Het Internationaal Strafhof is deels stilgelegd na de hackaanval waar de NOS eerder over berichtte. De afgelopen dagen gingen geplande zittingen in het proces tegen een verdachte van oorlogsmisdaden niet door.

Dat blijkt uit de website van het Strafhof, waar zittingen de afgelopen dagen uit de agenda zijn verdwenen. Een advocaat van een beklaagde bevestigt dat.

Vandaag zijn de werkzaamheden hervat, maar het ICT-netwerk van het Strafhof is nog grotendeels op slot, meldt persbureau Reuters. Dat stelt ook de bewuste advocaat: op afstand werken is bijvoorbeeld niet mogelijk. Intern is het kantoornetwerk wel functioneel.

Signalen

Vorige week kwamen de eerste signalen van de aanval binnen. Nederlandse overheidsdiensten doet nu onderzoek binnen het Strafhof. Daardoor moet duidelijk worden wie er achter de aanval zit. Ook moet blijken of en hoeveel documenten zijn gestolen, zoals volgens een bron van de NOS is gebeurd.

Eerder probeerde Rusland een spion als werknemer bij het Strafhof onder te brengen. Ook probeerde het land de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens in Den Haag te hacken. Of Rusland ook achter de nieuwste hack zit, is echter nog onbekend.

In het Strafhof wordt gewerkt aan zaken tegen Rusland, vanwege de inval in Oekraïne. De informatie die het Strafhof heeft, is zeer gevoelig. Voor verdachten kan het interessant zijn om te weten of er onderzoek naar hen loopt en wie door het Strafhof worden gehoord als getuigen.

Militieleider

De geannuleerde hoorzittingen gingen over de zaak tegen Alfred Yekatom, een ex-militieleider uit de Centraal-Afrikaanse Republiek. Hij zou zich schuldig hebben gemaakt aan oorlogsmisdaden, waaronder de inzet van kindsoldaten, moord en marteling.

Het had er eigenlijk al lang moeten zijn: supersnel mobiel internet via 5G. Maar het is opnieuw vertraagd, bevestigde het ministerie van Economische Zaken vandaag. Oorzaak: aan de ene kant een belangenspel van allerlei bedrijven en aan de andere kant de Nederlandse Staat, die de veiling van de frequenties organiseert. Volgende maand dient er een rechtszaak die uitsluitsel moet geven.

5G is al beschikbaar in Nederland: de kans bestaat dat je het al ziet staan boven in je telefoonscherm. Het eerste 'deel' werd door de providers in juli 2020 aangezet nadat een veiling meer dan een miljard euro voor de schatkist had opgeleverd. De komende veiling levert Economische Zaken vermoedelijk opnieuw op z'n minst honderden miljoenen euro's op.

Het eerste deel leidde tot een kleinere snelheidsverbetering ten opzichte van 4G. Maar de grote stap moet nog komen, met 3,5 GHz. Dat heeft een technische reden: 5G werkt nu alleen op de 700 MHz-band, die een ver bereik heeft, maar een minder hoge snelheid. 3,5 GHz heeft minder bereik, maar wel een hogere snelheid. De gedachte was eerst dat dit 'tweede deel' vorig jaar beschikbaar zou komen, maar in mei van dat jaar werd al duidelijk dat dat niet haalbaar was.

Veel sneller internet

5G op de 3,5 GHz-band betekent in de praktijk voor consumenten veel sneller internet op hun telefoon (tot 1000 Megabit, net zo snel als wat je nu vaak kunt krijgen via glasvezel), mits hun telefoon dit ondersteunt. Voor bedrijven betekent het dat ze hun eigen privénetwerk kunnen opzetten als ze meedoen aan de veiling. Een netwerk waarover ze veel meer controle hebben. In andere Europese landen is de uitrol van 3,5 GHz al veel verder.

De rechtszaak dient op 11 oktober. Er staan in totaal negen partijen tegenover de Staat. De zaak draait om het vaststellen van de kaders voor de frequentieveiling. Via de rechter hopen de afzonderlijke procespartijen invloed uit te oefenen op de voorwaarden.

Het gaat onder meer om Nederlandse providers met een eigen netwerk: VodafoneZiggo, Odido (voorheen T-Mobile) en KPN. Maar ook onder meer het Havenbedrijf Rotterdam en Schiphol zijn erbij, zij willen meer plek voor hun eigen 5G-netwerk.

Satellieten

Een andere procespartij is satellietbedrijf Inmarsat. Dat is gevestigd in Friese Burum en biedt vanuit daar al vijftig jaar satellietcommunicatie aan. Het is in bijzonder van belang voor de scheepvaart, het wordt ook wel '112 op zee' genoemd. Een landelijke uitrol van 5G op 3,5 GHz botst met de satellietcommunicatie die wordt verzorgd door dit bedrijf.

Het plan is dat Inmarsat verhuist naar Griekenland. Demissionair minister Adriaansens van Economische Zaken schreef vorige maand in een Kamerbrief dat de verhuizing in een "vergevorderd stadium" is. "De bouw van het satellietgrondstation is afgerond en op dit moment vinden in Griekenland de laatste configuratietesten plaats."

'Onvoldoende zekerheid'

Bovendien heeft het bedrijf een vergunning gekregen van Griekenland om daadwerkelijk aan de slag te gaan. Deze loopt tot eind 2027 en kan daarna worden verlengd tot eind 2032. Adriaansens schrijft in de brief dat Inmarsat deze constructie niet "voldoende zekerheid" vindt geven om daadwerkelijk te verhuizen, het bedrijf wil dat het zeker is tot en met 2032.

Daar zit het probleem. De minister schrijft dat Griekenland niet een vergunning voor een dermate lange periode mag afgeven. Dat de Griekse autoriteiten "zeer blij zijn" met de komst van het satellietbedrijf en bovendien het belang onderkennen van wat het doet, neemt volgens Adriaansens niet weg dat een langere vergunning er niet in zit.

