Het is alsof techbedrijven gas geven, om vervolgens weer op de rem te trappen. De afgelopen anderhalve week kondigde een reeks bedrijven die groot zijn in AI (kunstmatige intelligentie) allerlei nieuwe functies aan.

Allemaal willen ze gebruikers aan zich binden. Tegelijkertijd zijn ze bang voor pr-missers, zeker nu overheden wereldwijd scherp meekijken met wat ze ontwikkelen. Een misstap kan leiden tot (nog) strengere regels. Dus starten ze voorzichtig op met de nieuwe producten.

"We rollen deze nieuwe functies langzamer uit dan normaal", zei Meta-topman Mark Zuckerberg deze week. De boodschap kwam aan het einde van een presentatie, die verder bol stond van allerlei nieuwe functies op het gebied van AI.

'Alexa, ik heb het koud'

Dezelfde terughoudendheid was hoorbaar bij Amazon, dat vorige week een nieuwe versie van Alexa aankondigde. Dat is al enkele jaren de slimme assistent van het bedrijf, die met de komst van generatieve AI toe is aan een flinke update. Die is onderweg, maar er komt eerst een preview en alléén in de VS.

De belofte is dat de spraakassistent van Amazon straks op basis van bijvoorbeeld de opmerking 'Alexa, ik heb het koud' de verwarming hoger zet. Of dat je vraagt om lampen in de kamer in te stellen in de themakleuren van bijvoorbeeld een voetbalclub. Het idee is dat Alexa weet in welke ruimte je bent en welke kleuren passen bij die club.

Bij een demonstratie benadrukte Amazon dat Alexa, "net als een mens", een gesprek opnieuw kan oppakken zonder dat je de slimme assistent opnieuw moet aanroepen. De techgigant ziet de update als een "supermens-assistent", schrijft technologieblog The Verge, en houdt er rekening mee dat ze er op een gegeven moment geld voor gaan vragen.

Bekijk hier de demonstratie van de update van Amazons Alexa:

Het is een delicate balans. Niemand wil achteraan hobbelen bij de nieuwste ontwikkelingen. Maar vaak zit een ongeluk in een klein hoekje.

Zo moest Microsoft snel handelen toen het misging met de chatbot in zoekmachine Bing. De chatbot, die zichzelf Sydney had genoemd, probeerde een journalist van The New York Times te overtuigen zijn vrouw voor haar te verlaten. De chatbot van Snapchat, MyAI, vond het een prima plan om in het echt af te spreken. Ook dit werd snel gecorrigeerd.

Een AI-stem

OpenAI durft tot nu toe het meest in het diepe te springen en daarmee de rest uit te dagen. Al houdt het bedrijf zich ook in. Deze week lanceerde het bedrijf nieuwe functionaliteiten voor ChatGPT. De app kan, in het Engels en vooralsnog alleen voor betalende gebruikers, praten en luisteren. Het is gebaseerd op technologie die een 'AI-stem' kan creëren op basis van een paar seconden echt materiaal.

Het bedrijf zegt zich ervan bewust te zijn dat dit makkelijk misbruikt kan worden. Bijvoorbeeld om de Amerikaanse president een land de oorlog te laten verklaren. Daarom, schrijft OpenAI, is het nu alleen mogelijk om gesprekken te voeren in de app. Spotify gebruikt het daarnaast om afleveringen van podcasts te vertalen in andere talen dan die van de maker, maar wederom op heel beperkte schaal.

Ook heeft OpenAI een eerder aangekondigde update beschikbaar gesteld, waardoor ChatGPT de inhoud van foto's kan herkennen. Dit werd in maart aangekondigd, maar kwam niet meteen beschikbaar vanwege zorgen over misbruik.

Het bedrijf durft het nu wél aan, maar zegt technische maatregelen te hebben genomen "die ChatGPT's capaciteit significant begrenzen" bij het herkennen van mensen, "omdat ChatGPT niet altijd accuraat is en deze systemen de privacy van mensen moeten respecteren".

'Grote vragen niet zomaar opgelost'

Emiel Krahmer, hoogleraar en AI-onderzoeker aan de Tilburg University, vindt de ontwikkelingen "niet zo spannend vanuit technisch perspectief". Maar de technologie komt volgens hem wel dichter bij de gebruiker.

Jelle Zuidema, universitair hoofddocent explainable AI aan de Universiteit van Amsterdam, benadrukt dat de "grote, fundamentele problemen, rondom privacy, het waarheidsgehalte en haatdragende content niet zo even in een paar maanden zijn opgelost". In zijn ogen lijken de bedrijven "een slag te slaan" voordat er allerlei regels worden opgelegd.

De Amerikaanse piloot die afgelopen zondag zijn straaljager kwijtraakte na gebruik van zijn schietstoel blijkt alarmnummer 911 te hebben gebeld om hulp te krijgen. Het telefoongesprek met de verblufte centralist is vrijgegeven door de politie.

"Mevrouw, er is een militair vliegtuig neergestort. Ik ben de piloot. De hulpdiensten moeten worden ingeschakeld", zegt de beller in het telefoontje. "Ik heb geen idee waar het vliegtuig is. Dat zal ergens zijn neergestort, ik heb mijn schietstoel gebruikt."

Luister hier het gesprek tussen de piloot en het alarmnummer:

Het is nog altijd niet bekendgemaakt waarom de piloot besloot zijn vliegtuig te verlaten boven de staat South Carolina. Het Amerikaanse leger was de F-35, ook bekend onder de naam JSF, meer dan een dag lang kwijt. Hij bleek uiteindelijk 100 kilometer verderop te zijn neergestort op een akker.

Parachute

De piloot kwam nagenoeg ongedeerd met zijn parachute neer in de tuin van een woning bij Charleston. De verbaasde bewoner belde daarop met hem het alarmnummer. "We hebben hier een piloot die in mijn achtertuin is geland. Kunnen we een ambulance krijgen, alstublieft?"

De piloot voegt eraan toe dat hij ogenschijnlijk niet ernstig gewond is, maar wel wat schrammetjes heeft en last van zijn rug.

De vrouw aan de andere kant van de lijn klinkt ongelovig terwijl ze meer informatie probeert in te winnen. Op haar vraag waarom de piloot zijn straaljager verlaten heeft antwoordt hij slechts "problemen met het toestel". Ze reageert ontkennend op zijn vraag of er al berichten over een crash zijn.

Doorgevlogen

Er is veel kritiek dat defensie een dag lang een hypermodern toestel van 75 miljoen euro kwijt was en de straaljager blijkbaar tientallen kilometers kon doorvliegen zonder inzittende. Een defensiewoordvoerder speculeert dat de moderne technologie aan boord daar misschien aan bijgedragen heeft: het vliegtuig is ontworpen om stabiel door te vliegen als een piloot niet aan de besturing komt. Dat voorkomt een crash als de vlieger onwel wordt.

Daarnaast is de F-35 uitgerust met de nieuwste stealth-technologie, die het toestel moeilijk te volgen maakt voor de radar. Bovendien wordt uit voorzorg de transponder uitgezet als de piloot het toestel in de lucht verlaat, om het de vijand moeilijker te maken het toestel te vinden.

Wetenschappers zijn erin geslaagd om een kunstmatig embryo van een mens te creëren. Een allereerste vorm van leven, zonder gebruik te maken van sperma, eicellen of een baarmoeder. De onderzoekers hopen met hun 'model-embryo' meer te weten te komen over de allereerste, cruciale fase in de ontwikkeling van een mensenleven. Het onderzoek is gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Nature.

De wetenschappers verbonden aan het Weizmann Institute of Science in Israël gebruikten stamcellen om iets te maken dat sterk lijkt op een menselijk embryo. Het lukte ze vervolgens om het in het lab te laten uitgroeien tot een verzameling cellen dat dezelfde eigenschappen laat zien als een embryo van veertien dagen oud.

Zelfs de cellen die het hormoon aanmaken dat bij zwangerschapstesten wordt gebruikt, waren aanwezig. Toen de wetenschappers een commerciële zwangerschapstest gebruikten, gaf die een positief resultaat.

Stamcellen herprogrammeren

De ontwikkeling is mogelijk door een nieuwe techniek van een van de onderzoekers van het project. Daarmee kunnen de stamcellen zo geherprogrammeerd worden dat ze kunnen veranderen in elk type cel. Met chemicaliën zorgden de wetenschappers ervoor dat deze stamcellen omgezet worden naar de vier typen cellen die te vinden zijn bij een embryo.

In deze video zie je het hormoon dat in zwangerschapstests wordt gebruikt (groen) en de buitenste laag die de placenta wordt (roze):

Onder geoptimaliseerde, specifiek ontwikkelde omstandigheden werden deze cellen bij elkaar gemixt en wachtten de onderzoekers af wat er zou gebeuren. "Een embryo is per definitie zelfsturend: we hoeven het niet te vertellen wat het moet doen", aldus Jacob Hanna, een van de wetenschappers.

Dat lukte dus, uiteindelijk tot een model dat gelijk is aan dat van een embryo van veertien dagen. Dat is het moment waarop de ontwikkeling van organen op gang komt.

Kennis over de start van het leven

Daarmee biedt het model een ethisch verantwoorde manier om meer te weten te komen over de allereerste fases van een mensenleven. Dat is tot nu toe namelijk nog redelijk een mysterie: er is nog maar weinig kennis over, zegt het team van wetenschappers achter het model.

Dat komt omdat onderzoek met echte embryo's juridisch, ethisch en technisch gezien lastig en beladen is. Een kunstmatig ontwikkeld embryo als deze maakt meekijken bij de allereerste ontwikkelingsfase makkelijker.

De hoop is dat met het model verklaard kan worden hoe verschillende cellen ontstaan, hoe organen worden opgebouwd, en ook vooral om te zien hoe en waarom het in die cruciale eerste fase soms misgaat. Bijvoorbeeld door erfelijke of genetische ziekten. Ook zouden medicijnen kunnen worden getest zonder een zwangerschap in gevaar te brengen.

De kunstmatige ontwikkelde embryo heeft nu al nieuwe inzichten opgeleverd om miskramen te voorkomen. De onderzoekers ontdekten dat andere delen van het embryo zich niet kunnen vormen als het niet wordt omhuld door placentavormende cellen.

Een Brit die in 2006 met een kenner van de muziekindustrie werd verward, eist een vergoeding van de BBC omdat het YouTube-filmpje waarin hij te zien is miljoenen keren is bekeken. De 54-jarige man vindt dat hij recht heeft op het geld dat de Britse omroep ermee verdient.

Guy Goma solliciteerde in 2006 naar een IT-functie bij de Britse omroep. Hij meldde zich bij de receptie en kreeg het verzoek even plaats te nemen.

De redactie van BBC News 24 zat op dat moment op iemand met dezelfde voornaam te wachten, die iets over de financiële gevolgen van illegaal downloaden zou vertellen. Toen een redacteur van het programma "Guy" vroeg om mee te komen en er niemand anders opstond, veronderstelde Goma dat die oproep voor hem was en besloot hij mee te lopen.

Voor hij het wist, zat hij op een stoel in de studio naast presentator Karen Bowerman, verbaasd kijkend naar wat er om hem heen gebeurde.

Goma schrikt als Bowerman hem plotseling een vraag stelt:

Hij schrok zich een ongeluk, toen hij plotseling een vraag kreeg, maar probeerde deze zo goed mogelijk te beantwoorden. De opname ging de wereld over. "Ze gebruiken het al bijna twintig jaar en ik heb er geen cent voor gekregen", zei Goma in juni in een Britse podcast.

Het sollicitatiegesprek waarvoor hij kwam, heeft nooit meer plaatsgevonden. Goma bleef computertechnicus en werkt nu voor een instelling voor mensen met leerproblemen.

Wayne Rooney wordt de nieuwe trainer van Birmingham City. De 37-jarige voormalig Engels international tekent een contract voor 3,5 jaar bij de club die uitkomt in de Championship, het tweede niveau achter de Premier League.

Rooney heeft niet lang zonder club gezeten, nadat hij afgelopen zondag opstapte bij de Amerikaanse club DC United. Hij had zich met de club uit Washington, waar hij vorig jaar zomer was begonnen, niet weten te kwalificeren voor de play-offs.

"Het is tijd om te stoppen", zei Rooney over zijn vertrek uit Amerika. "Ik heb er alles aan gedaan om met deze club de play-offs te bereiken." De voormalig spits kondigde tegelijkertijd al aan dat hij terug zou keren naar zijn vrouw en kinderen in Engeland.

Vervanger van ontslagen Eustace

De 120-voudig international vervangt bij Birmingham John Eustace, die maandag werd ontslagen. Birmingham staat zesde in de Championship, twaalf punten achter koploper Leicester City.

Rooney zegt de uitdaging die bij Birmingham ligt niet uit de weg te gaan. "Ik kan niet wachten om aan de slag te gaan. Ik heb een duidelijke manier waarop ik wil dat het team speelt. Mijn technische staf en ik zullen er hard aan werken om die te implementeren."

