deze start-up, samen met het Zeeuws Participatiefonds (ZPF) van Impuls Zeeland.

"Dankzij de energietransitie heeft Lance Free de afgelopen periode aanzienlijke groei doorgemaakt. Gezien onze ambitieuze doelstellingen en onze focus op innovatie in de manier waarop zelfstandige professionals in de bouw- en technieksector opereren, hebben we besloten om onze groeiplannen te versnellen. Met Impuls Zeeland en Eneco Ventures als partners hebben we een sterke combinatie gevonden van kapitaal, expertise en een uitgebreid netwerk om onze groeiambities te verwezenlijken”, aldus oprichter en CEO Oscar Meijerink.

Op de huidige arbeidsmarkt werken bedrijven in de bouw en techniek steeds vaker met zzp'ers. Dit kan echter soms uitdagend zijn, vanwege zaken zoals beperkte capaciteit, ingewikkelde structuren met tussenpersonen en uitzendbureaus en hoge kosten. Hier biedt het online platform van Lance Free uitkomst. Daarmee brengt het bedrijf ondernemingen en zzp'ers in de bouw en techniek met elkaar in contact. 

Lance Free fungeert als een marktplaats waar bedrijven hun projecten kunnen plaatsen, met twee beschikbare opties: projecten op uurbasis en projecten op stuksbasis. Het platform koppelt vervolgens automatisch geschikte zzp'ers aan de projecten via slimme algoritmes of gaat naar die zzp’ers op zoek door gerichte marketing. Via het platform kunnen bedrijven en zzp'ers gemakkelijker en efficiënter samenwerken. Al meer dan 20.000 zzp’ers hebben zich ingeschreven op Lance Free. 

Lance Free heeft als doelstelling om in 2026 een omzet van meer dan 75 miljoen euro aan opdrachten van technische bedrijven te realiseren. De investering van Eneco Ventures en Impuls Zeeland zal worden gebruikt om dit doel te bereiken door de software te verbeteren, de marketing te versterken en het team uit te breiden.

Impuls Zeeland helpt ondernemers onder andere met financiering van innovatieve plannen voor maatschappelijke uitdagingen. Dit kan vanuit verschillende fondsen, waaronder het Zeeuws Participatiefonds (ZPF). Impuls Zeeland fungeert hierbij niet alleen als geldverstrekker, maar denkt actief mee en zet zich in voor de ontwikkeling en groei van het bedrijf middels het bieden van begeleiding en toegang tot het uitgebreide netwerk van Impuls.

Edwin van Houte, Manager Investeren bij Impuls Zeeland, benadrukt: "Lance Free is een platform dat op grote schaal kan groeien en goed inspeelt op actuele ontwikkelingen rondom de energietransitie en krapte op de arbeidsmarkt. We zijn blij dat dit veelbelovende bedrijf zijn thuisbasis in Zeeland heeft en we kijken ernaar uit om naar aanleiding van deze investeringsronde samen met Oscar en zijn team en Eneco Ventures het bedrijf verder te laten ontwikkelen.

Eneco ziet de potentie van Lance Free en is daarom enthousiast om het bedrijf te kunnen helpen met de verdere groeiplannen. Bovendien gaat de installatietak van het energiebedrijf ook zelf gebruikmaken van de diensten van Lance Free voor het aantrekken van zzp’ers.

Eneco directeur Home Energy Joris de Groot ziet uit naar de samenwerking: “Eneco groeit hard in het installeren van warmtepompen bij klanten thuis. Bij het waarmaken van onze klantbelofte ‘we doen het nu’ hoort natuurlijk een snelle en kwalitatief goede installatie. De vakmensen die we hiervoor nodig hebben zijn schaars. Daarom werken we hard aan nieuwe manieren om deze aan ons te binden, en deze samenwerking draagt hieraan bij”.

Ecowende en Van Oord gaan samenwerken aan de bouw van het offshore windpark op Hollandse Kust (west) kavel VI. Dit wordt het meest ecologische windpark tot nu toe, met minimale impact op de natuurlijke habitat van vogels en vleermuizen, zeezoogdieren en met een florerende onderwaterwereld. Met als doel in de nabije toekomst windparken op zee met een netto-positieve impact mogelijk te maken. De samenwerking tussen de windparkontwikkelaar, een joint-venture van Shell en Eneco, en Van Oord werd vandaag bekendgemaakt tijdens de masterclass ‘Van Oord & Energietransitie’, ter ere van de doop van Van Oords nieuwe kabellegschip Calypso. De contractondertekening vindt later dit jaar plaats. 

Als aannemer van Ecowende wordt Van Oord verantwoordelijk voor het transport en de installatie van de fundaties. Ook zal Van Oord de verbindingskabels tussen de windturbines ontwerpen, inkopen en aanleggen. Tot slot verzorgt Van Oord het transport en de installatie van de windturbines op zee. 

Arnoud Kuis, managing Director Van Oord Offshore Energy: “Het feit dat Van Oord bij de aanleg van alle windparken in de Nederlandse Noordzee betrokken is geweest, maakt dat we door de jaren heen een schat aan kennis hebben opgebouwd. We werken graag samen met het consortium Ecowende om al onze ervaringen over innovatieve, ecologische, natuurversterkende maatregelen voor Hollandse Kust West in te zetten.” 

Folkert Visser, CEO en Projectdirecteur Ecowende vult aan: “We maken enorme stappen om wind op zee op een ecologisch verantwoorde wijze te ontwikkelen. Door de jarenlange ervaring van Van Oord in alle facetten van het aanleggen van windparken op zee, hebben wij er het volste vertrouwen in dat Van Oord samen met ons deze mooie uitdaging kan aangaan.” 

Binnen de ecologische grenzen van de Noordzee 
Het bouwen van een windpark in harmonie met de natuur is een belangrijke voorwaarde om uiteindelijk de ambitie van 70 GW windenergie op zee in 2050 te halen, binnen de ecologische grenzen van de Noordzee. Naast het verkleinen van de negatieve impact van een windpark op zee, is het bovendien nodig ecologische maatregelen te treffen die kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van windparken met een netto-positieve impact. Daarom zet Ecowende in op verschillende innovaties, grootschalige mitigerende en stimulerende ecologische maatregelen en een uitgebreid monitoring- en onderzoeksprogramma boven en onder water. Ook voor Van Oord betekent dit een andere aanpak dan bij eerdere windparken. 

“Bij de bouw van het Ecowende windpark passen we stillere installatietechnieken toe. Met als doel dat dit park én toekomstige parken binnen aangescherpte vergunningseisen kunnen worden gebouwd. Ook legt Van Oord verschillende soorten natuurvriendelijke steenbestorting rondom de fundaties aan. Bovendien heeft het verlagen van de footprint (CO2 en stikstof) tijdens de aanlegfase, alle aandacht. Van Oord investeert volop in installatieschepen die gebruik maken van nieuwe brandstoffen, om zo de sector nog verder te verduurzamen. Het nog in aanbouw zijnde installatieschip Boreas, wat geschikt is voor de brandstof Methanol, wordt in 2025 opgeleverd. Ecowende is één van de eerste projecten van deze groene reus,“ zegt Arnoud Kuis. 

Folkert Visser: “Bij de keuze voor Van Oord heeft Ecowende ook naar emissies gekeken. Het vergt een sterke visie naar de toekomst dat Van Oord dergelijke grote investeringen in de groei en tegelijkertijd verduurzaming van hun vloot doet.” 

Kennisleemtes vullen 
De effectiviteit van deze aanpak met verschillende innovaties en technologieën gaat Ecowende monitoren, onderzoeken en bijsturen. “We nemen maatregelen die direct impact hebben, maar ook veel maatregelen die als doel hebben om nieuwe methodes uit te proberen en kennisleemtes te vullen. We beschikken nog niet over alle kennis op het gebied van de effecten van windparken op de natuur. Juist deze kennis is onmisbaar als we in Nederland op verantwoorde wijze willen groeien in windenergie op zee en een voorbeeld willen zijn voor de rest van de wereld,” zegt Folkert Visser, CEO en Projectdirecteur van Ecowende. 

Ecowende en Hollandse Kust West
Het windpark van Ecowende op Hollandse Kust (west) kavel VI komt op zo’n 53 kilometer van de Nederlandse kust, ter hoogte van IJmuiden. Met een geïnstalleerd vermogen van circa 760 MW kan Ecowende ongeveer 3% van de huidige Nederlandse elektriciteitsvraag vergroenen. Het plan is om het windpark in 2026 in gebruik te nemen. Lees hier meer over Ecowende, inclusief het volledige overzicht van innovaties en ecologische maatregelen. 

Koninklijke Van Oord 
Koninklijke Van Oord is een Nederlands familiebedrijf met ruim 150 jaar ervaring als internationale waterbouwer. De nadruk ligt op baggeren, infrastructuur en offshore energy. Het hoofdkantoor staat in Rotterdam. Van Oord telt 5.243 medewerkers (fte), die in 2022 aan 191 projecten in 42 landen hebben gewerkt. De vloot bestaat uit circa 60 schepen en een grote hoeveelheid speciaal en ondersteunend materieel. Marine ingenuity is kenmerkend voor Van Oord. Door gebruik te maken van innovatieve, slimme en duurzame oplossingen wil het bedrijf bijdragen aan een betere wereld voor toekomstige generaties. 
 

Eneco gaat de stroomlevering van een windproject in Farmsum afstemmen op de belasting van het elektriciteitsnet. Tijdens piekmomenten zal Eneco de opwek van windenergie tijdelijk verminderen. Enexis betaalt hier een vergoeding voor. Het is zowel voor Enexis als Eneco de eerste keer dat een dergelijk contract wordt afgesloten.

Het gaat om een windpark in Farmsum (Groningen) dat aangesloten is op een middenspanningsstation van Enexis in Weiwerd. Er is op dat station bijna geen ruimte meer op het elektriciteitsnet. Eneco stelt het windpark in Farmsum beschikbaar om tijdens piekmomenten minder stroom op te wekken, daardoor ontstaat weer ruimte op het netwerk. De totale capaciteit van het windpark is zo’n 25 Megawatt. Eneco stelt 10 Megawatt aan flexibel vermogen beschikbaar aan Enexis. Hierdoor komt netcapaciteit beschikbaar voor het aansluiten van zo’n 30.000 zonnepanelen. Het contract gaat op 1 september 2023 in.  

Vol elektriciteitsnet
Het elektriciteitsnet zit op steeds meer plekken vol – voor zowel grote opwekkers als grote afnemers van elektriciteit. Wanneer de zon schijnt of wanneer het hard waait, zijn er veel stations waar de technische grenzen worden bereikt. Er is dan geen netcapaciteit beschikbaar om nog meer nieuwe klanten aan te sluiten. Hetzelfde geldt voor de afname van elektriciteit: op steeds meer stations zijn er piekmomenten waarop de vraag naar elektriciteit zo groot is, dat er niets meer bij kan. De belangrijkste oplossing is het uitbreiden van het elektriciteitsnet. Daar wordt hard aan gewerkt, maar de realiteit is ook dat dit meerjarige projecten zijn. Op de korte termijn is een efficiënter gebruik van het huidige elektriciteitsnet de enige manier om meer capaciteit vrij te maken. Eneco sluit nu het eerste ‘capaciteitsbeperkingscontract’ met Enexis af. Door op drukke momenten minder elektriciteit terug te leveren aan het net, ontstaat er ruimte voor andere klanten. Deze vorm van spitsmijden wordt ‘congestiemanagement’ genoemd. Het contract tussen Enexis en Eneco heeft geen vaste einddatum. Het loopt totdat het stroomnet ter plaatse is verzwaard.

Energieneutraal
Eneco vindt het erg belangrijk om het energiesysteem te helpen optimaliseren, omdat zo meer groene stroom kan worden opgewekt. “Het vergroten van duurzame opwek is ook de ambitie van ons One Planet Plan om in 2035 energieneutraal te worden”, legt Lucien Wiegers, directeur van Eneco’s handelstak EET, uit. “Wij zijn blij deze eerste deal met Enexis te hebben beklonken en verwachten in de toekomst meerdere van dergelijke contracten te sluiten voor onze eigen wind- en zonneparken, maar ook voor parken die we voor anderen beheren.”