Inmarsat-directeur Gerard Luursema neemt daarmee geen genoegen. "We hebben te maken met internationale afspraken over het verzorgen van communicatie met zeelieden", zegt hij. "We moeten zeker weten dat we noodoproepen kunnen blijven faciliteren."

Ondertussen vindt de minister dat er genoeg aan is gedaan om de toekomst van Inmarsat zeker te stellen. Maar daar verzet het satellietbedrijf zich tegen, schrijft Adriaansens. Vorige maand besloot ze dat het recht van het bedrijf op de 3,5 GHz-band vervalt per 1 februari volgend jaar. Dat is een van de dingen waar het volgende maand over zal gaan.

Het ministerie van Economische Zaken kan nog niet zeggen wanneer er wel geveild gaat worden. Dat hangt af van het oordeel van de bestuursrechter. Zodra de veilingregeling officieel is gepubliceerd, heeft de Rijksinspectie Digitale Infrastructuur zo'n zes maanden nodig om de veiling op te zetten.

Het kabinet zet 100 miljoen euro apart om te voorkomen dat bedrijven van "strategisch belang" via investeringen of overnames in handen komen van ongewenste eigenaren. Het plan is gisteren, op Prinsjesdag, gepubliceerd door het ministerie van Economische Zaken.

Bij 'ongewenste eigenaren' wordt er vrij snel gekeken naar China en ook Rusland. Met name China is druk bezig een technologische grootmacht te worden, iets wat met argusogen wordt gevolgd door het Westen. In een Kamerbrief van minister Adriaansens wordt het geld omschreven als "laatste redmiddel" bij risico's voor de nationale veiligheid als wetgeving of een investering van andere partijen geen soelaas bieden.

Het is een aanvulling op een nieuwe wet, waarmee kan worden ingegrepen als overnames de nationale veiligheid raken. "Maar als de wet niet toereikend genoeg is, kun je ook tijdelijk een bedrijfsbelang nemen", legt een woordvoerder uit.

Eerder ingegrepen

Economische Zaken heeft afgelopen jaren al een paar keer ingegrepen. Bijvoorbeeld in 2020, toen het een lening van 20 miljoen euro gaf aan Smart Photonics. Dat is een bedrijf dat chips maakt die werken op basis van licht in aanvulling op elektriciteit, waardoor de chips sneller en zuiniger wordem. Er stond toen een Chinees bedrijf klaar om te investeren, maar dat zag het ministerie niet zitten.

Het Twentse Lionix is een ander voorbeeld. De meerderheidsaandeelhouder, die Zuid-Koreaans is, wilde aandelen verkopen. Een Chinese klant van Lionix had interesse, maar Economische Zaken greep in en kocht de aandelen.

In die twee gevallen moest het ministerie "heel veel schakelen" met het ministerie van Financiën om op korte termijn geld te krijgen voor een investering. "Nu hebben we het zo geregeld dat we voor de komende twee jaar wel middelen hebben om in te grijpen." Volgens de woordvoerder zijn er nu niet meer zorgen over potentiële overnames, maar is het bewustzijn van de risico's toegenomen. "We willen binnen Europa onze afhankelijkheid van landen buiten de EU verminderen."

Het fonds is, net als de nieuwe wet, 'landenneutraal'. Maar de voorbeelden van Smart Photonics en Lionix illustreren dat er een behoorlijke kans is dat via dit fonds overnames of investeringen door Chinese bedrijven tegengehouden zullen worden.

Het geld is niet alleen bedoeld voor techbedrijven, maar ook voor andere bedrijven die van strategische belang zijn. Naast technologie gaat het bijvoorbeeld om "essentiële leveranciers" van Defensie en van de inlichtingendiensten. De praktijk zal moeten uitwijzen waar het geld daadwerkelijk naartoe gaat.

Economische Zaken zal van investeringen het parlement op de hoogte stellen. Het geld - 50 miljoen euro dit jaar en 50 miljoen volgend jaar - wordt niet direct via het ministerie verstrekt. Het wordt gestald bij Invest-NL, een investeringsvehikel van de Nederlandse overheid.

'Verkapt protectionisme'

Vanuit de industrie wordt wisselend gereageerd. Belangenorganisatie van de technologische industrie FME benadrukt dat "terughoudendheid en precisie" van groot belang zijn. "Dit moet geen vorm van verkapt protectionisme worden."

Werkgeversorganisatie VNO-NCW noemt het fonds een goede zaak. "Stel dat er in Nederland een bedrijf is met bepaalde technologieën die niet zo wenselijk zijn om naar het buitenland te gaan vanwege economische veiligheid, dan moet Nederland er wel voor kunnen zorgen dat een onderneming kan doorgroeien."

Photon Delta, brancheorganisatie van de fotonica-industrie, noemt het een "belangrijke eerste stap", maar benadrukt ook dat het geld niet voldoende zal zijn. "De waarde van de bedrijven die interesse trekken van ongewenste partijen ligt zeer waarschijnlijk een stuk hoger."

De woordvoerder van Economische Zaken spreekt van een "reëel" budget. "Je doet dit vaak samen, met bijvoorbeeld Invest-NL en institutionele beleggers. We zullen niet snel de enige financier zijn."

Xbox-baas Phil Spencer heeft medewerkers van Microsoft laten weten dat het nooit de bedoeling is geweest om een enorme hoeveelheid bedrijfsgevoelige informatie prijs te geven. "We steken allemaal ontzettend veel passie en energie in ons werk en niemand wil dat werk op deze manier aan de man brengen", schrijft de topman van de gameconsole van Microsoft in een intern memo dat in handen is van tech-site The Verge.