Hij zal worden ondersteund door zijn voormalige Engelse teamgenoot Ashley Cole en oud-United-teamgenoot John O'Shea, die beiden ook hun rol als assistent-coach zullen behouden bij respectievelijk de Engeland onder-21 en de Ierse nationale ploeg.

Eerder was Rooney al trainer bij Derby County.

Bij de Military Boekelo, een jaarlijkse paardensportevenement, laaide de discussie over het dierenwelzijn weer op. Het onderdeel cross country trok afgelopen zondag tienduizenden bezoekers naar het oosten van het land, maar juist bij dat onderdeel komt de kritiek om de hoek kijken.

Er gebeuren op de cross zo nu en dan ongelukken. Zeker in de jaren tachtig en negentig sloegen er geregeld combinaties over de kop. De organisaties en ruiters zelf doen er naar eigen zeggen alles aan om de sport veiliger te maken. "Wij meten al zo veel, testen de paarden op hun gezondheid, zijn daar zo mee bezig. Ik denk dat wij daarin al voorop liepen", aldus amazone Sanne de Jong.

De Partij voor de Dieren in Enschede denkt daar anders over en schreef alle tweehonderd sponsoren van 'Boekelo' aan om te vragen te stoppen als geldschieter. Reden: de sport is volgens hen dieronvriendelijk.

"Een paard is geen sportattribuut en zo zou het niet langer gebruikt mogen worden," zegt raadslid Judith Hofte op de website van de partij. Ze vult aan: "Ik heb liever dat de Military omvalt, dan al die paarden." Zeker bij de cross country worden de paarden maximaal uitgedaagd en in het verleden ging het daar geregeld mis.

Cijfers van de FEI (de internationale overkoepelende organisatie van de paardensport) wijzen uit dat het stukken beter gaat met het aantal valpartijen. Van de 1.165 valpartijen in 2022 in de cross waren er 'maar' 15 over de kop. In de cijfers is niet terug te vinden hoe het met de paarden zelf afloopt.

Risicosport

De eventingsport is een sport met een verhoogd risico voor de paarden. Een blessure na een zware valpartij ligt op de loer. In Boekelo is de cross 5.700 meter, moeten de combinaties over dertig hindernissen springen en is de toegestane tijd gezet op 10 minuten en 6 seconden. Dat ruiter en paard hierbij een zeker gevaar lopen is bekend, minder bekend is dat de sport zich al jarenlang ontwikkelt op het gebied van dierenwelzijn.

"Uitgeputte paarden zien we zelden meer en als we ze toch zien, dan worden ze meteen uit competitie gehaald." Dat stelde Sue Benson, voormalig parcoursontwerper van de military, in 2018 al. De huidige ontwerper van de cross in Boekelo, de Brit Adrian Ditcham, borduurt voort op de manier zoals Benson de cross bedacht.

"Het welzijn van de paarden staat op één. We bouwen smallere hindernissen, kijken naar de ondergrond, de weervoorspelling. Het parcours is ook technischer, de paarden hebben beter overzicht op het parcours, waardoor alles rustiger is."

De hindernissen zijn ook minder hoekig en ronder, dus veiliger geworden in de laatste jaren. Amazone Merel Blom-Hulsman: "We zien tegenwoordig minder paarden die zich echt bezeren. De paarden krijgen meer tijd om na te denken voor een hindernis. Er kan natuurlijk altijd iets misgaan, maar het is aan ons om dat op een zo diervriendelijk mogelijke manier te doen."

Nederlands kampioen eventing Janneke Boonzaaijer ziet dat de spelregels zijn aangepast in het kader van het welzijn voor de dieren. "De verantwoordelijke instanties rond wedstrijden (jury, dierenartsen, red.) houden alles in de gaten als er iets is misgegaan en analyseren deze gegevens dan ook."

Hindernissen diervriendelijker

In de loop van de tijd zijn de hindernissen in de cross niet alleen smaller en overzichtelijker geworden. Ook de obstakels zelf zijn aangepast, waardoor de paal of balk er vanzelf afrolt bij aanraking en niet meer blijft liggen. Hierdoor kan het paard op de been blijven en is de kans op een ongelukkige rotationall fall, waarbij ruiter en paard over de kop slaan, gereduceerd.

Aan alle kanten wordt er dus gewerkt aan het dierenwelzijn en de eventingsport, maar toch moet de sport ook oppassen geen springsport te worden, zegt amazone Blom-Hulsman. "Het moet eventing blijven, maar wel zo diervriendelijk als mogelijk. De paarden vinden dit leuk, wij kunnen geen paard dwingen over deze hindernissen heen te springen."

Als het aan Louis van Gaal ligt, wordt Marijn Beuker de nieuwe directeur voetbal van Ajax. Verschillende media melden dat Van Gaal, sinds kort adviseur van de raad van commissarissen, zijn voormalig AZ-collega naar voren heeft geschoven bij de Amsterdammers.

Van Gaal en de huidige sportief directeur van het Schotse Queen's Park werkten tot grote tevredenheid samen bij AZ, waar de 39-jarige Beuker als een van de grondleggers wordt beschouwd van de succesvolle jeugdopleiding.

AZ-carrière

De in Arnhem geboren Beuker was van 2007 tot 2013 coördinator talentontwikkeling bij AZ en promoveerde daarna tot directeur voetbalontwikkeling. Hij bleef tot november 2021 werkzaam bij AZ.

Volgens bronnen binnen de club staat Beuker open voor Ajax, waar een speciale (directeurs)functie voor hem moet worden gecreëerd. Samen met de nog te benoemen technisch directeur en hoofd jeugdopleidingen moet de voormalige AZ'er de Ajax-academie grondig herstructureren en het Ajax-dna bewaken.

"Dat is natuurlijk wel een smetje", constateert Denzel Dumfries droogjes als de waslijst van geblesseerde en dus afwezige internationals ter sprake komt. Maar de rechterverdediger is er de persoon niet naar om daar in de aanloop naar de EK-kwalificatieduels met Frankrijk en Griekenland al te lang bij stil te staan. "We spelen twee belangrijke wedstrijden en we gaan er vol voor."

Dat laatste is Dumfries wel toevertrouwd. De 27-jarige wingback, zoals een speler die de hele flank bestrijkt tegenwoordig heet, legt immer een niet aflatende ijver op de mat. Dat gaat gepaard met offensieve daden die 'vroeger' niet altijd evenveel rendement opleverden, maar dat is hard aan het veranderen.

Zo was hij bij zijn club Internazionale dit seizoen (zeven competitiewedstrijden en twee Champions League-duels) al goed voor twee doelpunten en drie assists. En vorige maand blonk hij uit bij het Nederlands elftal door tegen Griekenland (3-0) en Ierland (1-2) bij alle vijf doelpunten betrokken te zijn.

"Nou ja, ik ben gefocust", reageert Dumfries bescheiden. "Dat is het belangrijkste. En ik probeer elke training en elke wedstrijd beter te worden. Ik probeer de stijgende lijn door te trekken en steeds te kijken: waar kan het beter?"

Nieuw contract

Bovendien zit hij lekker in zijn vel. In een "bepaalde flow", zoals Dumfries het zelf uitdrukt. Ook doordat hij op het mentale vlak met zichzelf aan de slag is gegaan. "Zeker, zeker. Maar het is ook een stukje ervaring. Je leert bepaalde situaties eerder te herkennen. In Italië wordt heel tactisch gespeeld. Ik zit daar in mijn derde seizoen nu en merk dat ik die situaties eerder begin te lezen."

Dat hebben ze bij Inter ook gezien. Vandaar dat ze zich al bij hun werknemer gemeld hebben om het medio 2024 aflopende contract met - naar verluidt - vijf jaar te verlengen. Met daarbij uiteraard een drastische salarisverhoging. Kortom, ze zijn in Milaan blij met Dumfries.

"En ik met hen. Een fantastische club, een warme club, fantastische mensen, fantastische fans. Ik voel mij bevoorrecht dat ik voor Inter mag uitkomen. Ik voel mij er zeker op mijn plek. We gaan kijken wat er de komende maanden gaat gebeuren", blikt hij vast vooruit naar de verdere contractonderhandelingen. "Ik ben benieuwd."

Technische bagage

Maar eerst wachten de interlands tegen Frankrijk en Griekenland, waarin hij nogmaals kan laten zien dat zijn 'harde voeten', waarover hij sprak kort voor zijn eerste interland in oktober 2018, inmiddels een stuk zachter zijn geworden. Hij omschreef daarmee destijds tijdens een interview met Hans Kraaij zijn in zijn eigen ogen nog gebrekkige techniek.

Die uitspraak, gedaan als PSV'er, ging al snel een eigen leven leiden. "Ik heb er geen spijt van. Maar soms hoor ik dat mensen nog wel zeggen en als je dan goed kijkt, zie je dat dat niet meer klopt. Gezien de technische bagage die ik nu heb, is dat niet meer van toepassing."

De Rotterdammer, die pas op zijn achttiende de amateurs van Barendrecht verruilde voor profclub Sparta, zegt daar ook hard aan gewerkt te hebben. "Ik heb daar veel in geïnvesteerd. Ik ben pas laat bij de profs gekomen en dan heb je gewoon bepaalde stappen te maken. En voor mij was dat een grote stap. Daar ben ik misschien wel het meest trots op: hoeveel stappen ik daarin heb gezet. Zeker ook omdat het niet makkelijk voor mij was."

Bij SC Cambuur is verheugd gereageerd op de terugkeer van hoofdtrainer Henk de Jong na een succesvolle operatie. Hij is de opvolger van de maandag ontslagen Sjors Ultee. Technisch directeur Etiënne Reijnen beaamt dat het de meest logische en weinig verrassende keuze is.

De Jong was al eerder drie keer trainer van Cambuur en tegenwoordig ook alweer werkzaam in Leeuwarden, onder meer als jeugdtrainer.

Reijnen: "Dat is een voordeel als je iemand al in huis hebt die kan ook snel aan de slag. Iemand die ook veel jongens en de club kent. Dus Henk gaat morgen weer beginnen."

Middenvelder Daniël van Kaam werkte al eerder met De Jong, en ook hij denkt dat dit de beste keuze is. "Iedereen weet de situatie, daar hoeven we niet moeilijk over te doen. Ik heb een goede klik met Henk, de buitenwereld weet ook hoe hij is."

Toch heeft De Jong ook een andere kant volgens Van Kaam: "Soms wordt wel groter gemaakt wat voor knuffelbeer hij is, hij zit er soms ook kort op bij ons. Maar ik heb er gewoon zin in, en als we daardoor beter gaan voetballen en de resultaten beter worden hoor je niemand klagen."

Morgen voor de groep

In de eerste divisie staan de ambitieuze Leeuwarders na negen speelronden slechts elfde, negen punten achter koploper Roda JC. Reijnen: "We spelen voor promotie. Dat is vrij breed, het kan ook via de play-offs. Wij hebben een elftal dat kan verrassen. Zondag willen we NAC hier thuis verslaan. We staan er positief in, Henk staat morgen weer voor de groep."

Nieuwe voorstellen van de Europese Commissie om de strijd tegen kinderporno flink op te voeren, stuiten op felle kritiek. Een meerderheid van de Tweede Kamer keerde zich eerder al tegen de plannen. Desondanks is het demissionaire kabinet van plan om die deels te steunen.

De plannen betekenen dat chatdiensten als WhatsApp een bevel kunnen krijgen om verspreiding van kinderporno en mogelijk ook grooming, oftewel het seksueel benaderen van minderjarigen, te monitoren.

De Europese privacytoezichthouders hebben daarover serieuze zorgen, evenals de Nationaal Rapporteur Mensenhandel. Ook de juridische afdeling van de Europese Raad van Ministers zou bedenkingen hebben.

Versleuteld

Op dit moment is het zicht op wat in een deel van de chatdiensten gebeurt beperkt, omdat de berichten end-to-end zijn versleuteld. Dat betekent dat bijvoorbeeld WhatsApp, maar ook politie en justitie, geen toegang hebben tot de inhoud van berichten.

Toch wil de Europese Commissie chat-apps kunnen verplichten om te scannen op misbruikmateriaal. Deskundigen zijn het erover eens dat dat alleen kan door chat-apps op telefoons van gebruikers op dat soort materiaal te laten monitoren. Er zou dan een soort "virusscanner" binnen een chat-app moeten draaien, die alarm slaat als er bepaald materiaal wordt aangetroffen. In dat geval gaat het materiaal naar een nieuw Europees anti-kinderpornocentrum voor verder onderzoek.

Die methode, ook wel client side scanning genoemd, is omstreden: eerder noemden computerwetenschappers, onder wie een aantal zeer gerenommeerde cryptografie-experts, dat idee "buitengewoon gevaarlijk".

