De markt heeft te lang naar risico gekeken als een zaak voor obligatiebeleggers, stelt van Vliet. Volgens hem begint dat sentiment nu door de oorlog in Oekraïne te kantelen. Het monetaire beleid verkrapt, en het besef dat centrale banken niet meer alle bedrijven gaan redden, daalt in. De quantstrategieën van Robeco (de quant-gedreven defensieve fondsen met een lage volatiteit en lage beta) plukken van die ontwikkeling nu de vruchten, vertelt hij.

Volgens van Vliet, als hoofd van Quant Equities en manager van de Conservative Equity fondsen bij Robeco verantwoordelijk voor 70 miljard euro aan activa, staat de markt er op dit moment alleen voor.  

‘In de huidige situatie staat de markt op haar eigen benen. Onze modellen signaleren nu een draai van focus op groei naar focus op risico. Dat zorgt ervoor dat aandelen hele andere waarderingen krijgen.’

Verdisconteringsvoet

De waardering van activa kent een drieledige basisformule: cashflow, de groei van de cashflow en de verdisconteringsvoet. Alle andere ruis in de markt is van ondergeschikt belang bij het waarderen van een aandeel, volgens hem.  

De laatste jaren concentreerden beleggers zich teveel op cashflowgroei, stelt van Vliet. Dat gebeurde terwijl de verdisconteringsvoet - de variabele die gebruikt wordt om de huidige waarde van toekomstige kasstromen te berekenen op basis van de rendementsverwachting - lang werd genegeerd.

Omdat aandelen hun waarde ontlenen aan de verdiscontering van toekomstige kasstromen, zorgt een hogere verdisconteringsvoet voor een lagere waarde van kasstromen. Een daling van de contante waarde duwt de aandelenkoers omlaag.

‘Die verdiscontering bestaat uit twee delen, namelijk rente en risico-opslag’, vertelt van Vliet. ‘Die gaan nu beide omhoog door de macro-economische omstandigheden. Als gevolg daarvan stijgt de verdisconteringsvoet en zakt de prijs van aandelen razendsnel.’

Saaie aandelen

De quantfondsen van Robeco beleggen vooral in defensieve sectoren zoals verzekeraars en consumentengoederen, het liefst met een lage koerswinstverhouding. Ook binnen IT zitten de fondsen in defensieve namen als Oracle en Microsoft.

‘In iedere sector zitten “saaie” aandelen, die structureel worden ondergewaardeerd. Daar zitten wij het liefste in’, vertelt Van Vliet. Andere voorbeelden van defensieve aandelen in de portefeuille van het Conservative Equities fonds zijn Merck & Co, het Japanse telecombedrijf KDDI en Royal Bank of Canada.

Emotieloze modellen

Van Vliet: ‘Onze onderzoekers werken continu aan modelverbetering. De modellen draaien emotieloos door, ook tijdens een oorlog. Als we het menselijke financiële gedrag in kaart brengen, zien we dat beleggers te zelfverzekerd handelen. Dat kan komen door verschillende belangen of een verschillende beleggingshorizon. Soms reageren beleggers ook te traag of te weinig op nieuws.'

Volgens van Vliet, legden beleggers systematisch het feit naast zich neer dat niet alle bedrijven hetzelfde risicoprofiel hebben.

‘De markt is structureel over-optimistisch over hoogrisicoaandelen en te pessimistisch over laagrisicoaandelen. Een conservatieve, contraire positie, zorgt voor outperformance als je die gedurende een hele cyclus aan durft te houden.’

Robeco past die gedragsanalyse toe op aandelenmarkten, en is ervan overtuigd daar bescheiden van te profiteren. ‘Onze modellen hebben aandelen geselecteerd in de portefeuilles die profiteren van een draai naar een risicofocus.’

Een contraire, defensieve positie zorgt op de lange termijn altijd voor alpha, zegt van Vliet. Volgens hem gaat de vlieger “meer risico, meer rendement” op de lange termijn dan ook niet op.

Automatische piloot

‘Net als in een cockpit moet je vertrouwen op de piloot en de techniek als je in een storm terecht komt. Je kan dan niet opeens nieuwe software bouwen. Dat doen we nu ook tijdens deze oorlog, onze modellen zijn daar op voorbereid’, vertelt van Vliet.

Wel zijn de Russische holdings binnen de portefeuilles afgeschreven. De Russische holdings in de MSCI indices werden op woensdagavond afgewaardeerd en uit de indices gehaald. De blootstelling naar Rusland in de EM-portefeuilles van Robeco was beperkt en in lijn met de index.

‘We zijn wel nog in het bezit van de onderliggende stukken. Dat doen we om klanten te beschermen. Die afgewaardeerde stukken kunnen pas weer waarde krijgen als de beurzen heropenen. Ze zitten dan niet meer in de index maar wel nog in het fonds.’