Gisteren werd duidelijk dat er een opzienbarende hoeveelheid gevoelige Xbox-documenten was uitgelekt in de rechtszaak van de Amerikaanse mededingingsautoriteit FTC tegen de overname van game-uitgever Activision Blizzard door Microsoft. De stukken gaven onder meer details prijs over de volgende generatie Xbox-consoles die kennelijk in 2028 zou moeten uitkomen; informatie waar concurrenten maar wat graag weet van hebben.

Ook werd duidelijk dat er is gewerkt aan een nieuwe versie van de al bestaande Xbox Series X, dat er een nieuwe Xbox-controller in de maak is en dat gamemaker Bethesda werkt aan heruitgaven van succesgames The Elder Scrolls IV: Oblivion en Fallout 3. Verder kwamen e-mails op straat te liggen waaruit was op te maken dat Spencer likkebaardend sprak over een eventuele overname van de Japanse gamegigant Nintendo, een grote concurrent.

'Echte plannen volgen'

In het interne memo waarin Spencer reageert op het gevoelige lek, suggereert hij dat niet alle uitgelekte plannen meer even relevant zijn. "Ik weet dat dit heel teleurstellend is, ook al zijn veel van de documenten meer dan een jaar oud en zijn de plannen inmiddels verder geëvolueerd."

Via X, het voormalige Twitter, benadrukt de Xbox-baas dat ook. "We hebben gesprekken gezien over oude e-mails en documenten. Het is niet leuk om te zien dat het werk van ons team op deze manier naar buiten komt, omdat er zoveel is veranderd en er is nog zoveel om enthousiast over te zijn, of in de toekomst te worden. We zullen onze echte plannen bekendmaken als we zover zijn."

De rechtbank die de FTC-zaak behandelt, heeft gereageerd op de ongeplande onthullingen van Microsoft. Volgens de rechter heeft het techbedrijf zelf per ongeluk de documenten ontsloten door ze verkeerd aan te leveren. Inmiddels zijn alle stukken weer verwijderd en moet Microsoft ze opnieuw aanleveren, maar gamejournalisten die de documenten hebben ingezien schrijven het ene na het andere artikel erover.

Astronomische bedragen

Overigens is het Xbox-lek niet het enige onthullende lek in de Amerikaanse rechtszaak over de overname van Activision Blizzard. In juni werd per ongeluk onthuld dat Xbox-concurrent Sony astronomische bedragen heeft neergeteld voor de exclusieve succesgames The Last of Us: Part II en Horizon Forbidden West. Toen kwam het doordat de stukken slordig geredigeerd waren en doorgestreepte bedragen leesbaar waren gebleven.

Het Internationaal Strafhof in Den Haag is afgelopen week slachtoffer geworden van een cyberaanval. Dat laat het hof weten na vragen van de NOS. Hoe groot de aanval was en om wat voor type aanval het gaat, wil het Strafhof niet zeggen.

Een bron zegt tegen de NOS dat een groot aantal gevoelige documenten is buitgemaakt, maar dat wil het Strafhof niet bevestigen. Een woordvoerder laat wel weten dat er onderzoek wordt gedaan naar de aanval in samenwerking met de Nederlandse autoriteiten. Daarbij wordt ook gekeken of een buitenlandse overheid achter de aanval zit.

Het Internationaal Strafhof in Den Haag doet onderzoek naar genocide, misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden en vervolgt verdachten. De informatie die het Strafhof heeft, is zeer gevoelig. Voor verdachten kan het interessant zijn om te weten of er onderzoek naar hen loopt en wie door het Strafhof worden gehoord als getuigen.

Een man uit Waddinxveen heeft vandaag gevangenisstraf gekregen voor het maandenlang plegen van digitale inbraken. Hij is de eerste Nederlander die is veroordeeld na een groot internationaal politieonderzoek naar Genesis Market, een forum waar gestolen persoonsgegevens werden verhandeld. De 35-jarige is veroordeeld tot twee jaar cel, waarvan acht maanden voorwaardelijk.

Op de site werden niet alleen de inloggegevens en wachtwoorden van twee miljoen mensen te koop aangeboden, maar ook hun online vingerafdruk. Met deze extra informatie, zoals cookies en IP-adressen, konden criminelen zich tot in detail voordoen als hun slachtoffer en bijvoorbeeld inloggen op bankrekeningen of bij webwinkels.

De 35-jarige man kocht op Genesis Market meer dan duizend setjes met persoonsgegevens, waarmee hij op naam van zijn slachtoffers onder meer bestellingen plaatste bij webwinkels. Het Openbaar Ministerie beschrijft zijn werkwijze als "een inbraak waarvan je nooit weet of die voorbij is".

Wachtwoorden doorgestuurd

Slachtoffers wisten volgens het OM niet wat ze overkwam, omdat het veranderen van wachtwoorden niets uithaalde. Nieuwe inloggegevens werden namelijk automatisch naar de criminele klanten van Genesis Market doorgestuurd.

In april rolden politiediensten wereldwijd de online marktplaats op en werden er in tal van landen arrestaties verricht. Er lopen op dit moment nog verschillende onderzoeken naar andere Nederlandse verdachten die gestolen persoonsgegevens zouden hebben gekocht en gebruikt. Een van hen staat volgens de politie mogelijk zelfs in de top-10 van grootste afnemers wereldwijd.

Niet alleen de Nederlandse chipmachinemaker ASML is verzeild geraakt in een geopolitieke strijd. Het van oudsher Nederlandse Nexperia heeft ook last van een veranderend politiek klimaat. Het bedrijf maakt al decennialang de meest eenvoudige chips, maar kampt met problemen nu het in Chinese handen is.

In Duitsland krijgt Nexperia geen subsidie voor een project in een fabriek in Hamburg, in Wales moet het onder druk van de Britse regering een fabriek afstoten en er is nu onzekerheid over de overname van de Nederlandse chipstart-up Nowi.