Volgens de Europese Commissie is wetgeving echter hard nodig, omdat kinderporno op grote schaal wordt uitgewisseld. Op dit moment is de aanpak van kinderporno gestoeld op vrijwilligheid en dat werkt niet goed genoeg, stelt de Commissie.

Kritische motie

Demissionair minister Yesilgöz van Justitie en Veiligheid schreef voor het zomerreces aan de Tweede Kamer een kritische motie naast zich neer te leggen en in Europa te pleiten voor gedeeltelijke invoering van de wetgeving. In Europees verband onderhandelen lidstaten momenteel over de inhoud van de wet.

Nederland steunt in die onderhandelingen de minst vergaande versie van monitoring; het blokkeren en rapporteren van kinderporno met behulp van een zwarte lijst, schreef Yesilgöz.

Nederland vindt plannen te ver gaan om met kunstmatige intelligentie grooming op te sporen. Ook lobbyt Nederland tegen gebruik van kunstmatige intelligentie om automatisch beelden van kinderporno te vinden, nog voordat ze op een zwarte lijst staan.

Volgens de minister is het belangrijk dat EU-landen "een volgende slag" kunnen slaan tegen kindermisbruik. Tegelijk schrijft ze dat Nederland erop wil letten dat de grondrechten niet "onevenredig zwaar worden ingeperkt".

Dat vindt ook Kamerlid Queeny Rajkowski van de VVD, een van de vier partijen die in de Kamer wel positief waren over de wet. Volgens haar moet er een einde komen aan de "enorme stroom" aan kinderporno. "Ik ben ervan overtuigd dat we het technisch voor elkaar kunnen krijgen om kinderporno eruit te filteren", zegt ze, waarbij de privacy van anderen "die totaal geen kwaad in de zin hebben" niet moet worden aangetast.

Fouten

Frederik Zuiderveen Borgesius, een van de vier deskundigen die de Tweede Kamer vanavond over de plannen zullen bijpraten, is echter zeer kritisch, net als de overige experts.

Het opsporen van misbruikmateriaal en grooming-teksten en kunstmatige intelligentie gaat gegarandeerd fout, stelt Zuiderveen Borgesius, want kunstmatige intelligentie maakt nu eenmaal fouten. "Stel dat het in één op de duizend gevallen fout gaat, wat al een hele goede score zou zijn", zegt hij. "Dan worden de autoriteiten overstelpt met onschuldige foto's, bijvoorbeeld als je een zwembadfoto naar oma appt."

Ook het blokkeren van bekende kinderpornofoto's is volgens hem problematisch. "Andere landen, ook dictaturen, zullen denken: dit willen wij ook wel." Technisch is er namelijk geen belemmering om de eenmaal ingebouwde "kinderpornoscanner" ook voor andere zaken te gebruiken.

Eindstreep

In welke vorm de wet de eindstreep haalt, is onbekend. Bronnen rond de onderhandelingen zeggen tegen de NOS dat er voor verschillende varianten wordt gelobbyd, waarbij Nederland een van de meer terughoudende landen is.

Volgens Rejo Zenger, die namens burgerrechtenorganisatie Bits of Freedom de onderhandelingen nauwgezet volgt, is het de vraag of de onderhandelingen zijn afgerond voordat er nieuwe Europese verkiezingen in juni worden gehouden.

Als de wet er dan is, zijn er nog juridische bedreigingen, zegt jurist Zuiderveen Borgesius. "De chats van honderden miljoenen mensen worden straks gescand om een relatief klein aantal misdadigers op te sporen, hoe erg ook."

Daarmee doet de wetgeving volgens hem denken aan EU-wetgeving om terrorisme te bestrijden door van alle internet- en telecomgebruikers locatie- en gespreksgegevens bij te houden. "Het Europees Hof veegde die wet van tafel, omdat hij buitenproportioneel was."

Het zou een sterk verhaal kunnen zijn dat je in het weekend in de kroeg vertelt. Een video gemaakt met AI waarin de baas een medewerker vraagt een geldbedrag over te maken. Het overkwam recent Ali Niknam, topman van online bank Bunq. De medewerker trapte er niet in.

"Hij kreeg een bericht van mij via WhatsApp: 'Hé, ik ben op reis, we hebben net een bedrijfsovername gedaan, we moeten snel een aanbetaling doen, want anders gaat de deal niet door'", vertelt Niknam. De medewerker kreeg een uitnodiging voor een videogesprek, waarvan het beeld vanwege een 'slechte verbinding' wat blokkerig was. Achteraf checkte de medewerker het nog eens met z'n baas en toen bleek dat het nep was.

"Het punt is dat dit de eerste keer is dat dit gebeurt", zegt Niknam. "Waarschijnlijk neemt de kwaliteit heel erg snel toe de komende maanden. Dus dit gaat alleen nog maar erger worden."

Simuleren met bestuur

Zogeheten CEO-fraude bestaat al jaren. Maar een voorbeeld zoals dat bij Bunq, dat kent Frank Groenewegen, partner Cyber Risk bij Deloitte, nog niet uit de praktijk. Het houdt zijn klanten wel bezig. "Het is onderdeel van veel simulaties die we met het bestuur van onze klanten doen." Denk aan een filmpje met mededelingen die direct een reactie geven op de beurs, zoals een verkoop of tegenvallende resultaten.

Bunq is niet het enige voorbeeld dat deze week opdook. Ook de Amerikaanse acteur Tom Hanks, ontbijtshowpresentator Gayle King en youtuber Jimmy Donaldson waarschuwden hun miljoenen volgers voor met AI (kunstmatige intelligentie) gemaakte video's. Donaldson, bekend als MrBeast, vroeg zich bovendien af of sociale media hier wel klaar voor zijn. Hij sprak van een "serieus probleem".

Overigens werkt Hanks nu mee aan een film, Here, waarbij hij met AI wordt verjongd. Het laat zien dat de technologie momenteel aan de ene kant wordt misbruikt door kwaadwillenden, maar ook dankbaar wordt gebruikt door bijvoorbeeld de filmindustrie.

Met AI gemanipuleerde video's, die ook wel deepfakes worden genoemd, bestaan al jaren. Bekend is een video met oud-president Obama (die er inmiddels ook wel wat gedateerd uitziet). Maar met de komst van generatieve AI wordt het nóg makkelijker om ze te maken. Bovendien lijken ze steeds echter.

Economieverslaggever Lisa Schallenberg laat zien hoe het eruit ziet:

Het spreken van andere talen met AI gaat nog niet altijd foutloos, maar de ontwikkelingen gaan snel.

Vooral de stem wordt nu steeds beter, zegt Theo Gevers, hoogleraar computer vision aan de Universiteit van Amsterdam. "Deepfakes waren al goed, nu is de stem ook te klonen. Dat kan nu echt heel realistisch."

Gevers doet al jaren onderzoek naar deepfaketechnologie en de manier waarop dit soort gemanipuleerde beelden te herkennen zijn. "Detectietools zijn niet goed genoeg", zegt hij. "We lopen nu steeds achter de feiten aan. Bijna elke week komt er een nieuwe tool om iets te genereren. En dat is een probleem."

Deepfakes in verkiezingen

Die tools kunnen worden gebruikt voor oplichting, zoals in het voorbeeld van online bank Bunq. Maar ook bij verkiezingen. Dat gebeurde onlangs in Slowakije. Op sociale media circuleerden deepfakevideo's. In een versie lijkt het alsof de leider van de liberale PS-partij, Michal Simecka, het kopen van stemmen bespreekt met een journalist. De audio, concludeerden factcheckers van persbureau AFP na consultatie met experts, is nep.

Reden tot zorg, zou je zeggen. Toch denkt Olya Kudina, universitair docent ethiek en filosofie van technologie aan de TU Delft, dat we beter in staat zijn echt en nep van elkaar te onderscheiden dan we denken. Het feit dat ze erbij Bunq niet intrapten, noemt ze een "goed teken". In het geval van Bunq ging het in tegen de protocollen die het bedrijf hanteert. In die context was de vraag van Niknam aan zijn medewerker dus gek.

Bij youtuber MrBeast was de context wel kloppend, zegt Kudina. Hij staat erom bekend weggeefacties te doen. "Dus dat was niet verdacht en hij zag er ook echt uit. Maar ik zie in de eerste reacties dat gebruikers het verdacht vonden, omdat het watermerk op de video er anders uitzag." Beide voorbeelden laten zien dat de sociale context waarin iets wordt gezegd bij het herkennen van gemanipuleerde video's heel belangrijk is.

Tegelijkertijd wil Kudina het gevaar van deepfakes niet relativeren. Maar ze benadrukt dat mensen niet alleen zullen kijken naar de video, maar juist aan de hand van de context kunnen begrijpen of het echt of nep is.

Sinds de overname van X, voorheen Twitter, door Elon Musk heeft het sociale medium ten minste 55 procent minder advertentie-inkomsten. Dat schrijft persbureau Reuters.

Het bedrijf heeft moeite met het vasthouden van adverteerders door de grillige bedrijfsvoering onder leiding van Musk. Zo onderging het bedrijf een plotselinge naamswijziging in juli dit jaar en werden in november vorig jaar bijna 3700 medewerkers ontslagen.

Volgens een ingewijde gaat ceo Linda Yaccarino van het bedrijf om tafel met de banken die Musk hebben geholpen met de financiering voor de aankoop van X om de bedrijfsplannen door te nemen.

Schuld aan activisten

Musk heeft eerder toegegeven dat het platform te maken heeft met dalende inkomsten door advertenties. Hij geeft activisten de schuld omdat zij de druk op zouden voeren bij bedrijven om te stoppen met adverteren op X.

Vorige week zei Yaccarino dat zo'n 1500 merken zijn teruggekeerd als adverteerders op het platform. Negentig van de honderd belangrijkste adverteerders zou in de afgelopen twaalf weken zijn teruggekomen. Yaccarino verwacht dat X in het eerste kwartaal van 2024 winst gaat maken.

De advertentieverkoop in de VS is cruciaal voor een platform als X. De advertenties daar zijn verantwoordelijk voor 90 procent van de inkomsten van het bedrijf.

Het nieuwste model iPhone kan erg heet worden bij het gebruik in de eerste dagen, bevestigt fabrikant Apple na klachten van gebruikers. De iPhone 15 Pro kampt met een bug in de nieuwste iOS 17-software. Door het updaten van apps moet het toestel overuren maken en wordt daardoor abnormaal warm.

Er kwamen bij Apple de afgelopen dagen honderden klachten binnen van gebruikers, die merkten dat hun nieuwe iPhone wel erg warm werd. Sommige gebruikers plaatsten foto's van een thermometer bij hun iPhone Pro of Pro Max. Daarop was te zien dat de temperaturen van de telefoons opliepen tot ruim boven de 38 graden Celsius.

Een van de tweets waarin de hoge temperatuur wordt getoond:

Apple heeft laten weten dat er wordt gewerkt aan een oplossing. Met een volgende update van het besturingssysteem zou het euvel verholpen moeten zijn.

Een ander probleem is dat ook updates van sommige apps van derden het systeem overbelasten. Het bedrijf probeert samen met die app-ontwikkelaars ook dat te verhelpen. Het gaat onder meer om Instagram, de Uber-app en het spel Asphalt 9. Voor Instagram is het probleem afgelopen week al opgelost.

Volgens de fabrikant veroorzaken de verhittingsproblemen geen veiligheids- of gezondheidsrisico en tast de oververhitting ook de prestaties op lange termijn van de telefoon niet aan. De telefoons zouden ook warmer aanvoelen door hun titanium behuizing, die de hitte beter afvoert dan oudere roestvrijstalen types.

Stralingsniveaus

Voor Apple is het de tweede keer in korte tijd dat er issues zijn met telefoons. Vorige maand kondigde een Franse toezichthouder een verkoopverbod af voor de iPhone 12, die in 2020 op de markt kwam. Uit onderzoek was gebleken dat als de iPhone 12 in de broekzak gedragen wordt, het lichaam meer elektromagnetische straling opnam dan volgens de Europese normen mag.

Met een software-update heeft Apple de hoge stralingsniveaus verminderd. Voor de Franse overheid volstaat de oplossing. Apple moet de update wel doorvoeren bij alle klanten met een iPhone 12. Pas als dat is gebeurd, heft Frankrijk het verkoopverbod op.

In Nederland kwam het nooit van een verkoopverbod voor de iPhone 12. De Rijksinspectie voor Digitale Infrastructuur (RDI) stelde wel vast dat het toestel soms te veel straling afgeeft, maar volgens de Nederlandse toezichthouder levert het geen acute gezondheidsrisico's op.

Het was niet zozeer de vraag óf, maar wanneer Meta z'n eigen chatbots met AI (kunstmatige intelligentie) zou aankondigen. Met het succes van OpenAI's ChatGPT en Googles Bard als reactie daarop, was het duidelijk dat de techgigant ook niet achter kon blijven. Het antwoord kwam gisteravond: Meta wil AI-chatbots als een rode draad door al z'n chat-apps laten lopen.