Goed voorbeeld
Enexis is erg blij met de ondertekening van dit contract. “We gaan naar een energiesysteem waar dergelijke flexibele contracten steeds belangrijker worden”, zegt Karin Mathijssen, directeur Grootzakelijk bij Enexis. “Tegelijkertijd is het een nieuw concept – niet alleen voor ons, maar ook voor onze klanten. Graag wil ik Eneco bedanken voor het zetten van deze eerste stap. Hopelijk gaan veel bedrijven dit goede voorbeeld volgen. Ik heb er het volste vertrouwen in dat we op korte termijn meer van dergelijke contracten afsluiten. Om zoveel mogelijk klanten op de wachtlijst te kunnen bedienen, is Enexis onverminderd op zoek naar partijen die flexibel vermogen kunnen leveren en die het goede voorbeeld van Eneco volgen.”

Ecowende gaat een windpark bouwen in harmonie met de natuur, met minimale impact op vogels en vleermuizen, zeezoogdieren en met een florerende onderwaterwereld. Met als doel in de nabije toekomst windparken op zee met een netto-positieve impact mogelijk te maken. Dit is een belangrijke voorwaarde om uiteindelijk de ambitie van 70 GW windenergie op zee in 2050 te halen, binnen de ecologische grenzen van de Noordzee. Ecowende heeft vandaag tijdens WindDay 2023 zijn holistische aanpak gepresenteerd. De joint-venture van Shell en Eneco gaat inzetten op verschillende innovaties, grootschalige mitigerende en stimulerende ecologische maatregelen en een uitgebreid monitoring- en onderzoeksprogramma boven en onder water.

Een betere situatie voor vogels en vleermuizen
Ecowende streeft er met verschillende innovaties naar om de negatieve effecten van een windpark op zee terug te dringen. Denk aan een hogere tiplaagte van de rotorbladen van de windturbines, het creëren van een corridor – door de turbines extra ver uit elkaar te plaatsen – naar Natura 2000-gebied de Bruine Bank en een stilstandvoorziening van de turbines die zich aanpast aan de vliegbewegingen van vogels in het windpark. Op deze manier verwacht Ecowende het aantal aanvaringen met vogels en vleermuizen te minimaliseren. De effectiviteit van deze aanpak met verschillende technologieën gaat Ecowende monitoren, onderzoeken en bijsturen.

Stimuleren van de onderwaterwereld
Naast het verkleinen van de negatieve impact van een windpark op zee, wil Ecowende bovendien ecologische maatregelen treffen die kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van windparken met een  netto-positieve impact. Zo past Ecowende meerdere innovatieve technieken toe om de onderwaterwereld weer te laten floreren. Er worden circulaire en biologisch-afbreekbare rifstructuren aangelegd. Deze zijn gemaakt van fruitbomen afkomstig van de Nederlandse fruitteelt. In deze zogenaamde tree reefs kunnen vissen schuilen en voortplanten. Ook brengt Ecowende verschillende soorten eco-vriendelijke erosiebescherming aan en wordt het oesterlarvennetwerk uitgebreid om zo de inheemse platte oester te verspreiden.  “Zo ontwikkelt ons windpark zich tot een divers leefgebied dat als verblijfplek en kraamkamer functioneert voor vele soorten, waaronder hopelijk zelfs haaien en roggen,” aldus Hermione van Zutphen, programmamanager ecologie bij Ecowende.

Holistische aanpak en maatwerk
Ecowende past bij de bouw en exploitatie van het windpark, maar ook bij de selectie van ecologische maatregelen, een holistische aanpak toe. Visser legt uit: “De Noordzee is een ecosysteem, waarin alles met elkaar in verband staat. Maatregelen kunnen we dan ook niet los van elkaar zien. Hoewel effecten van maatregelen per soort verschillen en we dus maatwerk per soort toepassen, verwachten we dat er synergie tussen verschillende maatregelen zal ontstaan.” Van Zutphen vult aan: “De Noordzee is bijvoorbeeld een belangrijk voedselgebied voor zeevogels en ook zij profiteren van een florerende onderwaterwereld.”

Een van de grootste offshore field labs ter wereld
Kennisvergaring en kennisdeling zijn belangrijke speerpunten van Ecowende. Visser: “We koppelen meer dan 50 jaar ervaring op de Noordzee van onze aandeelhouders en partners met de kennis van toonaangevende ecologische experts en het innovatieve vermogen van de wetenschap. Ons windpark wordt een van de grootste offshore field labs ter wereld, waar we gaan experimenteren met nieuwe technieken. In dit field lab bieden we bovendien andere onderzoekers en startups de ruimte om hun innovaties in een offshore omgeving te testen.”

Om echt impact te maken en een belangrijke bijdrage te leveren aan de uitrol van windenergie op zee in harmonie met de natuur, in Nederland en daarbuiten, zorgt Ecowende dat de opgedane kennis en ervaring over ecologie en windenergie op zee breed wordt gedeeld. Niet alleen met wetenschappers, beleidsmakers, natuurorganisaties en het bredere publiek, maar ook met andere belanghebbenden, zoals windparkontwikkelaars.

Over Ecowende en Hollandse Kust West
Het windpark van Ecowende op Hollandse Kust (west) kavel VI komt op zo’n 53 kilometer van de Nederlandse kust, ter hoogte van IJmuiden. Met een geïnstalleerd vermogen van circa 760 MW kan Ecowende ongeveer 3% van de huidige Nederlandse elektriciteitsvraag vergroenen. Het plan is om het windpark in 2026 in gebruik te nemen. Lees hier meer over Ecowende, inclusief het volledige overzicht van innovaties en ecologische maatregelen.

Op de rand van de tweede Maasvlakte bouwde Eneco in opdracht van Rijkswaterstaat de afgelopen 1,5 jaar aan een innovatief windpark: Windpark Maasvlakte 2. Inmiddels wekken de 22 turbines groene stroom op waarmee het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat in een keer volledig overstapt op duurzame energie.

Groene stroom voor de verduurzaming van Nederland
De 22 windturbines leveren jaarlijks 416 GWh duurzame stroom op. Dit staat gelijk aan het gemiddelde jaarlijkse verbruik van 152.000 huishoudens. De groene stroom wordt ingezet om de energievoorziening van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (het ministerie waaronder Rijkswaterstaat valt) volledig te verduurzamen. Voor kantoren, maar ook voor 20 tunnels, 1143 bruggen, 5500 km snelwegverlichting.
En dan blijft nog de helft over. Deze stroom wordt vanaf 2024 geleverd aan de ministeries Defensie, Justitie en Veiligheid en Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en aan het Rijksvastgoedbedrijf. Deze elektriciteit wordt onder andere verbruikt door defensiecomplexen, gevangenissen, rechtbanken en rijkskantoren.

Op deze manier draagt het park bij aan de verduurzaming van de overheid. Met de stroom van Maasvlakte 2 functioneert de Rijksoverheid straks voor 40% op groene energie. Dit is een belangrijke stap in de doelstelling om in 2030 voor het Rijk 100% hernieuwbare elektriciteit te gebruiken.

Voorspoedige realisatie door samenwerking
Begin 2022 startte Eneco met de bouw van dit windpark. Een uniek park, met 10 turbines op de dijk en 12 turbines op het strand, waarvan bij hoog water zelfs een deel met de voet in het water staat. Gebouwd met offshore technologie op een onshore locatie. De voorspoedige realisatie is mede mogelijk dankzij de nauwe samenwerking met de gemeente Rotterdam, de provincie Zuid-Holland, het Havenbedrijf Rotterdam, het Rijksvastgoedbedrijf en de voortdurende afstemming met (lokale) belanghebbenden.

Beste lezer, Deze site wordt sinds mei 2020 niet meer geactualiseerd. Door de Covid-19 zijn veel fablabs niet meer actief. In afwachting van betere tijden. Met vriendelijke groet, Bestuur Stichting FabLab BeNeLux.   Rozemarijn Bakker – Alting van Geusau, starring in Project Egg van Michiel van der Kley

Het bericht Rust in de tent verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

  Bart Bakker, de oprichter van het miniFabLab en bestuurslid van FabLab BeNeLux print massaal faceshields en earclips voor de zorg. Een vrager in de zorg kan zijn behoefte melden op makers4all.eu en hij krijgt het gewenste thuis. Gratis. Want makers4all worden gesponsord met filament en zo. Makers4all.eu is een collectief van 275 makers door…

Het bericht Makers4all.eu – 81-jarige Bart Bakker maakt voor de zorg verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

Tijdens deze Corona-crisis zijn creativiteit, innovatie en verbinding een waardevol goed. Nederlandse Fablabs en Makersplaatsen dragen hier aan bij door onze kennis over makerseducatie te delen via Webinars.  www.makerstream.nl Een spontaan initiatief van Makersclub Eindhoven werd opgevolgd door Makersbase Breda; het concept bleek verrassend simpel te verwezenlijken! Zo is de wens ontstaan om in samenwerking…

Het bericht Webinars op Makerstream.nl – leer het nu voor straks verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

‘How to make (almost) anything’ was het devies van Fablab. Dan komt er nu werk aan de winkel. Maken van dingen tegen de COVID-19 crisis. Wat te maken ? Weten we nog niet, maar in de startblokken! Wij hebben lasersnijders, 3Dprinters, CNC, naaimachines en meer. Ga naar projectopenair.nl , de NL tak van projectopenair.org. Een…

Het bericht FabLab en Project Open Air verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

Stichting FabLab bestaat meer dan 10 jaar en heeft daarin het concept van FabLabs op de kaart gezet en vele labs helpen opzetten en de community van makers ondersteund. Met meer dan 70 labs in de BeNeLux heeft de stichting FabLab haar doel bereikt. In de afgelopen jaren heeft de stichting dus gewerkt naar meer…

Het bericht Toekomst FabLab BeNeLux – Call for Proposal verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

Het is pas 11 jaar geleden dat in Nederland het eerste fablab verscheen en er zijn nu meer dan 100 maakplaatsen in de BeNeLux. Er is verzadiging en de groei vlakt  af. Misschien is dat een teken dat de oorspronkelijke taak van de Stichting FabLab Benelux ten einde loopt en we ons moeten herbezinnen. Er…

Het bericht Tien jaar later – meer dan 1800 FabLabs wereldwijd verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

Midden januari start wereldwijd weer de FabAcademy. Alle info over inhoud en registratie is te vinden op http://fabacademy.org/apply/registration.html Graduation zal plaatsvinden de jaarlijkse Fab-conferentie van 25 juli tot 2 augustus in Montreal en/of Quebec in Canada. De site FAB16.org is al wel in de lucht, maar nog niet gevuld. Dassault biedt 5 beurzen voor FabAcademy…

Het bericht FabAcademy 2020 – inschrijven voor 15 december verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

De KLM bestaat honderd jaar. Dat wordt gevierd met onder meer een groot spektakel in Hangar 11 op Schiphol. Als oud-KLM’er was ik daar. Het echt interessante was dat je na het spektakel door de hal van KLM Engine Services kon lopen. Daar wordt onderhoud gepleegd aan de meer dan manshoge motoren. Er is daar…

Het bericht KLM 100 jaar – KLM Makerspace verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

Voor wie groter wil, dan er in zijn FabLab kan, is er nu de SPARK Makers Zone in hartje Den Bosch, Spoorzone. De SPARK Makers Zone is op meerdere vlakken uniek in Nederland. Ten eerste vanwege de omvang en ongekende mix van machines en apparatuur. Makers treffen hier een metaalprinter, grote snijplotter, 3d printers, robotarmen,…

Het bericht SPARKS Makers Zone in den Bosch – meer dan een FabLab XXL verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

Vacature Vakspecialisten Innovatie & Techniek (uren in overleg*) Met een bibliotheek, museum en archief is CODA een bron van inspiratie op het gebied van literatuur, kunst, erfgoed, innovatie en techniek – midden in het hart van de stad Apeldoorn. Ontdek de mooiste verhalen, beleef geschiedenis, proef van kunst en cultuur en ontplooi 21st century skills…

Het bericht CODA FabLab zoekt twee vakspecialisten verscheen eerst op FabLab BeNeLux.