Jarenlang was Nexperia onderdeel van chipmaker NXP, ooit ontstaan binnen Philips. Waar NXP zich focust op de productie van meer geavanceerde sensoren en chips, bijvoorbeeld om contactloos te kunnen betalen met je telefoon, richt Nexperia zich op de 'bulk'. De boutjes en moertjes onder chips, zoals ze het zelf zeggen: in feite simpele schakelaars.

Het bedrijf maakt er 100 miljard per jaar. Van telefoons tot stofzuigers, koelkasten, auto's of de boormachine: ze zitten overal in.

Energie uit de omgeving

Nexperia had zijn oog laten vallen op de Delftse start-up Nowi. Dat bedrijf maakt furore met de manier waarop het zijn chips van energie voorziet. Die wordt namelijk uit de omgeving gehaald, via trillingen, warmte of licht. Denk bijvoorbeeld aan sensoren in de weg - met de chips van Nowi kunnen die via zonlicht aan energie komen, er hoeven er geen batterijen vervangen te worden.

Maar de overname van Nowi door Nexperia vorig jaar heeft de aandacht getrokken van de overheid. Sinds juni dit jaar is er nieuwe wetgeving, die de minister van Economische Zaken de mogelijkheid geeft om in het kader van de nationale veiligheid bepaalde voorwaarden te stellen aan een overname of die zelfs tegen te houden.

De overname van Nowi is een van de gevallen waarbij nu bekeken wordt of er met terugwerkende kracht een uitgebreid onderzoek moet komen. Een woordvoerder van het ministerie zegt desgevraagd dat de besluitvorming nog altijd bezig is. Nexperia hoopt dat er snel duidelijkheid komt.

"Met de nieuwe wet geeft de overheid een duidelijk boodschap aan de techsector af: 'denk maar twee keer na voordat je met een Chinese partij in zee gaat'", zegt Maaike Okano-Heijmans, specialist geopolitiek en technologie bij Instituut Clingendael. Hoewel de wet over meer sectoren gaat dan alleen technologie en er naar spelers uit alle landen gekeken wordt, zal er in de praktijk veel aandacht zijn voor de techsector en trekken Chinese bedrijven bij voorbaat aandacht.

Dat de overname van Nowi door Nexperia nu onder een vergrootglas ligt, heeft weer alles te maken met het moederbedrijf van Nexperia: Wingtech. Dat Chinese bedrijf nam Nexperia in 2019 over. Het is moeilijk voor te stellen dat dat nu, slechts een paar jaar later, net zo makkelijk zou gaan.

In gesprek met Bloomberg zei demissionair minister Adriaansens van Economische Zaken vlak voor de zomer dat China een van de landen is waar Nederland "extra alert" op moet zijn en dat bij "gevoelige technologie" de kans bestaat dat deze worden gebruikt voor militaire doeleinden. "Die kennis moet worden beschermd."

Bart Groothuis, VVD-Europarlementariër, is daar uitgesprokener over. Hij vreest dat de technologie van Nowi specifiek kan terechtkomen in mini-drones die zelfstandig aanvallen kunnen uitvoeren. "Daarmee heeft deze chip potentieel militaire toepassingen."

'Niet wereldschokkend'

Nexperia verzet zich tegen dit beeld. De fabrikant is naar eigen zeggen niet van plan de chips te ontwikkelen in de richting waar Europarlementariër Groothuis voor vreest. Het bedrijf noemt de technologie "echt niet zo wereldschokkend" en niet uniek.

Peter Baltus, hoogleraar elektronica aan de TU Eindhoven, beaamt dit. "Bij ASML is het verhaal heel duidelijk: we hebben iets unieks in handen en moeten voorkomen dat dat bij de verkeerde belandt. Maar Nowi doet niet iets wat zo uniek is."

Het scenario dat de technologie kan worden gebruikt in kleine drones noemt Baltus niet waarschijnlijk. Dat neemt niet weg dat hij zich wél kan voorstellen dat er militaire toepassingen zijn voor Nowi's technologie. "Denk aan oorlogssituaties waarin je geen batterijen wil hoeven vervangen." Volgens Nexperia komt de technologie van Nowi nu en in de toekomst niet in aanmerking voor militair gebruik.

Project in Duitsland

Dat Nexperia tegen problemen aanloopt, laat zien hoe groot de geopolitieke spanningen rond het thema nu zijn. Dat is ook duidelijk merkbaar in Duitsland.

Nexperia wilde daar geld van de overheid voor een innovatieproject binnen de bestaande fabriek. Dat kan in Duitsland als onderdeel van een speciaal steunprogramma. Maar het consortium van Nexperia kreeg als enige geen financiële steun. Volgens de Duitse zakenkrant Handelsblatt vond verantwoordelijk minister Habeck het verkeerd om subsidie te verstrekken, vanwege het Chinese moederbedrijf van Nexperia en de mogelijke militaire toepassingen van de chips.

Dit alles tot frustratie van Nexperia, dat zich nu hardop afvraagt hoe graag Europa het bedrijf nog wil hebben.

Er gaat veel geld naar onderzoek en de bestrijding van plastic in de oceaan, maar er is relatief weinig aandacht voor plastic in het menselijk lichaam. En dan met name over de allerkleinste plasticdeeltjes: microplastic. Dat moet anders, zegt onderzoeker Heather Leslie in Spraakmakers. 

{prepr_video nid="96ca8db8-44f1-418f-8087-6e0e8d842711" caption="Heather Leslie over microplastics" image=""}Leslie is eco-toxicoloog aan de VU in Amsterdam. Zo ongeveer haar hele wetenschappelijke leven heeft ze gewijd aan plastic. Want ook al is plastic overal, we weten nog steeds weinig van het effect ervan op het menselijk lichaam.