Het gaat dan om Messenger, wat ontstaan is binnen Facebook, de chatfunctie van Instagram en uiteraard WhatsApp. Die laatste app is de belangrijkste berichtendienst in Nederland en veel andere Europese landen.

Bekende namen als AI-persoonlijkheid

Tijdens een presentatie vanaf het hoofdkantoor van Meta in Californië kondigde oprichter en topman Mark Zuckerberg aan dat er diverse vormen van chatbots naar de apps komen. In feite allemaal slimme assistenten in verschillende vormen. Om te beginnen 'Meta AI' die je vanuit alle drie de apps kunt aanroepen.

Gebruikers kunnen die bot aanroepen door @Meta AI te typen, net zoals je nu iemand kunt noemen door '@' voor de naam te zetten. De gedachte is dat die vervolgens in de chat, of dat nou een-op-een is of in een groep, je vragen kan beantwoorden. Ook kan je vragen om een afbeelding te genereren. Je kunt ook zelf een-op-een met 'Meta AI' chatten.

Daarnaast komt het bedrijf met 'AI-persoonlijkheden'. Het gaat om 28 persoonlijkheden, van een reis-expert tot een chefkok en een American Football-speler, waarvan de helft wordt 'gespeeld' door bekende personen. Denk aan TikTok-ster Charli D'Amelio (Coco, danseres), societyster Paris Hilton (Amber, detective) of voormalig NFL-speler Tom Brady (Bru, sportdebater). Zij doen dit dus niet onder hun eigen naam.

ChatGPT

Met deze aankondigingen reageert Meta op de enorme opleving van chatbots door komst van OpenAI's ChatGPT afgelopen november. Chatbots bestaan al langer, maar die waren voorheen veel minder 'slim' en 'menselijk'. Dat is inmiddels flink verbeterd. Dusdanig dat ze menselijk kunnen overkomen, terwijl ze in feite niet meer zijn dan geavanceerde tekstgenerators die erg goed zijn in voorspellen wat de volgende woorden moeten zijn.

De AI's van Meta zullen niet feilloos zijn. Iets wat het bedrijf zelf ook zal benadrukken als gebruikers ermee aan de slag gaan. "Berichten zijn gegenereerd door AI. Sommigen zullen fout of ongepast zijn", staat als waarschuwing boven aan het chatvenster van Meta AI.

Zuckerberg kondigde ook een functionaliteit aan waarbij je razendsnel door AI afbeeldingen kunt laten genereren, dit is een voorbeeld dat hij liet zijn:

Zuckerberg kondigde integratie van de AI-assistent aan met de nieuwste versie van de slimme (zonne)bril die het bedrijf samen met RayBan heeft ontwikkeld. Het idee is dat je, met de bril op, Meta's AI-assistent vragen kunt stellen.

Meta heeft met al zijn apps een miljardenpubliek. Hoewel ChatGPT in korte tijd enorm populair is geworden, heeft het bij lange na niet de schaal die Meta wél heeft. Het betekent dat áls al deze functionaliteiten breed worden uitgerold, honderden miljoenen mensen wereldwijd ermee kunnen gaan experimenteren.

Maar, zover is het nog niet. Meta rolt al deze functies langzaam uit en begint in de VS. Want, zo zei Zuckerberg vanaf het podium, het bedrijf wil dit rustiger doen dan normaal gesproken.

Uit de bocht vliegen

De vrees voor fouten en misbruik is niet ver weg. Het is niet voor niks dat Meta een blog heeft geschreven om uit te leggen dat het deze stappen verantwoordelijk zet, een boodschap die met name ook gericht is aan alle politici wereldwijd die nieuwe regels willen opleggen aan AI-systemen. The Verge schrijft dat er bij Meta 6000 uur is besteed aan red teaming, waarbij wordt getest wanneer het systeem uit de bocht vliegt. Dit moet voorkomen dat dat in de praktijk gebeurt.

Want het laatste wat Meta kan gebruiken, is een pr-debacle met AI. Dat gebeurde vorig jaar al, twee weken voordat ChatGPT uitkwam. Dit keer moet het goed gaan.

Chinese hackers hebben tienduizenden e-mails buitgemaakt van medewerkers van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken. Dat meldt een functionaris van de Amerikaanse Senaat aan persbureau Reuters.

In totaal gaat het om 60.000 mailtjes van 10 accounts van het ministerie. Negen medewerkers die slachtoffer zijn geworden hebben Oost-Azië en de Stille Oceaanregio als diplomatiek werkgebied. De andere medewerker houdt zich bezig met Europa.

De hack kwam al in juli aan het licht, maar de omvang ervan wordt nu pas duidelijk. De Amerikaanse autoriteiten en Microsoft meldden toen dat de hackers gelieerd zijn aan de Chinese overheid. Peking ontkent dat. Ze zouden toegang hebben gekregen tot e-mailaccounts van zo'n 25 organisaties, waaronder de Amerikaanse ministeries van Handel en Buitenlandse Zaken, en overheden in West-Europa. Wat er precies is buitgemaakt, is niet duidelijk.

De hackers wisten een toestel van een ontwikkelaar van Microsoft te bemachtigen, waarmee ze de hack konden uitvoeren. De groep, die zichzelf Storm-0558 noemt, vervalste digitale authenticatietokens om zo toegang te krijgen tot e-mailaccounts. Na een paar weken ontdekte Microsoft de hack, nadat gebruikers van Outlook hadden geklaagd over problemen met hun account.

De Amerikaanse toezichthouder Federal Trade Commission (FTC) en zeventien Amerikaanse staten klagen Amazon aan vanwege misbruik van de monopoliepositie. Het is een van de grootste zaken ooit tegen het bedrijf.

De FTC beschuldigt Amazon ervan verkopers op het platform te straffen als zij hun waar voor lagere prijzen op andere platforms aanbieden. Hun producten zouden dan op Amazon een minder prominente plek krijgen.

Hogere plek

Ook wordt het bedrijf er onder meer van beticht dat het winkeliers die via Amazon verkopen min of meer dwingt om gebruik te maken van de bezorgdiensten van het bedrijf. Tevens zou het bedrijf eigen producten op de website een hogere plek geven dan producten van concurrenten.

Daarnaast moeten bedrijven die verkopen via het platform volgens de FTC veel te veel winst afstaan. Amazon ontving in 2020 35 procent van de winst van deze bedrijven.

Hoofdkantoor

De rechtszaak dient in de staat Washington, waar het hoofdkantoor van Amazon staat. Het bedrijf stelt dat het leidt tot hogere prijzen en tragere bezorgingen als de FTC de zaak wint.

Volgens de FTC gaat de rechtszaak in eerste instantie om aansprakelijkheid van het bedrijf, maar niet uitgesloten wordt dat Amazon, als de FTC wint, ertoe wordt gedwongen om het bedrijf op te splitsen zodat het een minder dominante positie in het online verkooplandschap in zal nemen.

Aandeel

Na aankondiging van de rechtszaak verloor het aandeel van Amazon 3,7 procent op de Amerikaanse beurs. De FTC nam het bedrijf al eerder op de korrel. Zo klaagde de toezichthouder Amazon in juni aan omdat het consumenten zou misleiden om zich in te schrijven voor de abonneeservice Prime en het vervolgens lastig maakt om de abonneeservice stop te zetten. Amazon ontkent ook in die zaak iets fout te hebben gedaan.

Het is niet voor het eerst dat de FTC op wil treden tegen de vermeende monopoliepositie van een techreus. In 2020 startte de toezichthouder een rechtszaak tegen Facebook voor een monopolie op de markt van sociale media. De FTC wilde dat het bedrijf twee dochterbedrijven afstootte: Whatsapp en Instagram, die zaak loopt nog.

Tegen Google dient in de VS eveneens een grote zaak vanwege misbruik van de monopoliepositie.

Vicevoorzitter Vera Jarouvá van de Europese Commissie spoort Facebook, X en TikTok aan om meer te doen tegen pogingen van Rusland om verkiezingen te beïnvloeden.

Aanleiding is de vloedgolf aan desinformatie die op sociale media in Slowakije en Polen wordt verspreid in verband met verkiezingen daar. De Slowaken gaan zaterdag naar de stembus, de Polen op 15 oktober. Jarouvá verwacht dat Rusland en andere "kwaadaardige partijen" volgend jaar ook de verkiezingen voor het Europees Parlement willen beïnvloeden.

'Onjuiste indruk'

Rusland verspreidt volgens haar via sociale media halve waarheden en leugens "om de onjuiste indruk te wekken" dat een democratisch bestuur niet beter is dan een autocratisch bestuur. Ze vindt dat de grote platforms daartegen moeten optreden.

Jarouvá had nog een speciale waarschuwing voor X (voorheen Twitter). Dit platform beschouwt ze als de grootste verspreider van nepnieuws. Ook X moet zich aan strenge gedragsregels houden. "Mijn boodschap voor Twitter is dat we jullie goed in de gaten houden."

Twee jaar na de hype rond digitale eigendommen, de zogenoemde NFT's, is er van enig enthousiasme voor de technologie weinig meer over. Een investering in NFT's leek een garantie voor succes, maar de markt is volledig ingestort en het overgrote deel van de NFT's is op dit moment niets waard. Dat blijkt uit onderzoek van website dappGambl. Onder meer The Guardian schrijft over de opvallende ontwikkeling.

In 2021 werden in korte tijd miljoenen digitale kunstwerken verhandeld, soms voor veel geld. Zo kocht een zakenman in Maleisië het eerste bericht ooit op Twitter, nu X, voor bijna 2,5 miljoen euro. Het bericht was op 21 maart 2006 op het platform geplaatst door oprichter Jack Dorsey. Het was een van de eerste in het oog springende NFT-aankopen.

De situatie is inmiddels drastisch veranderd: de wekelijkse verhandelde waarde was in juli van dit jaar zo'n 80 miljoen dollar, slechts 3 procent van de waarde op het moment van de piek in augustus 2021. Van de 73.257 NFT-collecties die de website onderzocht, hebben er 69.795 op dit moment een marktwaarde van 0 ethereum. Dat betekent dat 95 procent van de mensen die in het bezit zijn van een NFT-collectie momenteel een waardeloze investering in handen hebben. Dat zijn 23 miljoen mensen.

"Dit laat het ongelooflijke risicovolle karakter zien van de NFT-markt en het onderstreept de noodzaak van zorgvuldig onderzoek voor het doen van dure aankopen", schrijft de site in de analyse.

Van alle NFT-collecties uit het onderzoek is bovendien bijna 80 procent niet verkocht. Dat betekent dat het aanbod van NFT's de vraag ruim overstijgt. "Dit aanbodoverschot creëert een kopersmarkt, waarin potentiële investeerders veeleisender worden en de stijl, zeldzaamheid en mogelijke waarde van NFT's zorgvuldig afwegen voordat een aankoop wordt gedaan." In het onderzoek wordt gesproken van een "zeer speculatieve en volatiele markt".

Daarbovenop is er nog altijd kritiek op de impact die de handel heeft op het milieu. DappGabml vond ruim 195.000 onverkochte NFT-collecties, die samen net zoveel CO2 verbruiken als 2048 huishoudens. Dat komt doordat het proces om een NFT te maken, het toevoegen van een item aan de blockchain, veel elektriciteit vergt.

Toekomst?

Hoewel de hype is verdwenen en veel NFT's nu niets waard zijn, denkt dappGambl nog steeds dat NFT's een toekomst hebben. Daartoe moet de technologie historisch relevant zijn, bijvoorbeeld door NFT's te maken van Pokémonkaarten van de eerste editie. Ook kan een NFT op zichzelf een kunstwerk zijn of een praktische toepassing hebben, zoals in de gamewereld.

NOS op 3 maakte twee jaar geleden deze explainer over NFT's:

Opnieuw steekt een techbedrijf veel geld in een AI-startup. Dit keer is het Amazon, dat om te beginnen 1,25 miljard dollar (omgerekend 1,17 miljard euro) neerlegt voor een belang in Anthropic. Het bedrijf heeft z'n eigen chatbot ontwikkeld, genaamd Claude, waarbij sterk de nadruk wordt gelegd op het ontwikkelen van veilige kunstmatige intelligentie.

Het investeringsbedrag van Amazon kan nog verder oplopen naar 4 miljard dollar. Wat Anthropic met het geld precies gaat doen, is niet bekendgemaakt. De kans is groot dat in ieder geval een deel van het geld gebruikt gaat worden voor het financieren van rekencapaciteit in datacenters van Amazon. Anthropic gaat de datacenters van de techgigant als 'primaire' plek gebruiken.

Klanten van Amazons clouddienst, Amazon Web Services, krijgen daarnaast toegang tot de toekomstige taalmodellen van Anthropic. Hun wordt 'vroege toegang' beloofd tot 'unieke functionaliteiten'.