De markt heeft te lang naar risico gekeken als een zaak voor obligatiebeleggers, stelt van Vliet. Volgens hem begint dat sentiment nu door de oorlog in Oekraïne te kantelen. Het monetaire beleid verkrapt, en het besef dat centrale banken niet meer alle bedrijven gaan redden, daalt in. De quantstrategieën van Robeco (de quant-gedreven defensieve fondsen met een lage volatiteit en lage beta) plukken van die ontwikkeling nu de vruchten, vertelt hij.

Volgens van Vliet, als hoofd van Quant Equities en manager van de Conservative Equity fondsen bij Robeco verantwoordelijk voor 70 miljard euro aan activa, staat de markt er op dit moment alleen voor.  

‘In de huidige situatie staat de markt op haar eigen benen. Onze modellen signaleren nu een draai van focus op groei naar focus op risico. Dat zorgt ervoor dat aandelen hele andere waarderingen krijgen.’

Verdisconteringsvoet

De waardering van activa kent een drieledige basisformule: cashflow, de groei van de cashflow en de verdisconteringsvoet. Alle andere ruis in de markt is van ondergeschikt belang bij het waarderen van een aandeel, volgens hem.  

De laatste jaren concentreerden beleggers zich teveel op cashflowgroei, stelt van Vliet. Dat gebeurde terwijl de verdisconteringsvoet - de variabele die gebruikt wordt om de huidige waarde van toekomstige kasstromen te berekenen op basis van de rendementsverwachting - lang werd genegeerd.

Omdat aandelen hun waarde ontlenen aan de verdiscontering van toekomstige kasstromen, zorgt een hogere verdisconteringsvoet voor een lagere waarde van kasstromen. Een daling van de contante waarde duwt de aandelenkoers omlaag.

‘Die verdiscontering bestaat uit twee delen, namelijk rente en risico-opslag’, vertelt van Vliet. ‘Die gaan nu beide omhoog door de macro-economische omstandigheden. Als gevolg daarvan stijgt de verdisconteringsvoet en zakt de prijs van aandelen razendsnel.’

Saaie aandelen

De quantfondsen van Robeco beleggen vooral in defensieve sectoren zoals verzekeraars en consumentengoederen, het liefst met een lage koerswinstverhouding. Ook binnen IT zitten de fondsen in defensieve namen als Oracle en Microsoft.

‘In iedere sector zitten “saaie” aandelen, die structureel worden ondergewaardeerd. Daar zitten wij het liefste in’, vertelt Van Vliet. Andere voorbeelden van defensieve aandelen in de portefeuille van het Conservative Equities fonds zijn Merck & Co, het Japanse telecombedrijf KDDI en Royal Bank of Canada.

Emotieloze modellen

Van Vliet: ‘Onze onderzoekers werken continu aan modelverbetering. De modellen draaien emotieloos door, ook tijdens een oorlog. Als we het menselijke financiële gedrag in kaart brengen, zien we dat beleggers te zelfverzekerd handelen. Dat kan komen door verschillende belangen of een verschillende beleggingshorizon. Soms reageren beleggers ook te traag of te weinig op nieuws.'

Volgens van Vliet, legden beleggers systematisch het feit naast zich neer dat niet alle bedrijven hetzelfde risicoprofiel hebben.

‘De markt is structureel over-optimistisch over hoogrisicoaandelen en te pessimistisch over laagrisicoaandelen. Een conservatieve, contraire positie, zorgt voor outperformance als je die gedurende een hele cyclus aan durft te houden.’

Robeco past die gedragsanalyse toe op aandelenmarkten, en is ervan overtuigd daar bescheiden van te profiteren. ‘Onze modellen hebben aandelen geselecteerd in de portefeuilles die profiteren van een draai naar een risicofocus.’

Een contraire, defensieve positie zorgt op de lange termijn altijd voor alpha, zegt van Vliet. Volgens hem gaat de vlieger “meer risico, meer rendement” op de lange termijn dan ook niet op.

Automatische piloot

‘Net als in een cockpit moet je vertrouwen op de piloot en de techniek als je in een storm terecht komt. Je kan dan niet opeens nieuwe software bouwen. Dat doen we nu ook tijdens deze oorlog, onze modellen zijn daar op voorbereid’, vertelt van Vliet.

Wel zijn de Russische holdings binnen de portefeuilles afgeschreven. De Russische holdings in de MSCI indices werden op woensdagavond afgewaardeerd en uit de indices gehaald. De blootstelling naar Rusland in de EM-portefeuilles van Robeco was beperkt en in lijn met de index.

‘We zijn wel nog in het bezit van de onderliggende stukken. Dat doen we om klanten te beschermen. Die afgewaardeerde stukken kunnen pas weer waarde krijgen als de beurzen heropenen. Ze zitten dan niet meer in de index maar wel nog in het fonds.’

Het opmerkelijke van de huidige situatie is overigens dat opkomende markten relatief goed presteren, ondanks de afwaardering van Russische aandelen, aldus van Vliet. Normaal gesproken gaan opkomende markten hard onderuit bij crises. Maar het verschil met het verleden is dat veel ontwikkelingslanden, zoals bijvoorbeeld Brazilië, veel grondstoffen hebben.

De populariteit van Europese aandelen is al jarenlang tanende. Een decennium geleden maakten Europese aandelen nog 26 procent van de MSCI World Index uit, vandaag de dag blijft dat percentage steken op 18 procent. Ook voor meer waarde-georiënteerde beleggers bleken Europese aandelen minder aantrekkelijk te zijn.

Het gemiddelde wereldwijd beleggende large-cap waardefonds had in 2012 bijna de helft van het fondsvermogen belegd in Europese bedrijven, maar dat is door de jaren heen afgekalfd tot ongeveer 25 procent. Sinds 2020 zien we echter een opleving en werd de allocatie naar Europese aandelen stapsgewijs verhoogd naar 32 procent gemiddeld per eind januari 2022. Daarmee zijn de fondsen in de waardecategorie wel een uitzondering, want onder beleggingsfondsen in de categorie large-cap gemengd blijft Europa impopulair.

Populariteit Europa

Het Europese continent heeft dan ook de nodige tegenslagen moeten overwinnen in de afgelopen 10 jaar. De Europese staatschuldencrisis, torenhoge werkloosheidscijfers in Spanje en Griekenland, Brexit, gematigde economische groei en de Italiaanse bankencrisis, om maar eens wat te noemen. Het zijn slechts enkele redenen waarom de voorkeur van beleggers het afgelopen decennium buiten Europa lag.

Toch zijn Europese aandelen niet geheel van de beleggersradar verdwenen. Koopjesjagers en dividendbeleggers komen steeds vaker uit bij Europese aandelen.

Nu de centrale banken wereldwijd erop aansturen om het ruimhartige monetaire beleid een halt toe te roepen en aandelen van de tot dan toe superieure technologiebedrijven corrigeerden, krijgen beleggers meer oog voor ondergewaardeerde Europese bedrijven en cyclische sectoren die in Europese indices groter vertegenwoordigd zijn dan in de Amerikaanse evenknieën.

Zo bedraagt de weging van de sector industrie in de MSCI Europe index 14 procent versus 6 procent voor de S&P 500, terwijl de weging van technologieaandelen in de Europese index met 7 procent ver achterblijft bij de 25 procent-weging van de sector in de S&P 500.

Europees dividend

Dividendbeleggers worden aangetrokken door het royale dividendrendement dat Europese aandelen gemiddeld genomen bieden versus hun Amerikaanse tegenpolen. Met een dividendrendement van ongeveer 2,7 procent voor de MSCI Europe ligt de Europese inkomstenstroom ruim 1 procentpunt boven die van de S&P 500.

Europese bedrijven belonen aandeelhouders vaker via het uitkeren van dividend, daar waar Amerikaanse bedrijven de voorkeur geven aan het terugkopen van aandelen. Dat maakt Amerikaanse dividenden wel iets robuuster dan Europese.

MFS Meridian Contrarian Value aan kop

Voor de top-5 van deze week zijn de actief beheerde fondsen in de Morningstar categorie aandelen wereldwijd large-cap waarde gerangschikt op hun portefeuilleblootstelling aan Europese aandelen. De lijst wordt aangevoegd door een fonds waarvan de naam al doet vermoeden dat het tegendraadse beleggingen niet schuwt: MFS Meridian Contrarian Value.

Maar liefst 70 procent van het fondsvermogen is belegd in Europese aandelen. Sinds de oprichting van het fonds in 2019 hebben beheerders Anne Christine Farstad en Zahid Kassam een duidelijke voorkeur gehad voor Europese aandelen, waarbij op landenniveau bedrijven uit het Verenigd Koninkrijk de grootste weging hebben met 34 procent per eind januari 2022, drie keer zo veel als het gemiddelde fonds in de categorie.

Het duo stelt een geconcentreerde portefeuille van ongeveer 40 posities samen waarbij de nadruk wordt gelegd op financiële leverage en een passende onderwaardering ten opzichte van de intrinsieke waarde van een aandeel.

Vooral in de sector industrie vindt het team aantrekkelijke beleggingskansen, waaronder voor de twee grootste posities in het Zweedse Trelleborg en het Schotse Weir Group. Ook het Franse Danone neemt een prominente positie in, waarbij het team de overweging in het laatste kwartaal verder aanzette na solide cijfers. Financiële waarden vormen een andere hoeksteen van de portefeuille, met posities in onder andere UBS, BNP Paribas en CaixaBank.

Zilver voor Schroder ISF Global Sustainable Value

Op de tweede plaats staat een fonds dat pas sinds eind 2021 bestaat: Schroder ISF Global Sustainable Value. Aan het roer staan Liam Nunn, Robert Barr en Simon Adler. Hoewel de strategie pas kort bestaat zijn de beheerders betrokken bij diverse andere strategieën.

Zo maken Nunn en Adler onderdeel uit van het met een Bronze rating gewaardeerde Schroder Global Recovery. In dit waardefonds waarin duurzame criteria worden geïntegreerd in het beleggingsproces is per eind januari 67 procent van het fondsvermogen belegd in Europese aandelen.

De allocatie naar aandelen uit het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Duitsland is twee tot vier keer het gewicht dat de gemiddelde concurrent heeft gealloceerd naar deze landen. Als gevolg is slechts 19 procent van het fondsvermogen belegd in Amerikaanse aandelen, tegenover bijna 50 procent voor het gemiddelde fonds in de categorie.

De ongeveer 40-posities tellende portefeuille heeft een voorkeur voor aandelen met een bovengemiddeld dividendrendement en het team heeft ook oog voor bedrijven in het mid- en small-cap segment. Qua sectorpositionering springt de hang naar de sector communicatie dienstverlening in het oog, die bijna een derde van de portefeuille beslaat. Reclamebedrijven WPP en Publicis hebben een plek in de portefeuille, maar ook televisiebedrijven ProSiebenSat 1 Media, Television Francaise en ITV. Ruim 75 procent van de bedrijven in portefeuille hebben een laag of verwaarloosbaar ESG risico zoals gemeten door de Morningstar Sustainability Rating, waarmee het fonds de maximale vijf globes heeft.

Rusland heeft het probleem dat door de Westerse sancties economie en financiën midscheeps zijn geraakt. Meer dan 600 miljard dollar aan deviezenreserves van Rusland zijn door buitenlandse centrale banken bevroren. Tevens heeft Rusland geen toegang meer tot het internationale betalingssysteem Swift, mede waardoor de roebel in een vrije val is gekomen. Zo daalde de munt gisteren nogmaals met 6 procent.

De beurzen in Rusland liggen stil en Russische aandelen worden verwijderd uit internationale aandelenindices, omdat de waardering van onderliggendde fondsen niet meer te maken is. De toezichthouder CSSF in Luxemburg heeft beheerders met exposure naar Rusland opgedragen forse uitstroom door klanten te melden, zo bericht investmentofficer.lu, het zusterplatform van Fondsnieuws in het Groothertogdom.