Lucht, kraanwater, voedsel 

Toch beginnen we niet helemaal bij nul. We weten in ieder geval al wel dat microplastic vrijkomt bij schuring. We weten ook dat we ermee in contact komen én dat we het binnenkrijgen. Volgens Leslie zelfs dagelijks. "We hebben metingen in de lucht gedaan, het kraanwater en in ons voedsel. Daar vinden we microplastic in terug. Een paar jaar geleden is er een studie geweest dat microplastic in menselijke uitwerpselen vond." Onlangs werd ook een studie gepresenteerd die minuscule plasticdeeltjes in de placenta aantoonde. 

{articles "Wat doen kleine plastic deeltjes met baby's?" id="27166" }

Fijnstof 

Al jaren is bekend dat het inademen van kleine deeltjes schadelijk kan zijn. "De oude Grieken wisten al dat het niet gezond was om marmerstof in te ademen." Ook zijn er de afgelopen jaren veel onderzoeken verschenen over de schadelijke gevolgen van roet in fijnstof aantonen. Fijnstof kan zorgen voor ontsteking in het menselijk lichaam. Leslie: "En ik wil weten hoe anders plasticdeeltjes zijn dan ander fijnstof." 

Asbest 

Volgens haar is het plausibel dat microplastics in het bloed ook voor (chronische) ontstekingen kunnen zorgen in het menselijk lichaam. "Ik hoop dat het meevalt, maar het is niet uitgesloten dat plastic het asbest van de 21e eeuw wordt." 

{prepr_audio nid="d1cf40d6-91dd-43ba-98ae-44d5f04da093" caption="Heather Leslie over microplastics" }

Daarom biedt Leslie, samen met een groep wetenschappers die willen dat er meer onderzoek gedaan wordt naar dit fenomeen, vandaag een ‘kennisagenda’ aan staatssecretaris Van Veldhoven. Ze willen dat onderzoek naar plastic net zo hoog op de agenda komt te staan als het verwijderen van plastic uit de oceaan. 

{articles "Waarom verweerd microplastic gevaarlijker is dan schoon plastic" id="28243" }

{articles "Wat doen kleine plastic deeltjes met baby's?" id="27166" }

Download de NPO Radio 1-app

Met onze app mis je niks. Of het nou gaat om nieuws uit binnen- en buitenland, sport, tech of cultuur; met de NPO Radio 1-app ben je altijd op de hoogte. Download 'm hier voor iOS en hier voor Android.

Wolven werden honden omdat jager-verzamelaars vlees aan ze gaven dat over was van de jacht. Daardoor werden de wolven mak, en ontwikkelden ze zich langzamerhand tot honden, denken Finse onderzoekers.

Hoe wolven precies zijn gedomesticeerd, daar breken wetenschappers zich al een tijdje het hoofd over. Wanneer het is gebeurd, is wel ongeveer bekend: tussen de 27.000 en 40.000 jaar geleden. Daarmee is de wolf het enige dier dat is gedomesticeerd voordat de mens landbouw ging bedrijven. Maar hoe gebeurde het, en waarom? Temden we de wolven omdat het handig was voor de jacht, of werden ze langzamerhand tam omdat ze lekker meepeuzelden van het vlees dat de mensen buitmaakten?

{youtube url="https://www.youtube.com/watch?v=cF__a9daIUI" start="false"}

Maria Lahtinen en haar collega's denken dat er in de ijstijd heel veel 'schoon' vlees - zonder al te veel vet - beschikbaar was. Wolven houden het daar maanden op uit, omdat ze voornamelijk eiwitten nodig hebben. Mensen daarentegen hebben meer verschillende voedingsstoffen nodig. Daarom ligt het volgens Lahtinen voor de hand dat de mensen soms vlees over hadden, wat ze met de wolven konden delen, schrijft ze in Nature Scientific Reports.

Geadopteerde wolvenpuppy

Dat zou dan het beginpunt van de domesticatie zijn geweest. Daarna hebben mensen wellicht wolvenpuppy's geadopteerd die geen ouders meer hadden. Die zouden zijn gehouden als een soort huisdieren, die op een gegeven moment ook konden meehelpen met de jacht.

{articles "Dit kleine wolfje haalt graag even een bal voor je op" id="21073" }

Het moge duidelijk zijn dat er geen keihard bewijs is voor deze theorie. Maar de onderzoekers proberen hun werk wel cijfermatig te onderbouwen. Zo berekenden ze bijvoorbeeld hoeveel vlees er destijds beschikbaar moet zijn geweest in de winters, gebaseerd op het aantal prooidieren dat destijds leefde.

Hoe temt de mens dieren? NPO Focus legt het uit in een uitgebreid beeldverhaal.

Luister ook:

{prepr_audio nid="b3ed3bc4-011d-4d8b-afc2-30718bee5242" caption="Hond versus wolf 1" }

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap  

Dagelijks tussen 17.00 en 18.30 uur in Nieuws en Co
Iedere werkdag van 02.00 tot 04.00 uur in Focus 
En wanneer je maar wil in podcast Focus Wetenschap

{articles "Wetenschappers verdubbelen levensverwachting van zieke muizen" id="28787" }

{articles "Hoe vind je een dader als hij een condoom heeft gebruikt?" id="28794" }

Taalwetenschapper Floris Roelofsen werd een paar jaar geleden vader van een doof kind. Sindsdien verbaast hij zich erover hoe slecht het is geregeld voor dove kinderen en hun ouders in Nederland. Zo wordt veel ouders afgeraden zichzelf en hun kind gebarentaal te leren. Volgens Roelofsen is die taal juist heel belangrijk.

{prepr_video nid="46abf7ef-2bfb-4855-aba8-00b9d49a365e" caption="Taalwetenschapper Floris Roelofsen" image=""}

Van alle dove kinderen heeft 95% horende ouders, die geen gebarentaal kunnen. Communiceren is dan lastig, terwijl de eerste levensjaren cruciaal zijn voor de taalontwikkeling.