Anthropics chatbot Claude is vooralsnog alleen beschikbaar in de VS en in het Verenigd Koninkrijk.

300 miljoen van Google

De deal laat ook zien hoe snel het kan gaan: in februari van dit jaar kwam via de Financial Times een soortgelijke deal naar buiten tussen Anthropic en Google. De zoekgigant bleek eind vorig jaar 300 miljoen dollar te hebben geïnvesteerd voor 10 procent van de aandelen. Overigens zegt de start-up dat er "niks veranderd is" aan de afspraken met Google.

Hoewel Amazon bereid is tot 4 miljard dollar te investeren, is de deal nog altijd klein vergeleken met de samenwerking tussen OpenAI en Microsoft. De softwaregigant investeerde tot nu 13 miljard dollar in de maker van ChatGPT. Belangrijk verschil: OpenAI werkt exclusief met Microsoft voor datacentercapaciteit, Anthropic niet met Amazon.

Anthropic werd in 2021 opgericht door voormalig medewerkers van OpenAI, die het bedrijf te commercieel vonden worden en hun eigen bedrijf een 'AI-veiligheidslab' noemen.

Voedselvergiftiging

De angst dat hun uitvinding misbruikt kan worden is groot. Een verslaggever van The New York Times, die een aantal weken bij Antropic doorbracht voor een verslag, verwoordde dit door zichzelf te vergelijken met een culinair verslaggever die naar een nieuw geopend restaurant gaat, om vervolgens met medewerkers te praten die het alleen maar willen hebben over voedselvergiftiging.

Ze zijn dus heel bang bij Anthropic dat hun chatbot uit de bocht vliegt. Om dat te voorkomen hebben ze Constitutional A.I. ontwikkeld. Het systeem krijgt een set regels, een grondwet zogezegd, waaraan het zich moet houden. Een tweede systeem moet de uitvoering hiervan vervolgens vervolgens controleren en waardig bijsturen.

Het moederbedrijf van Facebook en Instagram, Meta, wordt geregeld teruggefloten door de eigen toezichtraad, de Oversight Board. Dat blijkt uit een analyse van de NOS. In bijna drie jaar zijn meer dan 50 uitspraken gedaan. In 75 procent van de gevallen was de raad van oordeel dat het bedrijf de verkeerde beslissing nam.

De raad is een uniek orgaan. Geen enkel ander techbedrijf heeft een commissie die als toezichthouder fungeert. Het idee is dat een onafhankelijke instantie meekijkt met de ingewikkeldste zaken, die bovendien symbool moeten staan voor een breder probleem.

De onafhankelijkheid van de Oversight Board staat echter ter discussie. Meta en de raad zelf bezweren dat hij onafhankelijk is, maar dat trekken critici in twijfel omdat de raad een initiatief was van Metatopman Mark Zuckerberg en door het techbedrijf wordt gefinancierd.

Capaciteitsbeperkingen

Pietro Ortolani, hoogleraar digitale conflictoplossing aan de Radboud Universiteit, heeft het werk van de raad vanaf het begin gevolgd. Hij ziet zeker positieve kanten: "Volgens mij hebben ze best veel gedaan binnen de mogelijkheden. We hebben zo veel gezien over hoe Facebook en Instagram werken."

Maar hij is ook kritisch. "Het idee was dat ze met hun oordelen het beleid bij Meta konden veranderen. Denk aan aanpassingen van algoritmes of de kunstmatige intelligentie die ze gebruiken. Of dat is gebeurd, is nog altijd een open vraag. Het niveau van naleven is niet zo geweldig."

Het feit dat de raad in het merendeel van de zaken Meta terugfluit, moet worden gezien als een teken van onafhankelijkheid, zegt Paolo Carozza, lid van de Oversight Board, in een gesprek met de NOS. "Het is een duidelijke bevestiging dat we niet bestaan om het simpelweg met Meta eens te zijn of namens Meta excuses te maken."

Een overzicht van wat de raad in bijna drie jaar tijd heeft gedaan:

De raad probeert naar eigen zeggen steeds zaken uit te kiezen die symbool staan voor meer. Daar zat tot nu toe één Nederlandse zaak bij, over zwarte piet. Deze zaak hoort bij de minderheid waarin de raad Meta in het gelijk heeft gesteld (video met zwarte pieten erin terecht verwijderd).

Verder strekt het scala van onderzochte zaken zich uit van anti-abortusberichten in de VS (onterecht verwijderd) tot drillrappers in het Verenigd Koninkrijk (onterecht verwijderd), en van protestslogans in Iran (onterecht verwijderd) tot uitspraken van de premier van Cambodja.

In die laatste zaak wilde Meta een video laten staan, waarin de Cambodjaanse minister-president Hun Sen zijn politieke opponenten bedreigde met geweld. Volgens het techbedrijf was de video zeer nieuwswaardig en was het in het publieke belang deze te laten staan. De raad was het daar niet mee eens.

De raad wilde dat Meta de video verwijderde, iets wat Meta volgens de afspraak dan moet doen. De raad adviseerde ook om Hun Sens Facebook-pagina en Instagram-account voor zes maanden te schorsen. Maar daar ging Meta niet in mee, volgens het bedrijf is hier "geen basis" voor. Het liet zien dat de invloed van de raad z'n beperkingen heeft.

Oversight Board-lid Carozza erkent dat ook. Vanwege "veiligheidszorgen" wil hij niet ingaan op deze zaak, maar hij wijst er wel op dat de raad Meta heeft gevraagd om "alles te doen wat het kan om te voorkomen dat zijn platforms worden gebruikt door politici om op te roepen tot geweld".

Meer transparantie

Meta is na een advies wel meer uitleg gaan geven over het waarom van moderatiebesluiten. Het zijn de berichten die gebruikers krijgen als een bericht van hen offline wordt gehaald of als ze worden geschorst. In de ogen van Carozza is dit een goed voorbeeld is van wat de raad heeft opgeleverd,

"We hebben hard gewerkt om te zorgen voor meer transparantie. Het feit is dat we historisch gezien zo weinig weten over welke regels er worden toegepast, waarom bepaalde berichten wel en niet worden verwijderd. Dus ik denk dat de toegenomen transparantie de belangrijkste verandering is."

In de bijna drie jaar dat de raad nu actief is, is meer dan 2,5 miljoen keer beroep bij het orgaan aangetekend. Dat heeft dus geleid tot iets meer dan 50 uitspraken. Carozza zegt dat de raad inmiddels meer zaken aanneemt. "Tegelijkertijd is het ook belangrijk dat we de juiste zaken doen. Ik heb veel liever dat we minder zaken doen, maar dat ze wel belangrijk zijn en impact hebben."

Het Internationaal Strafhof is deels stilgelegd na de hackaanval waar de NOS eerder over berichtte. De afgelopen dagen gingen geplande zittingen in het proces tegen een verdachte van oorlogsmisdaden niet door.

Dat blijkt uit de website van het Strafhof, waar zittingen de afgelopen dagen uit de agenda zijn verdwenen. Een advocaat van een beklaagde bevestigt dat.

Vandaag zijn de werkzaamheden hervat, maar het ICT-netwerk van het Strafhof is nog grotendeels op slot, meldt persbureau Reuters. Dat stelt ook de bewuste advocaat: op afstand werken is bijvoorbeeld niet mogelijk. Intern is het kantoornetwerk wel functioneel.

Signalen

Vorige week kwamen de eerste signalen van de aanval binnen. Nederlandse overheidsdiensten doet nu onderzoek binnen het Strafhof. Daardoor moet duidelijk worden wie er achter de aanval zit. Ook moet blijken of en hoeveel documenten zijn gestolen, zoals volgens een bron van de NOS is gebeurd.

Eerder probeerde Rusland een spion als werknemer bij het Strafhof onder te brengen. Ook probeerde het land de Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens in Den Haag te hacken. Of Rusland ook achter de nieuwste hack zit, is echter nog onbekend.

In het Strafhof wordt gewerkt aan zaken tegen Rusland, vanwege de inval in Oekraïne. De informatie die het Strafhof heeft, is zeer gevoelig. Voor verdachten kan het interessant zijn om te weten of er onderzoek naar hen loopt en wie door het Strafhof worden gehoord als getuigen.

Militieleider

De geannuleerde hoorzittingen gingen over de zaak tegen Alfred Yekatom, een ex-militieleider uit de Centraal-Afrikaanse Republiek. Hij zou zich schuldig hebben gemaakt aan oorlogsmisdaden, waaronder de inzet van kindsoldaten, moord en marteling.

Het had er eigenlijk al lang moeten zijn: supersnel mobiel internet via 5G. Maar het is opnieuw vertraagd, bevestigde het ministerie van Economische Zaken vandaag. Oorzaak: aan de ene kant een belangenspel van allerlei bedrijven en aan de andere kant de Nederlandse Staat, die de veiling van de frequenties organiseert. Volgende maand dient er een rechtszaak die uitsluitsel moet geven.

5G is al beschikbaar in Nederland: de kans bestaat dat je het al ziet staan boven in je telefoonscherm. Het eerste 'deel' werd door de providers in juli 2020 aangezet nadat een veiling meer dan een miljard euro voor de schatkist had opgeleverd. De komende veiling levert Economische Zaken vermoedelijk opnieuw op z'n minst honderden miljoenen euro's op.

Het eerste deel leidde tot een kleinere snelheidsverbetering ten opzichte van 4G. Maar de grote stap moet nog komen, met 3,5 GHz. Dat heeft een technische reden: 5G werkt nu alleen op de 700 MHz-band, die een ver bereik heeft, maar een minder hoge snelheid. 3,5 GHz heeft minder bereik, maar wel een hogere snelheid. De gedachte was eerst dat dit 'tweede deel' vorig jaar beschikbaar zou komen, maar in mei van dat jaar werd al duidelijk dat dat niet haalbaar was.

Veel sneller internet

5G op de 3,5 GHz-band betekent in de praktijk voor consumenten veel sneller internet op hun telefoon (tot 1000 Megabit, net zo snel als wat je nu vaak kunt krijgen via glasvezel), mits hun telefoon dit ondersteunt. Voor bedrijven betekent het dat ze hun eigen privénetwerk kunnen opzetten als ze meedoen aan de veiling. Een netwerk waarover ze veel meer controle hebben. In andere Europese landen is de uitrol van 3,5 GHz al veel verder.

De rechtszaak dient op 11 oktober. Er staan in totaal negen partijen tegenover de Staat. De zaak draait om het vaststellen van de kaders voor de frequentieveiling. Via de rechter hopen de afzonderlijke procespartijen invloed uit te oefenen op de voorwaarden.

Het gaat onder meer om Nederlandse providers met een eigen netwerk: VodafoneZiggo, Odido (voorheen T-Mobile) en KPN. Maar ook onder meer het Havenbedrijf Rotterdam en Schiphol zijn erbij, zij willen meer plek voor hun eigen 5G-netwerk.

Satellieten

Een andere procespartij is satellietbedrijf Inmarsat. Dat is gevestigd in Friese Burum en biedt vanuit daar al vijftig jaar satellietcommunicatie aan. Het is in bijzonder van belang voor de scheepvaart, het wordt ook wel '112 op zee' genoemd. Een landelijke uitrol van 5G op 3,5 GHz botst met de satellietcommunicatie die wordt verzorgd door dit bedrijf.

Het plan is dat Inmarsat verhuist naar Griekenland. Demissionair minister Adriaansens van Economische Zaken schreef vorige maand in een Kamerbrief dat de verhuizing in een "vergevorderd stadium" is. "De bouw van het satellietgrondstation is afgerond en op dit moment vinden in Griekenland de laatste configuratietesten plaats."

'Onvoldoende zekerheid'

Bovendien heeft het bedrijf een vergunning gekregen van Griekenland om daadwerkelijk aan de slag te gaan. Deze loopt tot eind 2027 en kan daarna worden verlengd tot eind 2032. Adriaansens schrijft in de brief dat Inmarsat deze constructie niet "voldoende zekerheid" vindt geven om daadwerkelijk te verhuizen, het bedrijf wil dat het zeker is tot en met 2032.

Daar zit het probleem. De minister schrijft dat Griekenland niet een vergunning voor een dermate lange periode mag afgeven. Dat de Griekse autoriteiten "zeer blij zijn" met de komst van het satellietbedrijf en bovendien het belang onderkennen van wat het doet, neemt volgens Adriaansens niet weg dat een langere vergunning er niet in zit.

Inmarsat-directeur Gerard Luursema neemt daarmee geen genoegen. "We hebben te maken met internationale afspraken over het verzorgen van communicatie met zeelieden", zegt hij. "We moeten zeker weten dat we noodoproepen kunnen blijven faciliteren."

Ondertussen vindt de minister dat er genoeg aan is gedaan om de toekomst van Inmarsat zeker te stellen. Maar daar verzet het satellietbedrijf zich tegen, schrijft Adriaansens. Vorige maand besloot ze dat het recht van het bedrijf op de 3,5 GHz-band vervalt per 1 februari volgend jaar. Dat is een van de dingen waar het volgende maand over zal gaan.