De verdere verscherping van de sancties, zoals deze week de aankondiging van de Verenigde Staten en Groot-Britannië dat zij geen Russisch gas of olie meer afnemen, heeft niet alleen de energieprijzen verder verhoogd, maar Rusland ook verder in het nauw gebracht. Economen denken dat de Russische economie dit jaar als gevolg van de Westerse sancties met een derde zal krimpen. 

Een besmette staat 

Rusland is een besmette staat en een besmette economie geworden. Inmiddels hebben meer dan 200 internationale bedrijven hun vertrek uit Rusland aangekondigd. Citibank, dat zijn retailbank in Rusland een jaar geleden in de verkoop heeft gezet, zegt er nagenoeg geen kopers voor te vinden. Citi heeft 10 miljard dollar via deze retailbank uitstaan bij consumenten, maar ook in overheidsschuld en andere assets.

Citibank dat meerdere vestigingen in Rusland heeft, wilde al langere tijd van zijn landenorganisatie af maar kan er niet één koper voor vinden. De Amerikaanse bank zal de bezittingen in Rusland waarschijnlijk afschrijven, terwijl het Italiaanse UniCredit volgens de Financial Times aandeelhouders heeft gewaarschuwd dat zij in een worst-case scenario meer dan 7 miljard euro op leningen aan Russische consumenten zou moeten afschrijven. 

Fitch denkt dat door de verdere aanscherping van de sancties de kans toeneemt dat Rusland zal overgaan 'tot een selectieve niet-betaling van zijn soevereine schuldverplichtingen. In mindere mate is ook het risico van het opwerpen van technische belemmeringen voor de schuldendienst, onder meer door het rechtstreeks blokkeren van geldovermakingen of via clearing- en afwikkelingssystemen, enigszins toegenomen sinds onze vorige evaluatie.'

Laatste bankroet dateert van 1998

De prijs van een credit default swap, waarmee een belegger zich kan indekken tegen een wanbetaling, is inmiddels opgelopen tot bijna 3000 basispunten. Begin 2022 was dat nog 125 basispunten. De zakenbank Nomura stelt dat Rusland volgende week, op woensdag 16 maart, zijn eerstvolgende rentebetaling moet doen. Maar aangezien er altijd sprake is van een respijtperiode van dertig dagen zou medio april sprake kunnen zijn van wanbetaling. 

De laatste keer dat Rusland bankroet ging, was tijdens de roebelcrisis van 1998. 

Westerse inlichtingendiensten schatten dat de oorlog in Oekraïne Rusland grofweg 20 miljard dollar per dag kost. Zij wijzen er voorts op dat de oorlog veel langer duurt dan Russische leiders en militairen aanvankelijk hadden gedacht. 

Vandaag vinden gesprekken in Turkije plaats tussen de ministers van Buitenlandse Zaken van Rusland en Oekraïne. Markten liepen daar gisteren, alsook op de daling van de olieprijzen, op vooruit: de koersen stegen sterk. De AEX-index noteerde zelfs 5 procent hoger.

Gerelateerde artikelen:

• 'Swift-sancties kunnen dollar-hegemonie uithollen' 
• Bekijk ook het dossier Oorlog in Oekraïne 

Vanavond gaan we wat DOEN

Video

Prachtig feelgood FILMPJE van de collegas van de Utrechtse horeca, die zich nu al maanden voorbeeldig gedragen en Pinkstermaandag 12:00 uur EINDELIJK de terrassen weer open mogen gooien & daarom dit heropeningslied maakten. En dan maar hopen/buffelen of De Zaak te redden is natuurlijk dit desastreuze boekjaar, met al die malle regeltjes en stomme termen als "anderhalvemeter samenleving" en "het nieuwe normaal".

De horeca gaat open. Voor restaurants en caf�s geldt dat mensen moeten reserveren voor een tafeltje binnen en er moet van tevoren een zogenoemd checkgesprek worden gevoerd. Er mogen dertig bezoekers tegelijk (exclusief personeel) binnen zijn, zolang zij 1,5 meter afstand houden. Voor twee mensen, of een huishouden met meer personen, is het toegestaan om dichter bij elkaar te zitten. Mensen buiten, bijvoorbeeld op het terras, worden niet meegerekend bij het maximum aantal van dertig, maar zijn wel verplicht aan een tafel te gaan zitten. Ook zij moeten afstand houden. (PAROOL)

DOE ZELF EENS NORMAAL MAN! Zeggen ook de planbureaux SCP, CPB & PBL, wat wel raar is, want dat zijn echt de buklaven van de economievernielers van Rutte III.
Over Utrecht gesproken: Burgemeester van Zanen verhuist van Utrecht naar Den Haag. Rijdt Pechtold van het CBR de milieuzone 030 in?
En over FILMPJES gesproken: Trump kreeg een tik op de tweets van Twitter, Twitter een dreun op de muil van Trump:

Social

Opdracht. Maak u Eigen Meme. Plemp NL namen op plaatje & win een jaarkaart voor het CoronaCafe. Meme Tool natuurlijk hierrrr. Drop de linkies in comments. Succes.

1. Derde verdachte aangehouden voor brandstichting in zendmast Dronten NU.nl
2. Extra bewaking bij zendmasten, zorgen over brandstichters | Binnenland AD.nl
3. Extra beveiliging zendmasten wegens brandstichtingen Beveiligingnieuws.nl
4. Extra bewaking bij zendmasten, zorgen over brandstichters De Limburger
5. Extra bewaking bij zendmasten, zorgen over brandstichters | Tech AD.nl
6. Hele verhaal bekijken via Google Nieuws

Op 4 en 5 november zou aan de Katholieke Universiteit Leuven een symposium plaatsvinden over ufo's, of uap's zoals ze tegenwoordig genoemd worden. Op de website van de Groep Wetenschap & Technologie stond een uitgebreide aankondiging en je kon je er al registreren voor het evenement. Vandaag was de laatste mogelijkheid om als Early Bird […]

The post UFO symposium aan KU Leuven gecanceld. De vloek van de mummie? appeared first on Kloptdatwel?.

Met de voortdurende evolutie van technologie en de groeiende bezorgdheid over privacy, is de nieuwe privacy wetgeving in Nederland een

The post De invloed van de nieuwe privacy wetgeving op bedrijven in Nederland appeared first on Marketupdate.

Vier bedrijven en acht personen hebben straffen opgelegd gekregen van het Openbaar Ministerie (OM) omdat ze tussen 2014 en 2017 meewerkten aan de bouw van de Krimbrug tussen Rusland en de Krim. De bedrijven, die door het OM niet bij naam worden genoemd, moeten samen 160.000 euro betalen, de acht mensen hebben taakstraffen van 20 tot 60 uur gekregen. De strafzaken zijn buitenrechtelijk afgedaan, schrijft het OM.

Eén bedrijf moest nog eens ruim 71.000 euro inleveren aan omzet die het had verdiend aan de werkzaamheden. Het OM stelt dat mede door de inzet van Nederlandse kennis en kunde de Krimburg is gebouwd.

Dagblad De Gelderlander bracht eerder aan het licht dat Nederlandse bedrijven hebben meegewerkt aan de brug, ondanks de internationale sancties die van kracht waren. Vanwege de sancties was het verboden voor bedrijven om in het gebied actief te zijn.

Volgens het OM is het bewezen dat de bedrijven de sancties hebben overtreden, bijvoorbeeld met het leveren van complete heihamers, trilhamers en powerpacks of onderdelen daarvan. Ook is er technische hulp verleend door de bedrijven.

Het OM denkt dat er meer bedrijven betrokken zijn en doet daarvoor nog onderzoek.

Vanaf 2025 moeten veel binnensteden bevoorraad worden door uitstootloze busjes. Maar verschillende regelingen en uitzonderingen maken het voor ondernemers aantrekkelijk om nog snel een dieselbusje aan te schaffen.

Zo mogen nieuwe dieselbusjes en -trucks die vóór 2025 zijn aangeschaft, nog tot 2028 rondrijden. Hierdoor komt het effect van deze zogeheten zero-emissiezones in de eerste periode onder druk te staan.

Dat blijkt uit een marktverkenning van energiebedrijf Joulz. Het wordt bevestigd door ondernemers en cijfers van de Bovag en de RAI Vereniging.

Eerder kwamen uit een rondgang van de NOS de kopzorgen van gemeenten en ondernemers over de aankomende wetgeving naar voren, zoals een vol stroomnet, hogere kosten en gebrek aan laadplekken. Voor gemeenten zelf blijkt het ook lastig: de hoofdstad vroeg in een aanbesteding voor afvalwagens nog voor de deadline van 2025 om dieseltrucks.

Daar is de hoofdstad niet alleen in, merkt Joulz, een bedrijf dat voor 20.000 zakelijke klanten de elektriciteitsvoorziening regelt. Toen het de afgelopen maanden nauwelijks verzoeken kreeg om bedrijven gereed te maken voor de overstap naar elektrische voertuigen, krabde het zich achter de oren. En dus ging het klanten vragen waarom die verzoeken niet kwamen.

Wat bleek? "Bijna niemand was écht bezig met de elektrificatie", zegt Joulz-baas Sytse Zuidema. "Er zijn heel wat mogelijkheden om er nog niet aan te beginnen, en daar wordt dus gebruik van gemaakt."

Weinig elektrische voertuigen

Bij vrachtwagens is het aandeel elektrisch heel klein: dit jaar was 1 op de 30 (nieuwe en oude) aangekochte vrachtwagens elektrisch. Bij bestelbusjes stijgt het marktaandeel van elektrisch sneller. Maar volgens Zuidema nog steeds veel te langzaam, zeker als je weet dat vanaf 2030 de binnensteden van grote gemeenten moeten worden bevoorraad zonder uitstoot.

Wat waarschijnlijk meespeelt bij de tendens om nog snel dieselbusjes te kopen, is de afschaffing van de vrijstelling van bpm voor ondernemers in 2025. In lekentaal: tot dan is het gunstig om een (diesel)busje te kopen, want daarna moeten ondernemers net als particulieren aankoopbelasting (bpm) betalen. Vanaf dan wordt deze belasting ook gekoppeld aan de hoeveelheid CO2 die een voertuig uitstoot.

De RAI Vereniging, de branchevereniging van auto-importeurs, verwacht dat deze afschaffing een tegengesteld effect zal hebben: "De verduurzaming van het wagenpark wordt hierdoor eerder vertraagd dan versneld. In 2024 zullen er nog veel dieselwagens gekocht worden, waarna deze markt in 2025 ineenzakt."

'Onwerkbaar'

Dat ondernemers nog niet massaal overstappen naar elektrisch, herkent de RAI dan ook: "Het aandeel groeit, maar er is nog geen sprake van een trendomslag." Autobrancheclub Bovag ziet hetzelfde: "Onze leden maken hun eigen afweging."

Stadslogistiek-docent Walther Ploos van Amstel waarschuwde hier eerder al voor: de regelingen zijn wat hem betreft vaak te breed gedefinieerd en de lijst met uitzonderingen is te lang.

Wagenparkbeheerder John Laagland van het Volendamse elektrotechniekbedrijf Cas Sombroek heeft twee jaar terug bij de vernieuwing van het wagenpark (vijftig busjes) vooral voor diesel gekozen: "Het was anders echt te duur, en we hebben hier ook geen plek voor zo veel laadpalen. Laat staan dat die infrastructuur er al is in Amsterdam. Voor veel ondernemers is dit onwerkbaar."

'Dieselhausse'

Jammer, vindt Zuidema: "Ik vond eigenlijk dat gemeenten het best fair deden. Het werd een paar jaar terug aangekondigd en alle betrokken partijen kregen vijf jaar de tijd. Veel klanten zijn wel wat aan het proberen, maar er zijn er maar weinig die helemaal doorpakken."

Volgens Zuidema gaat dat een probleem worden, want zoiets ingrijpends voorbereiden kost tijd. "Inmiddels is de netcongestie bekend, je kan als bedrijf op sommige plekken lang wachten op een aansluiting. Wil je over een jaar ineens overstappen op elektrisch, dan kan dat niet zomaar."

Hij verwacht een 'dieselhausse' voor 2025. Maar partijen die wachten met elektrificatie, hebben volgens Zuidema het nakijken. "Partijen die nu al bezig zijn, hebben straks een voorsprong. De transitie is onvermijdelijk."