Hoe erg is het om in de eerste jaren van je leven geen taal mee te krijgen? "Heel erg", aldus Roelofsen, "ten eerste voor je taalontwikkeling. Je brein ontwikkelt zich de eerste vijf jaar van je leven om taal te kunnen verwerken en produceren. Dat moet echt in die eerste jaren gebeuren.”

{articles "We kunnen nu allemaal hamsteren in gebarentaal. Hoe is deze taal eigenlijk ontstaan?" id="23150" }

Onoverbrugbare achterstand

Als dat niet gebeurt, dan loop je een achterstand op die later niet meer is in te halen. “Dat heeft weer gevolgen voor allerlei andere dingen. Want als een kind niet meekrijgt wat thuis allemaal gebeurt, kan het cognitief achter gaan lopen en sociale situatie niet begrijpen".

Een paar maanden geleden is gebarentaal in Nederland officieel erkend. Dat is fijn voor bestuurlijke en juridische situaties, maar volgens Roelofsen moet er nog veel meer gebeuren. Het onderwijs zou bijvoorbeeld net zo toegankelijk moeten worden voor dove volwassenen als voor horende volwassenen – "want dat is bij lange na niet het geval."

{articles "Wordt gebarentaal de derde officiële taal van Nederland?" id="1559" }

Voor dove kinderen is nog een wereld te winnen, want die leren in eerste instantie nog niet eens gebarentaal. Waarom eigenlijk niet? "Heel veel van die kinderen krijgt op latere leeftijd een cochleair implantaat, een soort ingebouwd hoortoestel."

Dat is niet altijd de beste oplossing, vindt Roelofsen: "Soms werkt het heel goed, maar soms ook niet. Een flink deel van de kinderen blijft daardoor behoorlijk auditief gehandicapt, ook als ze met het implantaat naar school gaan."

Sociale uitdaging

Dove kinderen kunnen zich daardoor nu vaak niet optimaal kunnen ontwikkelen. Niet omdat er is mis is met hun intelligentie – met behulp van gebarentaal kunnen ze zich prima redden – maar omdat ze missen wat er gezegd wordt. Niet alleen de lessen zijn lastig als je de leraar niet goed verstaat, ook spelen op het schoolplein is dan in sociaal opzicht een uitdaging. "Want een-op-een gesprekken zijn prima te volgen met een implantaat, maar stemmen door elkaar is bijna niet te doen."

Aandacht daarvoor is van belang om psychische problemen en sociale isolatie te voorkomen, vindt Floris Roelofsen. Hij hoopt dat de officiële erkenning van de gebarentaal een eerste stap is om deze problemen aan te pakken.

Liever luisteren?

{podcast audio="600045" caption="Taalwetenschapper Floris Roelofsen: leer dove kinderen en hun ouders gebarentaal" }

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap  

Dagelijks tussen 17.00 en 18.30 uur in Nieuws en Co
Iedere werkdag van 02.00 tot 04.00 uur in Focus 
En wanneer je maar wil in podcast Focus Wetenschap

{articles "Nog even en de Bijbel is ook te 'lezen' in Nederlandse gebarentaal" id="22052" }

{articles "Hoe vind je een dader als hij een condoom heeft gebruikt?" id="28794" }

Verkrachters gebruiken steeds vaker een condoom, waardoor ze minder DNA achterlaten. Dat maakt opsporing moeilijker. Mogelijk bieden vingersporen van de dader uitkomst. Die verraden bijvoorbeeld welk condoommerk er is gebruikt en of de dader rookt.
 

{prepr_audio nid="2a14abb0-6257-45db-9859-977ca0eecd67" caption="Focus met Ward van Helmond" }

Stel: de politie treft vingersporen aan, maar de afdruk daarvan zit niet in hun database. Dat hoeft geen dood spoor te betekenen. Vingersporen kunnen potentieel een hoop over de dader vertellen. Of de donor koffie heeft gedronken bijvoorbeeld, rookt, of in aanraking is geweest met explosieven. Maar ook wat voor een condoom hij heeft gebruikt. Dat ontdekte forensisch onderzoeker Ward van Helmond van het Nederlands Forensisch, die onlangs op zijn onderzoek promoveerde.

Vingersporen zijn sporen die een verdachte achterlaat op een plaats delict. Het is een afdruk van de fijne lijntjes van de vingers: de papillairlijnen. Hiermee brengt de dader stoffen uit zijn huid, zoals aminozuren, talg en zweet, over op een object. Maar ook van dingen die hij aanraakt, zoals gel en crème. Het is wat anders dan een vingerafdruk; dat is een afdruk van een vinger in inkt, zoals bijvoorbeeld op een politiebureau gemaakt wordt.  

Condoomresten in vingersporen

"Die afdrukken gebruiken we al honderd jaar, maar daar heb je alleen iets aan als het patroon goed zichtbaar is en als de donor in de database staat", zegt Van Helmond. "Door te kijken naar welke stoffen er in een vingerspoor zitten, kunnen we meer leren over de gewoontes en activiteiten van donoren en zo de daderpopulatie verkleinen." Van Helmond ontdekte dat condooms ook stoffen in het vingerspoor achterlaten en dat je met een chemische analyse het merk en type kunt achterhalen. Als dan blijkt dat een verdachte dat type en merk in zijn bezit heeft, maakt dat het bewijs tegen hem weer wat sterker.    

{articles "Kees van der Spek: 'Daders ontmaskeren is zo lekker'" id="26519" }

Een groot deel van zijn promotieonderzoek dankt Van Helmond aan zijn deelname aan Lowlands Science. Daar verzamelde hij in 2016 ruim 1800 vingersporen van meer dan 400 verschillende donoren. De deelnemers zetten een vingerafdruk op een folietje, en dat ging in een reageerbuis mee naar het lab. "Toen zagen we dat je rokers heel goed kunt onderscheiden van niet-rokers. Nicotine zie je terug in de sporen."