Het ministerie van Economische Zaken kan nog niet zeggen wanneer er wel geveild gaat worden. Dat hangt af van het oordeel van de bestuursrechter. Zodra de veilingregeling officieel is gepubliceerd, heeft de Rijksinspectie Digitale Infrastructuur zo'n zes maanden nodig om de veiling op te zetten.

Het kabinet zet 100 miljoen euro apart om te voorkomen dat bedrijven van "strategisch belang" via investeringen of overnames in handen komen van ongewenste eigenaren. Het plan is gisteren, op Prinsjesdag, gepubliceerd door het ministerie van Economische Zaken.

Bij 'ongewenste eigenaren' wordt er vrij snel gekeken naar China en ook Rusland. Met name China is druk bezig een technologische grootmacht te worden, iets wat met argusogen wordt gevolgd door het Westen. In een Kamerbrief van minister Adriaansens wordt het geld omschreven als "laatste redmiddel" bij risico's voor de nationale veiligheid als wetgeving of een investering van andere partijen geen soelaas bieden.

Het is een aanvulling op een nieuwe wet, waarmee kan worden ingegrepen als overnames de nationale veiligheid raken. "Maar als de wet niet toereikend genoeg is, kun je ook tijdelijk een bedrijfsbelang nemen", legt een woordvoerder uit.

Eerder ingegrepen

Economische Zaken heeft afgelopen jaren al een paar keer ingegrepen. Bijvoorbeeld in 2020, toen het een lening van 20 miljoen euro gaf aan Smart Photonics. Dat is een bedrijf dat chips maakt die werken op basis van licht in aanvulling op elektriciteit, waardoor de chips sneller en zuiniger wordem. Er stond toen een Chinees bedrijf klaar om te investeren, maar dat zag het ministerie niet zitten.

Het Twentse Lionix is een ander voorbeeld. De meerderheidsaandeelhouder, die Zuid-Koreaans is, wilde aandelen verkopen. Een Chinese klant van Lionix had interesse, maar Economische Zaken greep in en kocht de aandelen.

In die twee gevallen moest het ministerie "heel veel schakelen" met het ministerie van Financiën om op korte termijn geld te krijgen voor een investering. "Nu hebben we het zo geregeld dat we voor de komende twee jaar wel middelen hebben om in te grijpen." Volgens de woordvoerder zijn er nu niet meer zorgen over potentiële overnames, maar is het bewustzijn van de risico's toegenomen. "We willen binnen Europa onze afhankelijkheid van landen buiten de EU verminderen."

Het fonds is, net als de nieuwe wet, 'landenneutraal'. Maar de voorbeelden van Smart Photonics en Lionix illustreren dat er een behoorlijke kans is dat via dit fonds overnames of investeringen door Chinese bedrijven tegengehouden zullen worden.

Het geld is niet alleen bedoeld voor techbedrijven, maar ook voor andere bedrijven die van strategische belang zijn. Naast technologie gaat het bijvoorbeeld om "essentiële leveranciers" van Defensie en van de inlichtingendiensten. De praktijk zal moeten uitwijzen waar het geld daadwerkelijk naartoe gaat.

Economische Zaken zal van investeringen het parlement op de hoogte stellen. Het geld - 50 miljoen euro dit jaar en 50 miljoen volgend jaar - wordt niet direct via het ministerie verstrekt. Het wordt gestald bij Invest-NL, een investeringsvehikel van de Nederlandse overheid.

'Verkapt protectionisme'

Vanuit de industrie wordt wisselend gereageerd. Belangenorganisatie van de technologische industrie FME benadrukt dat "terughoudendheid en precisie" van groot belang zijn. "Dit moet geen vorm van verkapt protectionisme worden."

Werkgeversorganisatie VNO-NCW noemt het fonds een goede zaak. "Stel dat er in Nederland een bedrijf is met bepaalde technologieën die niet zo wenselijk zijn om naar het buitenland te gaan vanwege economische veiligheid, dan moet Nederland er wel voor kunnen zorgen dat een onderneming kan doorgroeien."

Photon Delta, brancheorganisatie van de fotonica-industrie, noemt het een "belangrijke eerste stap", maar benadrukt ook dat het geld niet voldoende zal zijn. "De waarde van de bedrijven die interesse trekken van ongewenste partijen ligt zeer waarschijnlijk een stuk hoger."

De woordvoerder van Economische Zaken spreekt van een "reëel" budget. "Je doet dit vaak samen, met bijvoorbeeld Invest-NL en institutionele beleggers. We zullen niet snel de enige financier zijn."

Xbox-baas Phil Spencer heeft medewerkers van Microsoft laten weten dat het nooit de bedoeling is geweest om een enorme hoeveelheid bedrijfsgevoelige informatie prijs te geven. "We steken allemaal ontzettend veel passie en energie in ons werk en niemand wil dat werk op deze manier aan de man brengen", schrijft de topman van de gameconsole van Microsoft in een intern memo dat in handen is van tech-site The Verge.

Gisteren werd duidelijk dat er een opzienbarende hoeveelheid gevoelige Xbox-documenten was uitgelekt in de rechtszaak van de Amerikaanse mededingingsautoriteit FTC tegen de overname van game-uitgever Activision Blizzard door Microsoft. De stukken gaven onder meer details prijs over de volgende generatie Xbox-consoles die kennelijk in 2028 zou moeten uitkomen; informatie waar concurrenten maar wat graag weet van hebben.

Ook werd duidelijk dat er is gewerkt aan een nieuwe versie van de al bestaande Xbox Series X, dat er een nieuwe Xbox-controller in de maak is en dat gamemaker Bethesda werkt aan heruitgaven van succesgames The Elder Scrolls IV: Oblivion en Fallout 3. Verder kwamen e-mails op straat te liggen waaruit was op te maken dat Spencer likkebaardend sprak over een eventuele overname van de Japanse gamegigant Nintendo, een grote concurrent.

'Echte plannen volgen'

In het interne memo waarin Spencer reageert op het gevoelige lek, suggereert hij dat niet alle uitgelekte plannen meer even relevant zijn. "Ik weet dat dit heel teleurstellend is, ook al zijn veel van de documenten meer dan een jaar oud en zijn de plannen inmiddels verder geëvolueerd."

Via X, het voormalige Twitter, benadrukt de Xbox-baas dat ook. "We hebben gesprekken gezien over oude e-mails en documenten. Het is niet leuk om te zien dat het werk van ons team op deze manier naar buiten komt, omdat er zoveel is veranderd en er is nog zoveel om enthousiast over te zijn, of in de toekomst te worden. We zullen onze echte plannen bekendmaken als we zover zijn."

De rechtbank die de FTC-zaak behandelt, heeft gereageerd op de ongeplande onthullingen van Microsoft. Volgens de rechter heeft het techbedrijf zelf per ongeluk de documenten ontsloten door ze verkeerd aan te leveren. Inmiddels zijn alle stukken weer verwijderd en moet Microsoft ze opnieuw aanleveren, maar gamejournalisten die de documenten hebben ingezien schrijven het ene na het andere artikel erover.

Astronomische bedragen

Overigens is het Xbox-lek niet het enige onthullende lek in de Amerikaanse rechtszaak over de overname van Activision Blizzard. In juni werd per ongeluk onthuld dat Xbox-concurrent Sony astronomische bedragen heeft neergeteld voor de exclusieve succesgames The Last of Us: Part II en Horizon Forbidden West. Toen kwam het doordat de stukken slordig geredigeerd waren en doorgestreepte bedragen leesbaar waren gebleven.

Het Internationaal Strafhof in Den Haag is afgelopen week slachtoffer geworden van een cyberaanval. Dat laat het hof weten na vragen van de NOS. Hoe groot de aanval was en om wat voor type aanval het gaat, wil het Strafhof niet zeggen.

Een bron zegt tegen de NOS dat een groot aantal gevoelige documenten is buitgemaakt, maar dat wil het Strafhof niet bevestigen. Een woordvoerder laat wel weten dat er onderzoek wordt gedaan naar de aanval in samenwerking met de Nederlandse autoriteiten. Daarbij wordt ook gekeken of een buitenlandse overheid achter de aanval zit.

Het Internationaal Strafhof in Den Haag doet onderzoek naar genocide, misdaden tegen de menselijkheid en oorlogsmisdaden en vervolgt verdachten. De informatie die het Strafhof heeft, is zeer gevoelig. Voor verdachten kan het interessant zijn om te weten of er onderzoek naar hen loopt en wie door het Strafhof worden gehoord als getuigen.

Een man uit Waddinxveen heeft vandaag gevangenisstraf gekregen voor het maandenlang plegen van digitale inbraken. Hij is de eerste Nederlander die is veroordeeld na een groot internationaal politieonderzoek naar Genesis Market, een forum waar gestolen persoonsgegevens werden verhandeld. De 35-jarige is veroordeeld tot twee jaar cel, waarvan acht maanden voorwaardelijk.

Op de site werden niet alleen de inloggegevens en wachtwoorden van twee miljoen mensen te koop aangeboden, maar ook hun online vingerafdruk. Met deze extra informatie, zoals cookies en IP-adressen, konden criminelen zich tot in detail voordoen als hun slachtoffer en bijvoorbeeld inloggen op bankrekeningen of bij webwinkels.

De 35-jarige man kocht op Genesis Market meer dan duizend setjes met persoonsgegevens, waarmee hij op naam van zijn slachtoffers onder meer bestellingen plaatste bij webwinkels. Het Openbaar Ministerie beschrijft zijn werkwijze als "een inbraak waarvan je nooit weet of die voorbij is".

Wachtwoorden doorgestuurd

Slachtoffers wisten volgens het OM niet wat ze overkwam, omdat het veranderen van wachtwoorden niets uithaalde. Nieuwe inloggegevens werden namelijk automatisch naar de criminele klanten van Genesis Market doorgestuurd.

In april rolden politiediensten wereldwijd de online marktplaats op en werden er in tal van landen arrestaties verricht. Er lopen op dit moment nog verschillende onderzoeken naar andere Nederlandse verdachten die gestolen persoonsgegevens zouden hebben gekocht en gebruikt. Een van hen staat volgens de politie mogelijk zelfs in de top-10 van grootste afnemers wereldwijd.

Niet alleen de Nederlandse chipmachinemaker ASML is verzeild geraakt in een geopolitieke strijd. Het van oudsher Nederlandse Nexperia heeft ook last van een veranderend politiek klimaat. Het bedrijf maakt al decennialang de meest eenvoudige chips, maar kampt met problemen nu het in Chinese handen is.

In Duitsland krijgt Nexperia geen subsidie voor een project in een fabriek in Hamburg, in Wales moet het onder druk van de Britse regering een fabriek afstoten en er is nu onzekerheid over de overname van de Nederlandse chipstart-up Nowi.

Jarenlang was Nexperia onderdeel van chipmaker NXP, ooit ontstaan binnen Philips. Waar NXP zich focust op de productie van meer geavanceerde sensoren en chips, bijvoorbeeld om contactloos te kunnen betalen met je telefoon, richt Nexperia zich op de 'bulk'. De boutjes en moertjes onder chips, zoals ze het zelf zeggen: in feite simpele schakelaars.

Het bedrijf maakt er 100 miljard per jaar. Van telefoons tot stofzuigers, koelkasten, auto's of de boormachine: ze zitten overal in.

Energie uit de omgeving

Nexperia had zijn oog laten vallen op de Delftse start-up Nowi. Dat bedrijf maakt furore met de manier waarop het zijn chips van energie voorziet. Die wordt namelijk uit de omgeving gehaald, via trillingen, warmte of licht. Denk bijvoorbeeld aan sensoren in de weg - met de chips van Nowi kunnen die via zonlicht aan energie komen, er hoeven er geen batterijen vervangen te worden.

Maar de overname van Nowi door Nexperia vorig jaar heeft de aandacht getrokken van de overheid. Sinds juni dit jaar is er nieuwe wetgeving, die de minister van Economische Zaken de mogelijkheid geeft om in het kader van de nationale veiligheid bepaalde voorwaarden te stellen aan een overname of die zelfs tegen te houden.

De overname van Nowi is een van de gevallen waarbij nu bekeken wordt of er met terugwerkende kracht een uitgebreid onderzoek moet komen. Een woordvoerder van het ministerie zegt desgevraagd dat de besluitvorming nog altijd bezig is. Nexperia hoopt dat er snel duidelijkheid komt.

"Met de nieuwe wet geeft de overheid een duidelijk boodschap aan de techsector af: 'denk maar twee keer na voordat je met een Chinese partij in zee gaat'", zegt Maaike Okano-Heijmans, specialist geopolitiek en technologie bij Instituut Clingendael. Hoewel de wet over meer sectoren gaat dan alleen technologie en er naar spelers uit alle landen gekeken wordt, zal er in de praktijk veel aandacht zijn voor de techsector en trekken Chinese bedrijven bij voorbaat aandacht.