In deze gemeenten komen zero-emissiezones:

De Amerikaanse piloot die afgelopen zondag zijn straaljager kwijtraakte na gebruik van zijn schietstoel blijkt alarmnummer 911 te hebben gebeld om hulp te krijgen. Het telefoongesprek met de verblufte centralist is vrijgegeven door de politie.

"Mevrouw, er is een militair vliegtuig neergestort. Ik ben de piloot. De hulpdiensten moeten worden ingeschakeld", zegt de beller in het telefoontje. "Ik heb geen idee waar het vliegtuig is. Dat zal ergens zijn neergestort, ik heb mijn schietstoel gebruikt."

Luister hier het gesprek tussen de piloot en het alarmnummer:

Het is nog altijd niet bekendgemaakt waarom de piloot besloot zijn vliegtuig te verlaten boven de staat South Carolina. Het Amerikaanse leger was de F-35, ook bekend onder de naam JSF, meer dan een dag lang kwijt. Hij bleek uiteindelijk 100 kilometer verderop te zijn neergestort op een akker.

Parachute

De piloot kwam nagenoeg ongedeerd met zijn parachute neer in de tuin van een woning bij Charleston. De verbaasde bewoner belde daarop met hem het alarmnummer. "We hebben hier een piloot die in mijn achtertuin is geland. Kunnen we een ambulance krijgen, alstublieft?"

De piloot voegt eraan toe dat hij ogenschijnlijk niet ernstig gewond is, maar wel wat schrammetjes heeft en last van zijn rug.

De vrouw aan de andere kant van de lijn klinkt ongelovig terwijl ze meer informatie probeert in te winnen. Op haar vraag waarom de piloot zijn straaljager verlaten heeft antwoordt hij slechts "problemen met het toestel". Ze reageert ontkennend op zijn vraag of er al berichten over een crash zijn.

Doorgevlogen

Er is veel kritiek dat defensie een dag lang een hypermodern toestel van 75 miljoen euro kwijt was en de straaljager blijkbaar tientallen kilometers kon doorvliegen zonder inzittende. Een defensiewoordvoerder speculeert dat de moderne technologie aan boord daar misschien aan bijgedragen heeft: het vliegtuig is ontworpen om stabiel door te vliegen als een piloot niet aan de besturing komt. Dat voorkomt een crash als de vlieger onwel wordt.

Daarnaast is de F-35 uitgerust met de nieuwste stealth-technologie, die het toestel moeilijk te volgen maakt voor de radar. Bovendien wordt uit voorzorg de transponder uitgezet als de piloot het toestel in de lucht verlaat, om het de vijand moeilijker te maken het toestel te vinden.

Wetenschappers zijn erin geslaagd om een kunstmatig embryo van een mens te creëren. Een allereerste vorm van leven, zonder gebruik te maken van sperma, eicellen of een baarmoeder. De onderzoekers hopen met hun 'model-embryo' meer te weten te komen over de allereerste, cruciale fase in de ontwikkeling van een mensenleven. Het onderzoek is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Nature.

De wetenschappers verbonden aan het Weizmann Institute of Science in Israël gebruikten stamcellen om iets te maken dat sterk lijkt op een menselijk embryo. Het lukte ze vervolgens om het in het lab te laten uitgroeien tot een verzameling cellen dat dezelfde eigenschappen laat zien als een embryo van veertien dagen oud.

Zelfs de cellen die het hormoon aanmaken dat bij zwangerschapstesten wordt gebruikt, waren aanwezig. Toen de wetenschappers een commerciële zwangerschapstest gebruikten, gaf die een positief resultaat.

Stamcellen herprogrammeren

De ontwikkeling is mogelijk door een nieuwe techniek van een van de onderzoekers van het project. Daarmee kunnen de stamcellen zo geherprogrammeerd worden dat ze kunnen veranderen in elk type cel. Met chemicaliën zorgden de wetenschappers ervoor dat deze stamcellen omgezet worden naar de vier typen cellen die te vinden zijn bij een embryo.

In deze video zie je het hormoon dat in zwangerschapstests wordt gebruikt (groen) en de buitenste laag die de placenta wordt (roze):

Onder geoptimaliseerde, specifiek ontwikkelde omstandigheden werden deze cellen bij elkaar gemixt en wachtten de onderzoekers af wat er zou gebeuren. "Een embryo is per definitie zelfsturend: we hoeven het niet te vertellen wat het moet doen", aldus Jacob Hanna, een van de wetenschappers.

Dat lukte dus, uiteindelijk tot een model dat gelijk is aan dat van een embryo van veertien dagen. Dat is het moment waarop de ontwikkeling van organen op gang komt.

Kennis over de start van het leven

Daarmee biedt het model een ethisch verantwoorde manier om meer te weten te komen over de allereerste fases van een mensenleven. Dat is tot nu toe namelijk nog redelijk een mysterie: er is nog maar weinig kennis over, zegt het team van wetenschappers achter het model.

Dat komt omdat onderzoek met echte embryo's juridisch, ethisch en technisch gezien lastig en beladen is. Een kunstmatig ontwikkeld embryo als deze maakt meekijken bij de allereerste ontwikkelingsfase makkelijker.

De hoop is dat met het model verklaard kan worden hoe verschillende cellen ontstaan, hoe organen worden opgebouwd, en ook vooral om te zien hoe en waarom het in die cruciale eerste fase soms misgaat. Bijvoorbeeld door erfelijke of genetische ziekten. Ook zouden medicijnen kunnen worden getest zonder een zwangerschap in gevaar te brengen.

De kunstmatige ontwikkelde embryo heeft nu al nieuwe inzichten opgeleverd om miskramen te voorkomen. De onderzoekers ontdekten dat andere delen van het embryo zich niet kunnen vormen als het niet wordt omhuld door placentavormende cellen.

Een Brit die in 2006 met een kenner van de muziekindustrie werd verward, eist een vergoeding van de BBC omdat het YouTube-filmpje waarin hij te zien is miljoenen keren is bekeken. De 54-jarige man vindt dat hij recht heeft op het geld dat de Britse omroep ermee verdient.

Guy Goma solliciteerde in 2006 naar een IT-functie bij de Britse omroep. Hij meldde zich bij de receptie en kreeg het verzoek even plaats te nemen.

De redactie van BBC News 24 zat op dat moment op iemand met dezelfde voornaam te wachten, die iets over de financiële gevolgen van illegaal downloaden zou vertellen. Toen een redacteur van het programma "Guy" vroeg om mee te komen en er niemand anders opstond, veronderstelde Goma dat die oproep voor hem was en besloot hij mee te lopen.

Voor hij het wist, zat hij op een stoel in de studio naast presentator Karen Bowerman, verbaasd kijkend naar wat er om hem heen gebeurde.

Goma schrikt als Bowerman hem plotseling een vraag stelt:

Hij schrok zich een ongeluk, toen hij plotseling een vraag kreeg, maar probeerde deze zo goed mogelijk te beantwoorden. De opname ging de wereld over. "Ze gebruiken het al bijna twintig jaar en ik heb er geen cent voor gekregen", zei Goma in juni in een Britse podcast.

Het sollicitatiegesprek waarvoor hij kwam, heeft nooit meer plaatsgevonden. Goma bleef computertechnicus en werkt nu voor een instelling voor mensen met leerproblemen.

Vrijdagmiddag 29 september, 15.29 uur. In de inbox van zaalhockeyinternationals verschijnt een bericht van de Nederlandse hockeybond met als onderwerp 'EK zaalhockey 2024'.

De bond meldt dat ze de Nederlandse zaalhockeyteams heeft teruggetrokken van alle internationale toernooien. Een klap in het gezicht van de sport waar Oranje al jaren in uitblinkt.

"In één keer is mijn interlandcarrière klaar - via de mail", zegt Oranjespeelster Elin van Erk aangeslagen. Ze kan het nog steeds niet bevatten. Ze won het afgelopen wereldkampioenschap, in februari van dit jaar. "Ik mag niet eens mijn WK-titel verdedigen."

Ze is samen met andere zaalhockeyliefhebbers een petitie gestart, waarin ze de bond vragen dit besluit terug te draaien.

Ook meervoudig zaalinternational Teun Rohof, die met de mannen een zilveren medaille op dit WK behaalde, baalt: "Twintig jaar werk in de prullenbak." Rohof had gehoopt zijn zaalcarrière als bondscoach voort te zetten.

Stekker eruit, waarom?

Waarom kiest de bond ervoor de stekker uit het internationale zaalhockey te trekken? Niemand bij de KNHB wil op vragen reageren, ondanks herhaaldelijke verzoeken. "We houden het bij de toelichting die eerder hockey.nl te lezen was", laat technisch directeur Clarinda Sinnige weten.

In dat stuk geeft Sinnige de overvolle kalender als voornaamste reden op. "Voor de verschillende nationale teams putten we deels uit dezelfde groep met spelers. Daar kunnen we niet oneindig een beroep op doen."

Het bondsbesluit roept veel vragen op. Internationals zijn geraakt dat zij nooit in dit besluit zijn gekend. "Alles is op te lossen", zegt Van Erk. "Had ons bij jullie beslissing betrokken. Waarom deden jullie dat niet?"

Ook de timing is opmerkelijk: twaalf dagen na de deadline voor terugtrekking van de EK zaal 2024 - die al twee maanden was opgeschoven. Dit komt de hockeybond op geldboetes en andere sancties te staan. Nederland kan pas op zijn vroegst weer in 2030 op topniveau meedoen aan de EK zaal.

Waarom ineens stoppen na vijftig jaar? Waarom niet wachten tot na het EK? Zoveel vragen na het plotselinge besluit, maar de bond weigert elke verdere toelichting.

In de digitale brief aan internationals, die in handen is van de NOS, noemt de hockeybond de drukke internationale speelkalender als hoofdreden. De bond schrijft dat er "te veel toernooien en te veel spelformats" zijn.

Maar hoeveel drukker is die toernooikalender geworden? In 2019 is er inderdaad de FIH Pro League bij gekomen (een internationaal veldtoernooi) en sinds 2022 de Hockey 5s.

Van overbelasting bij Oranjespelers lijkt echter geen sprake. "De selecties voor veld- en zaalhockey bestaan uit andere spelers", zegt Van Erk.

Verder vraagt de bond zich in de brief af hoe ervoor te zorgen dat "een en ander ook financieel mogelijk blijft". Van Erk geeft aan dat zaalhockeyers niets verdienen en dat ze een crowdfundingsactie hadden willen starten voor alle kosten. "Gratis trainingslocaties waren al door ons geregeld."

Waarom heeft de bond op deze manier gehandeld? Wat betekent het dat de KNHB de kaken stijf op elkaar houdt en weigert op vragen over dit ingrijpende besluit in te gaan?

EuroHockey maakt zich zorgen over de toekomst. "De gevolgen zijn groot, voor beide teams, maar ook voor zaalhockey in het algemeen", zegt voorzitter Marcos Hofmann.

Hofmann adviseerde de bond om eerst in overleg te gaan; niet alleen intern, ook met de teams zelf.

Hij is teleurgesteld in de timing. "De KNHB liet ons op 12 september weten beide teams te willen terugtrekken. De officiële deadline was 31 augustus, Op 28 september kwam de definitieve bevestiging."

Hoe nu verder?

Is er een kans dat het besluit door de KNHB wordt teruggedraaid? Daar kan alleen de bond antwoord op geven. EuroHockey heeft met Italië (vrouwen) en Portugal (mannen) in ieder geval al twee vervangers voor de Oranje-teams gevonden.

Van Erk gaat ervan uit dat ze zelf nooit meer voor Oranje in de zaal zal uitkomen. "Misschien mijn kinderen later wel."

Ze zakt door haar knieën, kust het Berlijnse asfalt en kijkt vervolgens met de armen gespreid naar de hemel. Tigst Assefa lijkt niet te beseffen wat ze zojuist heeft geflikt. De 26-jarige Ethiopische is afgelopen 24 september ruim twee minuten sneller dan een vrouw ooit is geweest op de marathon: 2.11.53.