Glijmiddel met pijnstiller 

Voor het glijmiddelonderzoek bestelden van Helmond en zijn collega 32 verschillende condoomsoorten. "Daar stonden ze bij de afdeling Inkoop wel even van te kijken." Vervolgens onderwierpen ze alle soorten aan een chemische analyse en bepaalden ze welke componenten en in welke dosis, typerend waren voor het bepaalde merk en type. "In sommige type condooms zit bijvoorbeeld een pijnstiller waardoor de man minder voelt en het langer volhoudt." Daarna raakten de wetenschappers de condooms aan en maakten ze afdrukken met hun vingers op glaasjes.

Met cyanoacrylaat, 'een soort secondelijm', maakten ze de sporen zichtbaar. "We verwarmden de lijm in een gesloten kast in het lab. Dan verdampt de lijm en die hardt dan uit op het vingerspoor en niet op de ondergrond. Je kunt zelfs auto's in zijn geheel hiermee behandelen om te kijken of er ergens vingersporen zitten." De glaasje met de zichtbare vingersporen stopten ze in de massaspectrometer. Dat apparaat meet alle aanwezige moleculen. De massa is een onderscheidende eigenschap en vertelt welke chemische componenten er in het glijmiddel van het condoom zitten.

{articles "James Bond aan het condoom, waarom niet?" id="13520" } 

"Door die analyse kunnen we mooi laten zien dat de glijmiddelcomponenten echt in het vingerspoor zitten en niet al op het oppervlakte aanwezig waren." Uiteindelijk konden de wetenschappers de condooms met 91% zekerheid onderscheiden. In 9% van de gevallen zat de techniek ernaast. "Dan ging het bijvoorbeeld om twee Durex-condooms waarbij de één een ribbelstructuur had en de ander glad was. Dat soort dingen zie je niet terug in de glijmiddelsamenstelling."

Heilige graal: de ouderdom van een vingerspoor 

Positieve resultaten dus maar de techniek zal nog niet ingezet worden bij de volgende verkrachtingszaak. "Wij voerden ons onderzoek onder ideale labcondities uit", zegt Van Helmond. Buiten het lab spelen er tientallen variabelen een rol en eerst moet duidelijk worden wat de impact van al die variabelen is. "Je wilt bijvoorbeeld weten wat de invloed is van vocht, zonlicht, temperatuur en het type ondergrond."

De heilige graal is volgens Van Helmond de bepaling van de leeftijd van een vingerspoor met behulp van chemische analyse van afbraakproducten. "Je wilt weten of het spoor gezet is rond het tijdstip van het delict. De verdediging kan in sommige gevallen stellen dat het spoor weliswaar van de verdachte was, maar dat hij op een heel ander moment op die plek was. En dat is nog moeilijk te weerleggen."

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap  

Dagelijks tussen 17.00 en 18.30 uur in Nieuws en Co
Iedere werkdag van 02.00 tot 04.00 uur in Focus 
En wanneer je maar wil in podcast Focus Wetenschap

{articles "Succes van DNA-onderzoek niet bewezen" id="15165" }

Wetenschappers zijn erin geslaagd de levensduur van zieke muizen meer dan te verdubbelen met behulp van genetische manipulatie. Het gaat om muizen met de verouderingsaandoening progeria. Mensen met progeria worden meestal niet ouder dan 12 tot 14 jaar oud.

De onderzoekers veranderden in een deel van de muizencellen slechts een enkele letter in de DNA-code. Dat de muizen daardoor zoveel langer bleven leven, kwam als een grote verrassing. Ze hadden de aanpassingen namelijk in lang niet alle cellen van de muizen gedaan, maar slechts in 10 tot 60% van de cellen. Het onderzoek wordt donderdag gepubliceerd in Nature.

{articles "Kunnen we voor eeuwig jong blijven?" id="13155" }

De boosdoener bij progeria is een zeldzame mutatie die zorgt voor de aanmaak van een abnormaal eiwit, progrerin genaamd. Dat eiwit verkort de levensduur van cellen en tast spiercellen en bloedvaten aan. Sommige lezers zullen de aandoening kennen uit de film The curious case of Benjamin Button uit 2008 met Brad Pitt.

{youtube url="https://www.youtube.com/watch?v=iH6FdW39Hag" start="false"}

De onderzoekers maakten voor de aanpassing van het DNA van de muizen gebruik van CRISPR, een nog jonge methode waarmee het mogelijk is om heel precies genen te verwijderen en toe te voegen in het DNA van organismen. De ontdekkers van het CRISPR-mechanisme, Jennifer Doudna en Emanuelle Charpentier, ontvingen afgelopen herfst nog de Nobelprijs voor hun ontdekking.

{articles "Nobelprijs voor het mechanisme waarmee je de code van het leven kunt herschrijven" id="26836" }

De muizen kregen overigens de menselijke variant van het aangepaste gen. In principe zou daarom dezelfde methode ook bij mensen kunnen worden uitgeprobeerd. Onlangs werd in de VS nog een nieuw geneesmiddel goedgekeurd, dat de levensverwachting van mensen met progeria met zo'n 2,5 jaar kan verlengen. Dit geneesmiddel en de genetische aanpassing zouden elkaar goed kunnen aanvullen of versterken, verwacht David Liu, de Harvard-wetenschapper die het onderzoek leidde.