Dat de overname van Nowi door Nexperia nu onder een vergrootglas ligt, heeft weer alles te maken met het moederbedrijf van Nexperia: Wingtech. Dat Chinese bedrijf nam Nexperia in 2019 over. Het is moeilijk voor te stellen dat dat nu, slechts een paar jaar later, net zo makkelijk zou gaan.

In gesprek met Bloomberg zei demissionair minister Adriaansens van Economische Zaken vlak voor de zomer dat China een van de landen is waar Nederland "extra alert" op moet zijn en dat bij "gevoelige technologie" de kans bestaat dat deze worden gebruikt voor militaire doeleinden. "Die kennis moet worden beschermd."

Bart Groothuis, VVD-Europarlementariër, is daar uitgesprokener over. Hij vreest dat de technologie van Nowi specifiek kan terechtkomen in mini-drones die zelfstandig aanvallen kunnen uitvoeren. "Daarmee heeft deze chip potentieel militaire toepassingen."

'Niet wereldschokkend'

Nexperia verzet zich tegen dit beeld. De fabrikant is naar eigen zeggen niet van plan de chips te ontwikkelen in de richting waar Europarlementariër Groothuis voor vreest. Het bedrijf noemt de technologie "echt niet zo wereldschokkend" en niet uniek.

Peter Baltus, hoogleraar elektronica aan de TU Eindhoven, beaamt dit. "Bij ASML is het verhaal heel duidelijk: we hebben iets unieks in handen en moeten voorkomen dat dat bij de verkeerde belandt. Maar Nowi doet niet iets wat zo uniek is."

Het scenario dat de technologie kan worden gebruikt in kleine drones noemt Baltus niet waarschijnlijk. Dat neemt niet weg dat hij zich wél kan voorstellen dat er militaire toepassingen zijn voor Nowi's technologie. "Denk aan oorlogssituaties waarin je geen batterijen wil hoeven vervangen." Volgens Nexperia komt de technologie van Nowi nu en in de toekomst niet in aanmerking voor militair gebruik.

Project in Duitsland

Dat Nexperia tegen problemen aanloopt, laat zien hoe groot de geopolitieke spanningen rond het thema nu zijn. Dat is ook duidelijk merkbaar in Duitsland.

Nexperia wilde daar geld van de overheid voor een innovatieproject binnen de bestaande fabriek. Dat kan in Duitsland als onderdeel van een speciaal steunprogramma. Maar het consortium van Nexperia kreeg als enige geen financiële steun. Volgens de Duitse zakenkrant Handelsblatt vond verantwoordelijk minister Habeck het verkeerd om subsidie te verstrekken, vanwege het Chinese moederbedrijf van Nexperia en de mogelijke militaire toepassingen van de chips.

Dit alles tot frustratie van Nexperia, dat zich nu hardop afvraagt hoe graag Europa het bedrijf nog wil hebben.

Er gaat veel geld naar onderzoek en de bestrijding van plastic in de oceaan, maar er is relatief weinig aandacht voor plastic in het menselijk lichaam. En dan met name over de allerkleinste plasticdeeltjes: microplastic. Dat moet anders, zegt onderzoeker Heather Leslie in Spraakmakers. 

{prepr_video nid="96ca8db8-44f1-418f-8087-6e0e8d842711" caption="Heather Leslie over microplastics" image=""}Leslie is eco-toxicoloog aan de VU in Amsterdam. Zo ongeveer haar hele wetenschappelijke leven heeft ze gewijd aan plastic. Want ook al is plastic overal, we weten nog steeds weinig van het effect ervan op het menselijk lichaam.

Lucht, kraanwater, voedsel 

Toch beginnen we niet helemaal bij nul. We weten in ieder geval al wel dat microplastic vrijkomt bij schuring. We weten ook dat we ermee in contact komen én dat we het binnenkrijgen. Volgens Leslie zelfs dagelijks. "We hebben metingen in de lucht gedaan, het kraanwater en in ons voedsel. Daar vinden we microplastic in terug. Een paar jaar geleden is er een studie geweest dat microplastic in menselijke uitwerpselen vond." Onlangs werd ook een studie gepresenteerd die minuscule plasticdeeltjes in de placenta aantoonde. 

{articles "Wat doen kleine plastic deeltjes met baby's?" id="27166" }

Fijnstof 

Al jaren is bekend dat het inademen van kleine deeltjes schadelijk kan zijn. "De oude Grieken wisten al dat het niet gezond was om marmerstof in te ademen." Ook zijn er de afgelopen jaren veel onderzoeken verschenen over de schadelijke gevolgen van roet in fijnstof aantonen. Fijnstof kan zorgen voor ontsteking in het menselijk lichaam. Leslie: "En ik wil weten hoe anders plasticdeeltjes zijn dan ander fijnstof." 

Asbest 

Volgens haar is het plausibel dat microplastics in het bloed ook voor (chronische) ontstekingen kunnen zorgen in het menselijk lichaam. "Ik hoop dat het meevalt, maar het is niet uitgesloten dat plastic het asbest van de 21e eeuw wordt." 

{prepr_audio nid="d1cf40d6-91dd-43ba-98ae-44d5f04da093" caption="Heather Leslie over microplastics" }

Daarom biedt Leslie, samen met een groep wetenschappers die willen dat er meer onderzoek gedaan wordt naar dit fenomeen, vandaag een ‘kennisagenda’ aan staatssecretaris Van Veldhoven. Ze willen dat onderzoek naar plastic net zo hoog op de agenda komt te staan als het verwijderen van plastic uit de oceaan. 

{articles "Waarom verweerd microplastic gevaarlijker is dan schoon plastic" id="28243" }

{articles "Wat doen kleine plastic deeltjes met baby's?" id="27166" }

Download de NPO Radio 1-app

Met onze app mis je niks. Of het nou gaat om nieuws uit binnen- en buitenland, sport, tech of cultuur; met de NPO Radio 1-app ben je altijd op de hoogte. Download 'm hier voor iOS en hier voor Android.

Wolven werden honden omdat jager-verzamelaars vlees aan ze gaven dat over was van de jacht. Daardoor werden de wolven mak, en ontwikkelden ze zich langzamerhand tot honden, denken Finse onderzoekers.

Hoe wolven precies zijn gedomesticeerd, daar breken wetenschappers zich al een tijdje het hoofd over. Wanneer het is gebeurd, is wel ongeveer bekend: tussen de 27.000 en 40.000 jaar geleden. Daarmee is de wolf het enige dier dat is gedomesticeerd voordat de mens landbouw ging bedrijven. Maar hoe gebeurde het, en waarom? Temden we de wolven omdat het handig was voor de jacht, of werden ze langzamerhand tam omdat ze lekker meepeuzelden van het vlees dat de mensen buitmaakten?

{youtube url="https://www.youtube.com/watch?v=cF__a9daIUI" start="false"}

Maria Lahtinen en haar collega's denken dat er in de ijstijd heel veel 'schoon' vlees - zonder al te veel vet - beschikbaar was. Wolven houden het daar maanden op uit, omdat ze voornamelijk eiwitten nodig hebben. Mensen daarentegen hebben meer verschillende voedingsstoffen nodig. Daarom ligt het volgens Lahtinen voor de hand dat de mensen soms vlees over hadden, wat ze met de wolven konden delen, schrijft ze in Nature Scientific Reports.

Geadopteerde wolvenpuppy

Dat zou dan het beginpunt van de domesticatie zijn geweest. Daarna hebben mensen wellicht wolvenpuppy's geadopteerd die geen ouders meer hadden. Die zouden zijn gehouden als een soort huisdieren, die op een gegeven moment ook konden meehelpen met de jacht.

{articles "Dit kleine wolfje haalt graag even een bal voor je op" id="21073" }

Het moge duidelijk zijn dat er geen keihard bewijs is voor deze theorie. Maar de onderzoekers proberen hun werk wel cijfermatig te onderbouwen. Zo berekenden ze bijvoorbeeld hoeveel vlees er destijds beschikbaar moet zijn geweest in de winters, gebaseerd op het aantal prooidieren dat destijds leefde.

Hoe temt de mens dieren? NPO Focus legt het uit in een uitgebreid beeldverhaal.

Luister ook:

{prepr_audio nid="b3ed3bc4-011d-4d8b-afc2-30718bee5242" caption="Hond versus wolf 1" }

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap  

Dagelijks tussen 17.00 en 18.30 uur in Nieuws en Co
Iedere werkdag van 02.00 tot 04.00 uur in Focus 
En wanneer je maar wil in podcast Focus Wetenschap

{articles "Wetenschappers verdubbelen levensverwachting van zieke muizen" id="28787" }

{articles "Hoe vind je een dader als hij een condoom heeft gebruikt?" id="28794" }

Taalwetenschapper Floris Roelofsen werd een paar jaar geleden vader van een doof kind. Sindsdien verbaast hij zich erover hoe slecht het is geregeld voor dove kinderen en hun ouders in Nederland. Zo wordt veel ouders afgeraden zichzelf en hun kind gebarentaal te leren. Volgens Roelofsen is die taal juist heel belangrijk.

{prepr_video nid="46abf7ef-2bfb-4855-aba8-00b9d49a365e" caption="Taalwetenschapper Floris Roelofsen" image=""}

Van alle dove kinderen heeft 95% horende ouders, die geen gebarentaal kunnen. Communiceren is dan lastig, terwijl de eerste levensjaren cruciaal zijn voor de taalontwikkeling.

Hoe erg is het om in de eerste jaren van je leven geen taal mee te krijgen? "Heel erg", aldus Roelofsen, "ten eerste voor je taalontwikkeling. Je brein ontwikkelt zich de eerste vijf jaar van je leven om taal te kunnen verwerken en produceren. Dat moet echt in die eerste jaren gebeuren.”

{articles "We kunnen nu allemaal hamsteren in gebarentaal. Hoe is deze taal eigenlijk ontstaan?" id="23150" }

Onoverbrugbare achterstand

Als dat niet gebeurt, dan loop je een achterstand op die later niet meer is in te halen. “Dat heeft weer gevolgen voor allerlei andere dingen. Want als een kind niet meekrijgt wat thuis allemaal gebeurt, kan het cognitief achter gaan lopen en sociale situatie niet begrijpen".

Een paar maanden geleden is gebarentaal in Nederland officieel erkend. Dat is fijn voor bestuurlijke en juridische situaties, maar volgens Roelofsen moet er nog veel meer gebeuren. Het onderwijs zou bijvoorbeeld net zo toegankelijk moeten worden voor dove volwassenen als voor horende volwassenen – "want dat is bij lange na niet het geval."

{articles "Wordt gebarentaal de derde officiële taal van Nederland?" id="1559" }

Voor dove kinderen is nog een wereld te winnen, want die leren in eerste instantie nog niet eens gebarentaal. Waarom eigenlijk niet? "Heel veel van die kinderen krijgt op latere leeftijd een cochleair implantaat, een soort ingebouwd hoortoestel."

Dat is niet altijd de beste oplossing, vindt Roelofsen: "Soms werkt het heel goed, maar soms ook niet. Een flink deel van de kinderen blijft daardoor behoorlijk auditief gehandicapt, ook als ze met het implantaat naar school gaan."

Sociale uitdaging

Dove kinderen kunnen zich daardoor nu vaak niet optimaal kunnen ontwikkelen. Niet omdat er is mis is met hun intelligentie – met behulp van gebarentaal kunnen ze zich prima redden – maar omdat ze missen wat er gezegd wordt. Niet alleen de lessen zijn lastig als je de leraar niet goed verstaat, ook spelen op het schoolplein is dan in sociaal opzicht een uitdaging. "Want een-op-een gesprekken zijn prima te volgen met een implantaat, maar stemmen door elkaar is bijna niet te doen."

Aandacht daarvoor is van belang om psychische problemen en sociale isolatie te voorkomen, vindt Floris Roelofsen. Hij hoopt dat de officiële erkenning van de gebarentaal een eerste stap is om deze problemen aan te pakken.

Liever luisteren?

{podcast audio="600045" caption="Taalwetenschapper Floris Roelofsen: leer dove kinderen en hun ouders gebarentaal" }

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap  

Dagelijks tussen 17.00 en 18.30 uur in Nieuws en Co
Iedere werkdag van 02.00 tot 04.00 uur in Focus 
En wanneer je maar wil in podcast Focus Wetenschap

{articles "Nog even en de Bijbel is ook te 'lezen' in Nederlandse gebarentaal" id="22052" }

{articles "Hoe vind je een dader als hij een condoom heeft gebruikt?" id="28794" }

Verkrachters gebruiken steeds vaker een condoom, waardoor ze minder DNA achterlaten. Dat maakt opsporing moeilijker. Mogelijk bieden vingersporen van de dader uitkomst. Die verraden bijvoorbeeld welk condoommerk er is gebruikt en of de dader rookt.
 