"Ongekend dat een niet heel bekende marathonatlete ontzettend veel van het wereldrecord afhaalt", zegt voormalig atleet en olympiër Kamiel Maase. "Jarenlang (tussen 2003 en 2019, red.) stond het record op naam van Paula Radcliffe en stond het op 2.15. Vervolgens was het al bijzonder dat Brigid Kosgei in de 2.14 liep, en nu dit..."

Veel veranderd

Voormalig marathonloopster Miranda Boonstra noemt de gelopen tijd "nog niet eens zo heel bizar", maar had het eerder verwacht van atleten die al wat meer marathonervaring hebben: "Er is best veel veranderd sinds Radcliffe, zoals de schoenen, dus in verhouding vind ik het wel meevallen. De tijden zijn eigenlijk niet meer te vergelijken met vroeger."

Eenzelfde beeld als bij de finish van Assefa in Berlijn is twee weken later te zien in Chicago, maar dan bij de mannen. Ook Kelvin Kiptum kust het asfalt als hij de eindstreep is gepasseerd en het wereldrecord met 34 seconden verbetert tot 2.00.35.

Ook daar heeft Maase, tegenwoordig prestatiemanager kennis, onderzoek en ontwikkeling bij sportkoepel NOC*NSF, "met grote verbazing" naar gekeken. "De ogen waren twee weken daarvoor in Berlijn nog allemaal op Kipchoge gericht, maar vervolgens loopt een voor het grote publiek wat onbekendere Keniaan in Chicago bijna stiekempjes een nieuw wereldrecord."

Magische grens

Met die forse verbetering van het wereldrecord komt de magische grens van de twee uur nu wel heel erg nadrukkelijk in zicht. Ook Maase, die in 2000 en 2008 de olympische marathon liep en nu bij NOC*NSF de wetenschap en topsport dichter bij elkaar probeert te brengen, kan daar niet meer omheen.

"Ik was daar altijd zeer terughoudend in. In alle eerlijkheid had ik dat zelfs een jaar geleden nog niet verwacht, maar nu is die grens wel echt binnen handbereik."

Om die grote progressie op de marathon te verklaren, wordt er al snel naar de schoenen gekeken. Ook bewegingswetenschapper Boonstra ziet dat "de schoenen echt een heel groot verschil" maken. In de "enorme" zool van die schoenen zitten namelijk een carbonplaat en een dikke laag foam verwerkt.

"Vroeger was dat niet zo. De schoenen waarop ik geracet heb, hadden juist zo min mogelijk demping. Daardoor kreeg je lichaam meer klappen en liep je sneller spierschade op. Dat is nu door dat foam opgelost. En het carbon in de schoen zorgt ervoor dat je paslengte wordt verlengd."

Maase: "Maar volgens mij is het wel zo dat het behoorlijk van je loopstijl afhangt hoeveel baat je daarbij hebt. Die carbonplaat moet je een beetje indrukken, dan veert die terug."

"Als je iemand hebt zoals Haile Gebreselassie of Kenenisa Bekele, echte voorvoetlopers, dan vermoed ik dat je er veel minder aan hebt. Die carbonplaat gaat pas echt voor je werken als je op je hiel landt." Daardoor is er volgens Maase wel een "potentieel verschil in het deelnemersveld geslopen".

Boonstra zegt het "schoenenverhaal superjammer" te vinden. "Het wordt meer een technologische race tegen de klok, Adidas tegen Nike. Maar we kunnen het niet meer veranderen. Die schoenen zijn er gewoon."

En als je als marathonloper mee wil doen om de prijzen, moet je volgens Boonstra mee met de vernieuwing. "Als je die schoenen niet hebt, is het net alsof je pas van start gaat als de rest er al een kilometer op heeft zitten."

Maar, voegt Boonstra toe, om het meeste profijt te hebben van de schoenen, moeten atleten er wel genoeg op trainen. "Daarom zijn de jongere atleten nu misschien wat in het voordeel. Zij zijn niet anders gewend, namelijk."

Emancipatie

Los van het 'schoenenverhaal' ziet zowel Maase als Boonstra dat vooral de vrouwen "een enorme inhaalslag" aan het maken zijn. Beiden noemen emancipatie als een verklaring daarvoor.

"Bij ons is het normaal dat vrouwen aan topsport doen", vertelt Maase. "Internationaal is dat anders, maar wel aan het veranderen."

Boonstra: "Dat zie je vooral in sommige Afrikaanse landen. Ook daar gaan ze nu zien dat lopen een beroep is waar geld mee te verdienen valt en wordt het normaler dat vrouwen veel trainen."

Geen records verwacht in Amsterdam

Ondanks de enorme progressie van de afgelopen tijd, zien Maase en Boonstra het niet gebeuren dat er in Amsterdam een wereldrecord sneuvelt. Maase: "Dat lijkt me sterk, want Amsterdam heeft niet de budgetten als bijvoorbeeld Berlijn en Chicago om de echte wereldtop aan te trekken."

"En daarbij opgeteld staat het record bij de mannen en vrouwen nu zó scherp, dat ik het niet zomaar gebroken zie worden in Amsterdam. Dan zouden we echt van de ene in de andere verbazing vallen."

De Amerikaanse techreus Microsoft mag gameproducent Activision Blizzard overnemen voor 69 miljard dollar. De Britse marktwaakhond CMA heeft daar goedkeuring voor gegeven. Het was de laatste horde die genomen moest worden, aangezien de deal eerder al in de VS en de EU werd goedgekeurd. Het is de grootste overname ooit in de gamesindustrie.

Activision Blizzard is de uitgever van bekende titels als World of Warcraft, Call of Duty en Candy Crush. De mogelijke overname werd begin vorig jaar bekendgemaakt. Met name rivaal Sony, eigenaar van Playstation, verzette zich de afgelopen maanden fel tegen het plan van Microsoft, dat de Xbox-spelcomputer uitgeeft.

Vrees voor exclusiviteit

Sony vreest dat Microsoft de populaire games van Activision Blizzard alleen nog maar voor de Xbox zal uitgeven, waardoor eigenaars van een Playstation achter het net zouden vissen. Microsoft heeft onder meer beloofd Call of Duty de komende tien jaar niet exclusief voor zijn eigen platform uit te brengen. De marktwaakhonden in de VS, EU en het VK maakten zich zorgen over de concurrentiepositie van Microsoft binnen de gamesindustrie.

De Britse waakhond zette met name vraagtekens bij het marktaandeel cloud gaming dat Microsoft na de overname zou hebben in het VK. Met die technologie kunnen mensen games vanuit de cloud streamen en spelen, zonder dat ze een krachtige pc of spelcomputer nodig hebben. Verwacht wordt dat cloud gaming de komende jaren een grote vlucht zal nemen.

Microsoft ligt met zijn eigen technologie al ver voor op de concurrentie en de vrees bestond dat de concurrentie in het VK door de overname weggevaagd zou worden. Om de waakhond tegemoet te komen, heeft Microsoft besloten de streamingrechten van Activision-games voor de komende vijftien jaar aan de Franse uitgever Ubisoft te verkopen.

Laatste horde genomen

"We hebben voorkomen dat Microsoft deze zich snel ontwikkelende markt in een wurggreep kan houden", zegt de topvrouw van de Britse waakhond daarover. Microsoft-topman Brad Smith is blij met de beslissing. "We hebben de laatste horde genomen om deze overname te kunnen afronden." De deal zal nu voor de eerder afgesproken deadline worden beklonken, waardoor Microsoft geen boete van 4,5 miljard dollar hoeft te betalen.

Eerder ging de Europese waakhond al akkoord. De Amerikaanse FTC is het niet eens met de overname, maar een federale rechter koos de kant van Microsoft. Tegen dat besluit loopt nog wel een hoger beroep van de FTC.

Offlimits, de anti-misbruikorganisatie waar ook het Meldpunt Kinderporno onder valt, is kritisch over voorgestelde Europese wetgeving om verspreiding van kinderporno tegen te gaan. Het voorstel leidt niet tot een veiliger internet maar wel tot een "enorme inbreuk" op de privacy van gebruikers, stelt de instantie, die benadrukt dat kinderen online moeten worden beschermd.

Het Meldpunt Kinderporno is bedoeld voor mensen die beelden van seksueel misbruik op internet willen melden. Het meldpunt werkt samen met de politie en techbedrijven om die beelden vervolgens uit de lucht te krijgen.

Het voorstel, waar ook veel andere instanties, de Tweede Kamer en experts kritisch over zijn, verplicht chat-apps als WhatsApp om actief te filteren op beelden van kindermisbruik. Detecteert het filter problematische beelden, dan gaan ze naar een nieuw op te richten EU-centrum.

Maar dat kan in veel gevallen fout gaan, betoogt Offlimits-directeur Robbert Hoving in een schriftelijke verklaring. "Denk aan een conversatie tussen twee jongeren die elkaar met toestemming seksueel getinte afbeeldingen sturen", schrijft hij. Die zouden door foute detectie dan dus bij het EU-centrum kunnen belanden. Ook strandfoto's zouden per abuis door het filter kunnen worden opgepikt. Kunstmatige intelligentie maakt namelijk regelmatig fouten.

Meekijken in privécommunicatie zou daarom leiden tot een "enorme inbreuk op privacy van gebruikers", schrijft Hoving. Bovendien is het volgens hem maar de vraag of de autoriteiten, die nu al kampen met tekorten, überhaupt toekomen aan het beoordelen van meldingen.

Eigenaar

In het ergste geval zou het filter zelfs kunnen leiden tot onterechte veroordelingen, vreest Offlimits, omdat niet altijd zeker is dat degene die seksueel getint beeld van minderjarigen verspreidt ook de eigenaar van de telefoon is.

Op dit moment is communicatie via veel apps end-to-end versleuteld, wat betekent dat de berichten zodanig zijn beveiligd dat ook politie en justitie er niet bij kunnen. Dat leidt regelmatig tot hoofdbrekens, maar een discussie daarover moet niet worden gevoerd in het kader van de aanpak van kinderporno, stelt Offlimits.

De anti-misbruikinstantie ziet meer in wetgeving om onwillige bedrijven, die bijdragen aan de verspreiding van kinderporno, stevig aan te pakken. Ook zouden EU-landen baat kunnen hebben bij meer capaciteit voor politie, justitie en hulpverlening.

Eerder waren ook de Europese privacytoezichthouders al kritisch over de voorgestelde regels, evenals de Nationaal Rapporteur Mensenhandel. Ook de juridische afdeling van de Europese Raad van Ministers zou bedenkingen hebben.

De Tweede Kamer sprak zich in een motie ook uit tegen het EU-wetsvoorstel. Demissionair minister Yesilgöz van Justitie en Veiligheid legt die motie echter naast zich neer en pleit in Europa voor gedeeltelijke invoering van de wet. In Europees verband onderhandelen lidstaten momenteel over de inhoud.

Nieuwe voorstellen van de Europese Commissie om de strijd tegen kinderporno flink op te voeren, stuiten op felle kritiek. Een meerderheid van de Tweede Kamer keerde zich eerder al tegen de plannen. Desondanks is het demissionaire kabinet van plan om die deels te steunen.

De plannen betekenen dat chatdiensten als WhatsApp een bevel kunnen krijgen om verspreiding van kinderporno en mogelijk ook grooming, oftewel het seksueel benaderen van minderjarigen, te monitoren.

De Europese privacytoezichthouders hebben daarover serieuze zorgen, evenals de Nationaal Rapporteur Mensenhandel. Ook de juridische afdeling van de Europese Raad van Ministers zou bedenkingen hebben.

Versleuteld

Op dit moment is het zicht op wat in een deel van de chatdiensten gebeurt beperkt, omdat de berichten end-to-end zijn versleuteld. Dat betekent dat bijvoorbeeld WhatsApp, maar ook politie en justitie, geen toegang hebben tot de inhoud van berichten.

Toch wil de Europese Commissie chat-apps kunnen verplichten om te scannen op misbruikmateriaal. Deskundigen zijn het erover eens dat dat alleen kan door chat-apps op telefoons van gebruikers op dat soort materiaal te laten monitoren. Er zou dan een soort "virusscanner" binnen een chat-app moeten draaien, die alarm slaat als er bepaald materiaal wordt aangetroffen. In dat geval gaat het materiaal naar een nieuw Europees anti-kinderpornocentrum voor verder onderzoek.