Luister ook:

{prepr_audio nid="948d1e05-3e3d-4c34-8eb2-e126586dcb0f" caption="Nobelprijs scheikunde voor crispr" }

{articles "Invasie van de tweekleurige vleermuis" id="1524" }

{articles "Wetenschappers Koopmans en Gommers winnen Machiavelliprijs 2020" id="28738" }

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap  

Dagelijks tussen 17.00 en 18.30 uur in Nieuws en Co
Iedere werkdag van 02.00 tot 04.00 uur in Focus 
En wanneer je maar wil in podcast Focus Wetenschap

Commerciële databanken met informatie over het erfelijk materiaal van mensen blijken een waardevolle bron te kunnen zijn bij het oplossen van moorden, bleek recentelijk in Zweden. Het leidde daar tot de aanhouding van de dader van een dubbele moord.

{prepr_video nid="58e26a00-3768-4a8b-ab6d-11f89736d92c" caption="DNA-deskundige Lex Meulenbroek van het Nederlands Forensisch Instituut" image=""}

In 2004 werden in Linköping een 56-jarige vrouw en een achtjarig jongetje op brute wijze met een mes vermoord. Afgelopen jaar bleek het DNA van Daniel Nyqvist te matchen met het DNA gevonden op het plaats delict. Ondanks uitvoerig politieonderzoek, getuigenverklaringen en DNA van de dader bleef de identiteit van deze moordenaar zestien jaar lang onbekend.

In 2015 ontvangt Jan Staaf, hoofdonderzoeker van de dubbele moord, de tip om DNA op te sturen naar particuliere DNA-databanken. Dit zijn commerciële sites waar geïnteresseerden hun DNA naar op kunnen sturen, om meer te weten te kunnen komen over hun familieachtergrond.

{articles "Het trauma van de Achterhoek: de onopgeloste moord op 12-jarige Rinie Wielheesen" id="28231" }

Na een wetswijziging op 1 januari 2019, kunnen Staaf en zijn team deze nieuwe techniek in Zweden als pilot toepassen. De hulp van Zweedse stamboomonderzoeker Peter Sjölund wordt ingeschakeld, die door middel van het maken van familieopstellingen en DNA-monsters achterstevoren een stamboom op kan bouwen van de moordenaar. Het lukt Sjölund deze zomer om twee broers aan te wijzen die matchen met het DNA van de dader. De twee broers worden op 9 juni 2020 gearresteerd.

De dubbele moord in Linköping  

Op een regenachtige ochtend, 19 oktober 2004, staat Daniel Nyqvist, twintig jaar oud, op met stemmen in zijn hoofd, die hem vertellen twee mensen te doden. Mohammad Ammouri, een jongetje van acht, is op weg naar school, als hij zijn moordenaar ontmoet. Zonder zijn gezicht te zien steekt Nyqvist hem dertig keer in zijn achterhoofd met een bot vlindermes. 

Anna-Lena Svensson, een 56-jarige taallerares, onderweg naar werk, probeert naar alle waarschijnlijkheid in te grijpen en wordt vijftien keer in haar buik gestoken. Ze leeft nog als de ambulance aankomt, en kan in de laatste seconden van haar leven de ambulancebroeders vertellen dat de dader ongeveer twintig jaar oud leek en dat er geen aanleiding was voor de moord. Kort daarna sterft ze in het ziekenhuis.

De dader

Al snel wordt duidelijk dat de jongste van de twee broers de dader is. Daniel Nyqvist, inmiddels 37 jaar oud, leeft jarenlang alleen in een flat in Linköping. Hij heeft nauwelijks vrienden en is werkloos. Ook is hij gediagnosticeerd met het syndroom van Asperger, wat volgens Jan Staaf een verklaring zou kunnen zijn voor het feit dat hij moeilijk kan liegen en de moord vrijwel gelijk bekent. Nyqvist wordt op 21 september dit jaar veroordeeld tot forensische psychiatrische zorg.

{articles "Feit of Fictie: Als 2 procent van de Nederlanders DNA afgeeft, zijn alle Nederlanders te identificeren" id="16354" }
 
Door het gebruik van Amerikaanse commerciële DNA-databanken, zoals FamilyTreeDNA en GEDmatch, is deze methode dit jaar voor het eerst in Europa ingezet. In Verenigde Staten is middels deze methode onder andere ook Joseph DeAngelo eindelijk opgespoord. Deze zogenoemde Golden State Killer vermoordde, verkrachtte en mishandelde in Californië tientallen mensen.

Liever luisteren?

{podcast audio="564266" caption="De mogelijkheden van DNA, stamboomonderzoek en databanken met DNA-deskundige Lex Meulenbroek" }

Meer weten? Kijk de uitzending van De Kennis Van Nu: Moordenaar verraden door hobby-DNA-databanken op {link href="https://www.npostart.nl/de-kennis-van-nu/23-12-2020/VPWON_1322820" button="1" niveau1="" niveau2="" niveau3="" event="" target="_self" text="www.npostart.nl " type="action"}

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap  

Dagelijks tussen 17.00 en 18.30 uur in Nieuws en Co
Iedere werkdag van 02.00 tot 04.00 uur in Focus 
En wanneer je maar wil in podcast Focus Wetenschap

0.nieuwsbrief oktober 2023 v3 Het spel tussen wetenschappers en wetenscheppers is nog volop bezig. Een ontdekkingsreis die wij zielen spelen in een dimensie die velen steeds meer als een gevangenis ervaren. Ervaren/herinneren dat je alleen in deze dimensie kunt als…

Read more →

The post 0.nieuwsbrief oktober 2023 appeared first on Nulpuntenergie.

Ons hart heeft een 5e hartkamer Auteur: Bekend, maar het schijnt dat hij/zij niet genoemd wil worden. De vijfde hartkamer (hartkamer genaamd ‘Bethlehem”​) Vanuit de medische wetenschap gezien is ons hart niets meer dan een pomp dat er voor zorgt,…

Read more →

The post Ons hart heeft een 5e hartkamer appeared first on Nulpuntenergie.