{prepr_audio nid="2a14abb0-6257-45db-9859-977ca0eecd67" caption="Focus met Ward van Helmond" }

Stel: de politie treft vingersporen aan, maar de afdruk daarvan zit niet in hun database. Dat hoeft geen dood spoor te betekenen. Vingersporen kunnen potentieel een hoop over de dader vertellen. Of de donor koffie heeft gedronken bijvoorbeeld, rookt, of in aanraking is geweest met explosieven. Maar ook wat voor een condoom hij heeft gebruikt. Dat ontdekte forensisch onderzoeker Ward van Helmond van het Nederlands Forensisch, die onlangs op zijn onderzoek promoveerde.

Vingersporen zijn sporen die een verdachte achterlaat op een plaats delict. Het is een afdruk van de fijne lijntjes van de vingers: de papillairlijnen. Hiermee brengt de dader stoffen uit zijn huid, zoals aminozuren, talg en zweet, over op een object. Maar ook van dingen die hij aanraakt, zoals gel en crème. Het is wat anders dan een vingerafdruk; dat is een afdruk van een vinger in inkt, zoals bijvoorbeeld op een politiebureau gemaakt wordt.  

Condoomresten in vingersporen

"Die afdrukken gebruiken we al honderd jaar, maar daar heb je alleen iets aan als het patroon goed zichtbaar is en als de donor in de database staat", zegt Van Helmond. "Door te kijken naar welke stoffen er in een vingerspoor zitten, kunnen we meer leren over de gewoontes en activiteiten van donoren en zo de daderpopulatie verkleinen." Van Helmond ontdekte dat condooms ook stoffen in het vingerspoor achterlaten en dat je met een chemische analyse het merk en type kunt achterhalen. Als dan blijkt dat een verdachte dat type en merk in zijn bezit heeft, maakt dat het bewijs tegen hem weer wat sterker.    

{articles "Kees van der Spek: 'Daders ontmaskeren is zo lekker'" id="26519" }

Een groot deel van zijn promotieonderzoek dankt Van Helmond aan zijn deelname aan Lowlands Science. Daar verzamelde hij in 2016 ruim 1800 vingersporen van meer dan 400 verschillende donoren. De deelnemers zetten een vingerafdruk op een folietje, en dat ging in een reageerbuis mee naar het lab. "Toen zagen we dat je rokers heel goed kunt onderscheiden van niet-rokers. Nicotine zie je terug in de sporen."

Glijmiddel met pijnstiller 

Voor het glijmiddelonderzoek bestelden van Helmond en zijn collega 32 verschillende condoomsoorten. "Daar stonden ze bij de afdeling Inkoop wel even van te kijken." Vervolgens onderwierpen ze alle soorten aan een chemische analyse en bepaalden ze welke componenten en in welke dosis, typerend waren voor het bepaalde merk en type. "In sommige type condooms zit bijvoorbeeld een pijnstiller waardoor de man minder voelt en het langer volhoudt." Daarna raakten de wetenschappers de condooms aan en maakten ze afdrukken met hun vingers op glaasjes.

Met cyanoacrylaat, 'een soort secondelijm', maakten ze de sporen zichtbaar. "We verwarmden de lijm in een gesloten kast in het lab. Dan verdampt de lijm en die hardt dan uit op het vingerspoor en niet op de ondergrond. Je kunt zelfs auto's in zijn geheel hiermee behandelen om te kijken of er ergens vingersporen zitten." De glaasje met de zichtbare vingersporen stopten ze in de massaspectrometer. Dat apparaat meet alle aanwezige moleculen. De massa is een onderscheidende eigenschap en vertelt welke chemische componenten er in het glijmiddel van het condoom zitten.

{articles "James Bond aan het condoom, waarom niet?" id="13520" } 

"Door die analyse kunnen we mooi laten zien dat de glijmiddelcomponenten echt in het vingerspoor zitten en niet al op het oppervlakte aanwezig waren." Uiteindelijk konden de wetenschappers de condooms met 91% zekerheid onderscheiden. In 9% van de gevallen zat de techniek ernaast. "Dan ging het bijvoorbeeld om twee Durex-condooms waarbij de één een ribbelstructuur had en de ander glad was. Dat soort dingen zie je niet terug in de glijmiddelsamenstelling."

Heilige graal: de ouderdom van een vingerspoor 

Positieve resultaten dus maar de techniek zal nog niet ingezet worden bij de volgende verkrachtingszaak. "Wij voerden ons onderzoek onder ideale labcondities uit", zegt Van Helmond. Buiten het lab spelen er tientallen variabelen een rol en eerst moet duidelijk worden wat de impact van al die variabelen is. "Je wilt bijvoorbeeld weten wat de invloed is van vocht, zonlicht, temperatuur en het type ondergrond."

De heilige graal is volgens Van Helmond de bepaling van de leeftijd van een vingerspoor met behulp van chemische analyse van afbraakproducten. "Je wilt weten of het spoor gezet is rond het tijdstip van het delict. De verdediging kan in sommige gevallen stellen dat het spoor weliswaar van de verdachte was, maar dat hij op een heel ander moment op die plek was. En dat is nog moeilijk te weerleggen."

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap  

Dagelijks tussen 17.00 en 18.30 uur in Nieuws en Co
Iedere werkdag van 02.00 tot 04.00 uur in Focus 
En wanneer je maar wil in podcast Focus Wetenschap

{articles "Succes van DNA-onderzoek niet bewezen" id="15165" }

Wetenschappers zijn erin geslaagd de levensduur van zieke muizen meer dan te verdubbelen met behulp van genetische manipulatie. Het gaat om muizen met de verouderingsaandoening progeria. Mensen met progeria worden meestal niet ouder dan 12 tot 14 jaar oud.

De onderzoekers veranderden in een deel van de muizencellen slechts een enkele letter in de DNA-code. Dat de muizen daardoor zoveel langer bleven leven, kwam als een grote verrassing. Ze hadden de aanpassingen namelijk in lang niet alle cellen van de muizen gedaan, maar slechts in 10 tot 60% van de cellen. Het onderzoek wordt donderdag gepubliceerd in Nature.

{articles "Kunnen we voor eeuwig jong blijven?" id="13155" }

De boosdoener bij progeria is een zeldzame mutatie die zorgt voor de aanmaak van een abnormaal eiwit, progrerin genaamd. Dat eiwit verkort de levensduur van cellen en tast spiercellen en bloedvaten aan. Sommige lezers zullen de aandoening kennen uit de film The curious case of Benjamin Button uit 2008 met Brad Pitt.

{youtube url="https://www.youtube.com/watch?v=iH6FdW39Hag" start="false"}

De onderzoekers maakten voor de aanpassing van het DNA van de muizen gebruik van CRISPR, een nog jonge methode waarmee het mogelijk is om heel precies genen te verwijderen en toe te voegen in het DNA van organismen. De ontdekkers van het CRISPR-mechanisme, Jennifer Doudna en Emanuelle Charpentier, ontvingen afgelopen herfst nog de Nobelprijs voor hun ontdekking.

{articles "Nobelprijs voor het mechanisme waarmee je de code van het leven kunt herschrijven" id="26836" }

De muizen kregen overigens de menselijke variant van het aangepaste gen. In principe zou daarom dezelfde methode ook bij mensen kunnen worden uitgeprobeerd. Onlangs werd in de VS nog een nieuw geneesmiddel goedgekeurd, dat de levensverwachting van mensen met progeria met zo'n 2,5 jaar kan verlengen. Dit geneesmiddel en de genetische aanpassing zouden elkaar goed kunnen aanvullen of versterken, verwacht David Liu, de Harvard-wetenschapper die het onderzoek leidde.

Luister ook:

{prepr_audio nid="948d1e05-3e3d-4c34-8eb2-e126586dcb0f" caption="Nobelprijs scheikunde voor crispr" }

{articles "Invasie van de tweekleurige vleermuis" id="1524" }

{articles "Wetenschappers Koopmans en Gommers winnen Machiavelliprijs 2020" id="28738" }

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap  

Dagelijks tussen 17.00 en 18.30 uur in Nieuws en Co
Iedere werkdag van 02.00 tot 04.00 uur in Focus 
En wanneer je maar wil in podcast Focus Wetenschap

Commerciële databanken met informatie over het erfelijk materiaal van mensen blijken een waardevolle bron te kunnen zijn bij het oplossen van moorden, bleek recentelijk in Zweden. Het leidde daar tot de aanhouding van de dader van een dubbele moord.

{prepr_video nid="58e26a00-3768-4a8b-ab6d-11f89736d92c" caption="DNA-deskundige Lex Meulenbroek van het Nederlands Forensisch Instituut" image=""}

In 2004 werden in Linköping een 56-jarige vrouw en een achtjarig jongetje op brute wijze met een mes vermoord. Afgelopen jaar bleek het DNA van Daniel Nyqvist te matchen met het DNA gevonden op het plaats delict. Ondanks uitvoerig politieonderzoek, getuigenverklaringen en DNA van de dader bleef de identiteit van deze moordenaar zestien jaar lang onbekend.

In 2015 ontvangt Jan Staaf, hoofdonderzoeker van de dubbele moord, de tip om DNA op te sturen naar particuliere DNA-databanken. Dit zijn commerciële sites waar geïnteresseerden hun DNA naar op kunnen sturen, om meer te weten te kunnen komen over hun familieachtergrond.

{articles "Het trauma van de Achterhoek: de onopgeloste moord op 12-jarige Rinie Wielheesen" id="28231" }

Na een wetswijziging op 1 januari 2019, kunnen Staaf en zijn team deze nieuwe techniek in Zweden als pilot toepassen. De hulp van Zweedse stamboomonderzoeker Peter Sjölund wordt ingeschakeld, die door middel van het maken van familieopstellingen en DNA-monsters achterstevoren een stamboom op kan bouwen van de moordenaar. Het lukt Sjölund deze zomer om twee broers aan te wijzen die matchen met het DNA van de dader. De twee broers worden op 9 juni 2020 gearresteerd.

De dubbele moord in Linköping  

Op een regenachtige ochtend, 19 oktober 2004, staat Daniel Nyqvist, twintig jaar oud, op met stemmen in zijn hoofd, die hem vertellen twee mensen te doden. Mohammad Ammouri, een jongetje van acht, is op weg naar school, als hij zijn moordenaar ontmoet. Zonder zijn gezicht te zien steekt Nyqvist hem dertig keer in zijn achterhoofd met een bot vlindermes. 

Anna-Lena Svensson, een 56-jarige taallerares, onderweg naar werk, probeert naar alle waarschijnlijkheid in te grijpen en wordt vijftien keer in haar buik gestoken. Ze leeft nog als de ambulance aankomt, en kan in de laatste seconden van haar leven de ambulancebroeders vertellen dat de dader ongeveer twintig jaar oud leek en dat er geen aanleiding was voor de moord. Kort daarna sterft ze in het ziekenhuis.

De dader

Al snel wordt duidelijk dat de jongste van de twee broers de dader is. Daniel Nyqvist, inmiddels 37 jaar oud, leeft jarenlang alleen in een flat in Linköping. Hij heeft nauwelijks vrienden en is werkloos. Ook is hij gediagnosticeerd met het syndroom van Asperger, wat volgens Jan Staaf een verklaring zou kunnen zijn voor het feit dat hij moeilijk kan liegen en de moord vrijwel gelijk bekent. Nyqvist wordt op 21 september dit jaar veroordeeld tot forensische psychiatrische zorg.

{articles "Feit of Fictie: Als 2 procent van de Nederlanders DNA afgeeft, zijn alle Nederlanders te identificeren" id="16354" }
 
Door het gebruik van Amerikaanse commerciële DNA-databanken, zoals FamilyTreeDNA en GEDmatch, is deze methode dit jaar voor het eerst in Europa ingezet. In Verenigde Staten is middels deze methode onder andere ook Joseph DeAngelo eindelijk opgespoord. Deze zogenoemde Golden State Killer vermoordde, verkrachtte en mishandelde in Californië tientallen mensen.

Liever luisteren?

{podcast audio="564266" caption="De mogelijkheden van DNA, stamboomonderzoek en databanken met DNA-deskundige Lex Meulenbroek" }

Meer weten? Kijk de uitzending van De Kennis Van Nu: Moordenaar verraden door hobby-DNA-databanken op {link href="https://www.npostart.nl/de-kennis-van-nu/23-12-2020/VPWON_1322820" button="1" niveau1="" niveau2="" niveau3="" event="" target="_self" text="www.npostart.nl " type="action"}

NPO Radio 1 houdt je dagelijks op de hoogte over de laatste ontwikkelingen in de wetenschap  

Dagelijks tussen 17.00 en 18.30 uur in Nieuws en Co
Iedere werkdag van 02.00 tot 04.00 uur in Focus 
En wanneer je maar wil in podcast Focus Wetenschap