Die methode, ook wel client side scanning genoemd, is omstreden: eerder noemden computerwetenschappers, onder wie een aantal zeer gerenommeerde cryptografie-experts, dat idee "buitengewoon gevaarlijk".

Volgens de Europese Commissie is wetgeving echter hard nodig, omdat kinderporno op grote schaal wordt uitgewisseld. Op dit moment is de aanpak van kinderporno gestoeld op vrijwilligheid en dat werkt niet goed genoeg, stelt de Commissie.

Kritische motie

Demissionair minister Yesilgöz van Justitie en Veiligheid schreef voor het zomerreces aan de Tweede Kamer een kritische motie naast zich neer te leggen en in Europa te pleiten voor gedeeltelijke invoering van de wetgeving. In Europees verband onderhandelen lidstaten momenteel over de inhoud van de wet.

Nederland steunt in die onderhandelingen de minst vergaande versie van monitoring; het blokkeren en rapporteren van kinderporno met behulp van een zwarte lijst, schreef Yesilgöz.

Nederland vindt plannen te ver gaan om met kunstmatige intelligentie grooming op te sporen. Ook lobbyt Nederland tegen gebruik van kunstmatige intelligentie om automatisch beelden van kinderporno te vinden, nog voordat ze op een zwarte lijst staan.

Volgens de minister is het belangrijk dat EU-landen "een volgende slag" kunnen slaan tegen kindermisbruik. Tegelijk schrijft ze dat Nederland erop wil letten dat de grondrechten niet "onevenredig zwaar worden ingeperkt".

Dat vindt ook Kamerlid Queeny Rajkowski van de VVD, een van de vier partijen die in de Kamer wel positief waren over de wet. Volgens haar moet er een einde komen aan de "enorme stroom" aan kinderporno. "Ik ben ervan overtuigd dat we het technisch voor elkaar kunnen krijgen om kinderporno eruit te filteren", zegt ze, waarbij de privacy van anderen "die totaal geen kwaad in de zin hebben" niet moet worden aangetast.

Fouten

Frederik Zuiderveen Borgesius, een van de vier deskundigen die de Tweede Kamer vanavond over de plannen zullen bijpraten, is echter zeer kritisch, net als de overige experts.

Het opsporen van misbruikmateriaal en grooming-teksten in combinatie met kunstmatige intelligentie gaat gegarandeerd fout, stelt Zuiderveen Borgesius, want kunstmatige intelligentie maakt nu eenmaal fouten. "Stel dat het in één op de duizend gevallen fout gaat, wat al een hele goede score zou zijn", zegt hij. "Dan worden de autoriteiten overstelpt met onschuldige foto's, bijvoorbeeld als je een zwembadfoto naar oma appt."

Ook het blokkeren van bekende kinderpornofoto's is volgens hem problematisch. "Andere landen, ook dictaturen, zullen denken: dit willen wij ook wel." Technisch is er namelijk geen belemmering om de eenmaal ingebouwde "kinderpornoscanner" ook voor andere zaken te gebruiken.

Eindstreep

In welke vorm de wet de eindstreep haalt, is onbekend. Bronnen rond de onderhandelingen zeggen tegen de NOS dat er voor verschillende varianten wordt gelobbyd, waarbij Nederland een van de meer terughoudende landen is.

Volgens Rejo Zenger, die namens burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom de onderhandelingen nauwgezet volgt, is het de vraag of de onderhandelingen zijn afgerond voordat er nieuwe Europese verkiezingen in juni worden gehouden.

Als de wet er dan is, zijn er nog juridische bedreigingen, zegt jurist Zuiderveen Borgesius. "De chats van honderden miljoenen mensen worden straks gescand om een relatief klein aantal misdadigers op te sporen, hoe erg ook."

Daarmee doet de wetgeving volgens hem denken aan EU-wetgeving om terrorisme te bestrijden door van alle internet- en telecomgebruikers locatie- en gespreksgegevens bij te houden. "Het Europees Hof veegde die wet van tafel, omdat hij buitenproportioneel was."

Het zou een sterk verhaal kunnen zijn dat je in het weekend in de kroeg vertelt. Een video gemaakt met AI waarin de baas een medewerker vraagt een geldbedrag over te maken. Het overkwam recent Ali Niknam, topman van online bank Bunq. De medewerker trapte er niet in.

"Hij kreeg een bericht van mij via WhatsApp: 'Hé, ik ben op reis, we hebben net een bedrijfsovername gedaan, we moeten snel een aanbetaling doen, want anders gaat de deal niet door'", vertelt Niknam. De medewerker kreeg een uitnodiging voor een videogesprek, waarvan het beeld vanwege een 'slechte verbinding' wat blokkerig was. Achteraf checkte de medewerker het nog eens met z'n baas en toen bleek dat het nep was.

"Het punt is dat dit de eerste keer is dat dit gebeurt", zegt Niknam. "Waarschijnlijk neemt de kwaliteit heel erg snel toe de komende maanden. Dus dit gaat alleen nog maar erger worden."

Simuleren met bestuur

Zogeheten CEO-fraude bestaat al jaren. Maar een voorbeeld zoals dat bij Bunq, dat kent Frank Groenewegen, partner Cyber Risk bij Deloitte, nog niet uit de praktijk. Het houdt zijn klanten wel bezig. "Het is onderdeel van veel simulaties die we met het bestuur van onze klanten doen." Denk aan een filmpje met mededelingen die direct een reactie geven op de beurs, zoals een verkoop of tegenvallende resultaten.

Bunq is niet het enige voorbeeld dat deze week opdook. Ook de Amerikaanse acteur Tom Hanks, ontbijtshowpresentator Gayle King en youtuber Jimmy Donaldson waarschuwden hun miljoenen volgers voor met AI (kunstmatige intelligentie) gemaakte video's. Donaldson, bekend als MrBeast, vroeg zich bovendien af of sociale media hier wel klaar voor zijn. Hij sprak van een "serieus probleem".

Overigens werkt Hanks nu mee aan een film, Here, waarbij hij met AI wordt verjongd. Het laat zien dat de technologie momenteel aan de ene kant wordt misbruikt door kwaadwillenden, maar ook dankbaar wordt gebruikt door bijvoorbeeld de filmindustrie.

Met AI gemanipuleerde video's, die ook wel deepfakes worden genoemd, bestaan al jaren. Bekend is een video met oud-president Obama (die er inmiddels ook wel wat gedateerd uitziet). Maar met de komst van generatieve AI wordt het nóg makkelijker om ze te maken. Bovendien lijken ze steeds echter.

Economieverslaggever Lisa Schallenberg laat zien hoe het eruit ziet:

Het spreken van andere talen met AI gaat nog niet altijd foutloos, maar de ontwikkelingen gaan snel.

Vooral de stem wordt nu steeds beter, zegt Theo Gevers, hoogleraar computer vision aan de Universiteit van Amsterdam. "Deepfakes waren al goed, nu is de stem ook te klonen. Dat kan nu echt heel realistisch."

Gevers doet al jaren onderzoek naar deepfaketechnologie en de manier waarop dit soort gemanipuleerde beelden te herkennen zijn. "Detectietools zijn niet goed genoeg", zegt hij. "We lopen nu steeds achter de feiten aan. Bijna elke week komt er een nieuwe tool om iets te genereren. En dat is een probleem."

Deepfakes in verkiezingen

Die tools kunnen worden gebruikt voor oplichting, zoals in het voorbeeld van online bank Bunq. Maar ook bij verkiezingen. Dat gebeurde onlangs in Slowakije. Op sociale media circuleerden deepfakevideo's. In een versie lijkt het alsof de leider van de liberale PS-partij, Michal Simecka, het kopen van stemmen bespreekt met een journalist. De audio, concludeerden factcheckers van persbureau AFP na consultatie met experts, is nep.

Reden tot zorg, zou je zeggen. Toch denkt Olya Kudina, universitair docent ethiek en filosofie van technologie aan de TU Delft, dat we beter in staat zijn echt en nep van elkaar te onderscheiden dan we denken. Het feit dat ze erbij Bunq niet intrapten, noemt ze een "goed teken". In het geval van Bunq ging het in tegen de protocollen die het bedrijf hanteert. In die context was de vraag van Niknam aan zijn medewerker dus gek.

Bij youtuber MrBeast was de context wel kloppend, zegt Kudina. Hij staat erom bekend weggeefacties te doen. "Dus dat was niet verdacht en hij zag er ook echt uit. Maar ik zie in de eerste reacties dat gebruikers het verdacht vonden, omdat het watermerk op de video er anders uitzag." Beide voorbeelden laten zien dat de sociale context waarin iets wordt gezegd bij het herkennen van gemanipuleerde video's heel belangrijk is.

Tegelijkertijd wil Kudina het gevaar van deepfakes niet relativeren. Maar ze benadrukt dat mensen niet alleen zullen kijken naar de video, maar juist aan de hand van de context kunnen begrijpen of het echt of nep is.

Het is alsof techbedrijven gas geven, om vervolgens weer op de rem te trappen. De afgelopen anderhalve week kondigde een reeks bedrijven die groot zijn in AI (kunstmatige intelligentie) allerlei nieuwe functies aan.

Allemaal willen ze gebruikers aan zich binden. Tegelijkertijd zijn ze bang voor pr-missers, zeker nu overheden wereldwijd scherp meekijken met wat ze ontwikkelen. Een misstap kan leiden tot (nog) strengere regels. Dus starten ze voorzichtig op met de nieuwe producten.

"We rollen deze nieuwe functies langzamer uit dan normaal", zei Meta-topman Mark Zuckerberg deze week. De boodschap kwam aan het einde van een presentatie, die verder bol stond van allerlei nieuwe functies op het gebied van AI.

'Alexa, ik heb het koud'

Dezelfde terughoudendheid was hoorbaar bij Amazon, dat vorige week een nieuwe versie van Alexa aankondigde. Dat is al enkele jaren de slimme assistent van het bedrijf, die met de komst van generatieve AI toe is aan een flinke update. Die is onderweg, maar er komt eerst een preview en alléén in de VS.

De belofte is dat de spraakassistent van Amazon straks op basis van bijvoorbeeld de opmerking 'Alexa, ik heb het koud' de verwarming hoger zet. Of dat je vraagt om lampen in de kamer in te stellen in de themakleuren van bijvoorbeeld een voetbalclub. Het idee is dat Alexa weet in welke ruimte je bent en welke kleuren passen bij die club.

Bij een demonstratie benadrukte Amazon dat Alexa, "net als een mens", een gesprek opnieuw kan oppakken zonder dat je de slimme assistent opnieuw moet aanroepen. De techgigant ziet de update als een "supermens-assistent", schrijft technologieblog The Verge, en houdt er rekening mee dat ze er op een gegeven moment geld voor gaan vragen.

Bekijk hier de demonstratie van de update van Amazons Alexa:

Het is een delicate balans. Niemand wil achteraan hobbelen bij de nieuwste ontwikkelingen. Maar vaak zit een ongeluk in een klein hoekje.

Zo moest Microsoft snel handelen toen het misging met de chatbot in zoekmachine Bing. De chatbot, die zichzelf Sydney had genoemd, probeerde een journalist van The New York Times te overtuigen zijn vrouw voor haar te verlaten. De chatbot van Snapchat, MyAI, vond het een prima plan om in het echt af te spreken. Ook dit werd snel gecorrigeerd.

Een AI-stem

OpenAI durft tot nu toe het meest in het diepe te springen en daarmee de rest uit te dagen. Al houdt het bedrijf zich ook in. Deze week lanceerde het bedrijf nieuwe functionaliteiten voor ChatGPT. De app kan, in het Engels en vooralsnog alleen voor betalende gebruikers, praten en luisteren. Het is gebaseerd op technologie die een 'AI-stem' kan creëren op basis van een paar seconden echt materiaal.

Het bedrijf zegt zich ervan bewust te zijn dat dit makkelijk misbruikt kan worden. Bijvoorbeeld om de Amerikaanse president een land de oorlog te laten verklaren. Daarom, schrijft OpenAI, is het nu alleen mogelijk om gesprekken te voeren in de app. Spotify gebruikt het daarnaast om afleveringen van podcasts te vertalen in andere talen dan die van de maker, maar wederom op heel beperkte schaal.

Ook heeft OpenAI een eerder aangekondigde update beschikbaar gesteld, waardoor ChatGPT de inhoud van foto's kan herkennen. Dit werd in maart aangekondigd, maar kwam niet meteen beschikbaar vanwege zorgen over misbruik.

Het bedrijf durft het nu wél aan, maar zegt technische maatregelen te hebben genomen "die ChatGPT's capaciteit significant begrenzen" bij het herkennen van mensen, "omdat ChatGPT niet altijd accuraat is en deze systemen de privacy van mensen moeten respecteren".

'Grote vragen niet zomaar opgelost'

Emiel Krahmer, hoogleraar en AI-onderzoeker aan de Tilburg University, vindt de ontwikkelingen "niet zo spannend vanuit technisch perspectief". Maar de technologie komt volgens hem wel dichter bij de gebruiker.

Jelle Zuidema, universitair hoofddocent explainable AI aan de Universiteit van Amsterdam, benadrukt dat de "grote, fundamentele problemen, rondom privacy, het waarheidsgehalte en haatdragende content niet zo even in een paar maanden zijn opgelost". In zijn ogen lijken de bedrijven "een slag te slaan" voordat er allerlei regels worden opgelegd.

Het nieuwste model iPhone kan erg heet worden bij het gebruik in de eerste dagen, bevestigt fabrikant Apple na klachten van gebruikers. De iPhone 15 Pro kampt met een bug in de nieuwste iOS 17-software. Door het updaten van apps moet het toestel overuren maken en wordt daardoor abnormaal warm.

Er kwamen bij Apple de afgelopen dagen honderden klachten binnen van gebruikers, die merkten dat hun nieuwe iPhone wel erg warm werd. Sommige gebruikers plaatsten foto's van een thermometer bij hun iPhone Pro of Pro Max. Daarop was te zien dat de temperaturen van de telefoons opliepen tot ruim boven de 38 graden Celsius.

Een van de tweets waarin de hoge temperatuur wordt getoond:

Apple heeft laten weten dat er wordt gewerkt aan een oplossing. Met een volgende update van het besturingssysteem zou het euvel verholpen moeten zijn.

Een ander probleem is dat ook updates van sommige apps van derden het systeem overbelasten. Het bedrijf probeert samen met die app-ontwikkelaars ook dat te verhelpen. Het gaat onder meer om Instagram, de Uber-app en het spel Asphalt 9. Voor Instagram is het probleem afgelopen week al opgelost.

Volgens de fabrikant veroorzaken de verhittingsproblemen geen veiligheids- of gezondheidsrisico en tast de oververhitting ook de prestaties op lange termijn van de telefoon niet aan. De telefoons zouden ook warmer aanvoelen door hun titanium behuizing, die de hitte beter afvoert dan oudere roestvrijstalen types.

Stralingsniveaus

Voor Apple is het de tweede keer in korte tijd dat er issues zijn met telefoons. Vorige maand kondigde een Franse toezichthouder een verkoopverbod af voor de iPhone 12, die in 2020 op de markt kwam. Uit onderzoek was gebleken dat als de iPhone 12 in de broekzak gedragen wordt, het lichaam meer elektromagnetische straling opnam dan volgens de Europese normen mag.

Met een software-update heeft Apple de hoge stralingsniveaus verminderd. Voor de Franse overheid volstaat de oplossing. Apple moet de update wel doorvoeren bij alle klanten met een iPhone 12. Pas als dat is gebeurd, heft Frankrijk het verkoopverbod op.

In Nederland kwam het nooit van een verkoopverbod voor de iPhone 12. De Rijksinspectie voor Digitale Infrastructuur (RDI) stelde wel vast dat het toestel soms te veel straling afgeeft, maar volgens de Nederlandse toezichthouder levert het geen acute gezondheidsrisico's op.

Het was niet zozeer de vraag óf, maar wanneer Meta z'n eigen chatbots met AI (kunstmatige intelligentie) zou aankondigen. Met het succes van OpenAI's ChatGPT en Googles Bard als reactie daarop, was het duidelijk dat de techgigant ook niet achter kon blijven. Het antwoord kwam gisteravond: Meta wil AI-chatbots als een rode draad door al z'n chat-apps laten lopen.

Het gaat dan om Messenger, wat ontstaan is binnen Facebook, de chatfunctie van Instagram en uiteraard WhatsApp. Die laatste app is de belangrijkste berichtendienst in Nederland en veel andere Europese landen.

Bekende namen als AI-persoonlijkheid

Tijdens een presentatie vanaf het hoofdkantoor van Meta in Californië kondigde oprichter en topman Mark Zuckerberg aan dat er diverse vormen van chatbots naar de apps komen. In feite allemaal slimme assistenten in verschillende vormen. Om te beginnen 'Meta AI' die je vanuit alle drie de apps kunt aanroepen.

Gebruikers kunnen die bot aanroepen door @Meta AI te typen, net zoals je nu iemand kunt noemen door '@' voor de naam te zetten. De gedachte is dat die vervolgens in de chat, of dat nou een-op-een is of in een groep, je vragen kan beantwoorden. Ook kan je vragen om een afbeelding te genereren. Je kunt ook zelf een-op-een met 'Meta AI' chatten.

Daarnaast komt het bedrijf met 'AI-persoonlijkheden'. Het gaat om 28 persoonlijkheden, van een reis-expert tot een chefkok en een American Football-speler, waarvan de helft wordt 'gespeeld' door bekende personen. Denk aan TikTok-ster Charli D'Amelio (Coco, danseres), societyster Paris Hilton (Amber, detective) of voormalig NFL-speler Tom Brady (Bru, sportdebater). Zij doen dit dus niet onder hun eigen naam.

ChatGPT

Met deze aankondigingen reageert Meta op de enorme opleving van chatbots door komst van OpenAI's ChatGPT afgelopen november. Chatbots bestaan al langer, maar die waren voorheen veel minder 'slim' en 'menselijk'. Dat is inmiddels flink verbeterd. Dusdanig dat ze menselijk kunnen overkomen, terwijl ze in feite niet meer zijn dan geavanceerde tekstgenerators die erg goed zijn in voorspellen wat de volgende woorden moeten zijn.

De AI's van Meta zullen niet feilloos zijn. Iets wat het bedrijf zelf ook zal benadrukken als gebruikers ermee aan de slag gaan. "Berichten zijn gegenereerd door AI. Sommigen zullen fout of ongepast zijn", staat als waarschuwing boven aan het chatvenster van Meta AI.

Zuckerberg kondigde ook een functionaliteit aan waarbij je razendsnel door AI afbeeldingen kunt laten genereren, dit is een voorbeeld dat hij liet zijn:

Zuckerberg kondigde integratie van de AI-assistent aan met de nieuwste versie van de slimme (zonne)bril die het bedrijf samen met RayBan heeft ontwikkeld. Het idee is dat je, met de bril op, Meta's AI-assistent vragen kunt stellen.

Meta heeft met al zijn apps een miljardenpubliek. Hoewel ChatGPT in korte tijd enorm populair is geworden, heeft het bij lange na niet de schaal die Meta wél heeft. Het betekent dat áls al deze functionaliteiten breed worden uitgerold, honderden miljoenen mensen wereldwijd ermee kunnen gaan experimenteren.

Maar, zover is het nog niet. Meta rolt al deze functies langzaam uit en begint in de VS. Want, zo zei Zuckerberg vanaf het podium, het bedrijf wil dit rustiger doen dan normaal gesproken.

Uit de bocht vliegen

De vrees voor fouten en misbruik is niet ver weg. Het is niet voor niks dat Meta een blog heeft geschreven om uit te leggen dat het deze stappen verantwoordelijk zet, een boodschap die met name ook gericht is aan alle politici wereldwijd die nieuwe regels willen opleggen aan AI-systemen. The Verge schrijft dat er bij Meta 6000 uur is besteed aan red teaming, waarbij wordt getest wanneer het systeem uit de bocht vliegt. Dit moet voorkomen dat dat in de praktijk gebeurt.

Want het laatste wat Meta kan gebruiken, is een pr-debacle met AI. Dat gebeurde vorig jaar al, twee weken voordat ChatGPT uitkwam. Dit keer moet het goed gaan.

Chinese hackers hebben tienduizenden e-mails buitgemaakt van medewerkers van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken. Dat meldt een functionaris van de Amerikaanse Senaat aan persbureau Reuters.

In totaal gaat het om 60.000 mailtjes van 10 accounts van het ministerie. Negen medewerkers die slachtoffer zijn geworden hebben Oost-Azië en de Stille Oceaanregio als diplomatiek werkgebied. De andere medewerker houdt zich bezig met Europa.

De hack kwam al in juli aan het licht, maar de omvang ervan wordt nu pas duidelijk. De Amerikaanse autoriteiten en Microsoft meldden toen dat de hackers gelieerd zijn aan de Chinese overheid. Peking ontkent dat. Ze zouden toegang hebben gekregen tot e-mailaccounts van zo'n 25 organisaties, waaronder de Amerikaanse ministeries van Handel en Buitenlandse Zaken, en overheden in West-Europa. Wat er precies is buitgemaakt, is niet duidelijk.

De hackers wisten een toestel van een ontwikkelaar van Microsoft te bemachtigen, waarmee ze de hack konden uitvoeren. De groep, die zichzelf Storm-0558 noemt, vervalste digitale authenticatietokens om zo toegang te krijgen tot e-mailaccounts. Na een paar weken ontdekte Microsoft de hack, nadat gebruikers van Outlook hadden geklaagd over problemen met hun account.

De Amerikaanse toezichthouder Federal Trade Commission (FTC) en zeventien Amerikaanse staten klagen Amazon aan vanwege misbruik van de monopoliepositie. Het is een van de grootste zaken ooit tegen het bedrijf.

De FTC beschuldigt Amazon ervan verkopers op het platform te straffen als zij hun waar voor lagere prijzen op andere platforms aanbieden. Hun producten zouden dan op Amazon een minder prominente plek krijgen.

Hogere plek

Ook wordt het bedrijf er onder meer van beticht dat het winkeliers die via Amazon verkopen min of meer dwingt om gebruik te maken van de bezorgdiensten van het bedrijf. Tevens zou het bedrijf eigen producten op de website een hogere plek geven dan producten van concurrenten.

Daarnaast moeten bedrijven die verkopen via het platform volgens de FTC veel te veel winst afstaan. Amazon ontving in 2020 35 procent van de winst van deze bedrijven.

Hoofdkantoor

De rechtszaak dient in de staat Washington, waar het hoofdkantoor van Amazon staat. Het bedrijf stelt dat het leidt tot hogere prijzen en tragere bezorgingen als de FTC de zaak wint.

Volgens de FTC gaat de rechtszaak in eerste instantie om aansprakelijkheid van het bedrijf, maar niet uitgesloten wordt dat Amazon, als de FTC wint, ertoe wordt gedwongen om het bedrijf op te splitsen zodat het een minder dominante positie in het online verkooplandschap in zal nemen.

Aandeel

Na aankondiging van de rechtszaak verloor het aandeel van Amazon 3,7 procent op de Amerikaanse beurs. De FTC nam het bedrijf al eerder op de korrel. Zo klaagde de toezichthouder Amazon in juni aan omdat het consumenten zou misleiden om zich in te schrijven voor de abonneeservice Prime en het vervolgens lastig maakt om de abonneeservice stop te zetten. Amazon ontkent ook in die zaak iets fout te hebben gedaan.

Het is niet voor het eerst dat de FTC op wil treden tegen de vermeende monopoliepositie van een techreus. In 2020 startte de toezichthouder een rechtszaak tegen Facebook voor een monopolie op de markt van sociale media. De FTC wilde dat het bedrijf twee dochterbedrijven afstootte: Whatsapp en Instagram, die zaak loopt nog.

Tegen Google dient in de VS eveneens een grote zaak vanwege misbruik van de monopoliepositie.