Het opmerkelijke van de huidige situatie is overigens dat opkomende markten relatief goed presteren, ondanks de afwaardering van Russische aandelen, aldus van Vliet. Normaal gesproken gaan opkomende markten hard onderuit bij crises. Maar het verschil met het verleden is dat veel ontwikkelingslanden, zoals bijvoorbeeld Brazilië, veel grondstoffen hebben.

Wat hebben bedrijven als Equens, RBS, HP en Sligro gemeen? Met hun pensioenregeling vormen zij ieder een eigen collectiviteitskring onder de hoede van Centraal Beheer APF. Daarnaast zitten zo’n 1.250 Nederlandse werkgevers in multi client-kringen, van mkb tot grootzakelijke spelers. Twaalf collectiviteitskringen bedient Centraal Beheer APF in totaal.

De combinatie van zoveel bedrijven en pensioenfondsen in één algemeen pensioenfonds is in Nederland uniek, volgens bestuursvoorzitter Janwillem Bouma. ‘Wij zijn eigenlijk een klein ecosysteem, met ruimte voor alle regelingen, van DB tot DC.’ Sinds de oprichting ruim vijf jaar geleden voert Achmea IM het uitgestippelde beleggingsbeleid uit. De balans tussen maatwerk en efficiency door schaalvoordelen is uitgekiend. Elke collectiviteitskring heeft zijn eigen, afgescheiden kapitaal en beleggingsbeleid. Maar dat beleid varieert vooral in de specifieke weging van de vier onderliggende normportefeuilles.

Een voorbeeld: de pensioenpot in de kring van bierbrouwer Bavaria bestaat voor 46 procent uit de renteportefeuille, terwijl de rendementsportefeuille goed is voor 28 procent, de matchingportefeuille voor 16 procent en de inflatieportefeuille voor 10 procent. Abrupte inflatieschokken Wat die portefeuilles behelzen, legt Jeroen van der Put uit, als bestuurslid verantwoordelijk voor de beleggingen en klantrelaties. De renteportefeuille mikt op een stabiel pensioenresultaat met onder meer Europees staatspapier en bedrijfsobligaties met beperkte spreads en hoge ratings.

High yield en leningen in opkomende markten zijn onderdeel van de rendementsportefeuille. De combinatie met aandelen is gunstig voor het risico-rendementsprofiel, aldus Van der Put. De matchingportefeuille bestuurt het renterisico van de vastrentende waarden. Zeer actueel is tot slot de inflatieportefeuille, waaraan twee jaar geleden niet-beursgenoteerde vastgoedfondsen zijn  toegevoegd. ‘Die zijn weliswaar vrij illiquide, maar de inkomstenstroom is stevig en wordt aangepast aan de inflatie. De waarde is stukken stabieler dan bij beursfondsen’, aldus Van der Put. 

De inflation linked-obligaties in deze portefeuille vangen abrupte inflatieschokken op, terwijl de reële assets bestand zijn tegen langdurig hogere inflatie. Uit ALM-studies blijkt volgens Van der Put telkens weer dat deze aanpak tot een robuustere portefeuille leidt. ‘De laatste tijd zien we dat meer deelnemers overtuigd raken van het belang.’ Zo besloot de Schotse bank RBS begin 2021 meer inflatierisico’s te gaan afdekken naarmate de dekkingsgraad stijgt. Centraal Beheer APF ontwikkelde daarvoor een staffel met reële sturing, waardoor de inflatie- en beleggingsrisico’s in de portefeuille steeds verder kunnen worden afgebouwd.

Voorsorteren

Voor de vier normportefeuilles put Centraal Beheer APF uit het volledige aanbod van beleggingsfondsen dat aansluit op de ESG-uitgangspunten, onder meer van BlackRock, LG Investment Management, Nomura en PGIM. ‘Er is maar één free lunch’, zegt Van der Put, ‘en dat is diversificatie’. Vandaar de keuze voor breed gespreide normportefeuilles, al sluit hij niet uit dat in de toekomst ook individuele titels in portefeuille komen. Actief of passief?

Daarover valt per beleggingscategorie vanuit een investment case een besluit. Voor beleggingen in emerging markets en voor beursgenoteerde vastgoedfondsen volstaan bijvoorbeeld passieve fondsen. Voorsorterend op het nieuwe stelsel combineert Centraal Beheer APF een zekere mate van flexibiliteit en solidariteit. In de opbouwfase van Kring DC kan elke deelnemer kiezen uit achttien risicoprofielen met een bijbehorende lifecycle-strategie.

Uit al die individuele keuzes komt een gewogen gemiddelde, dat collectief wordt belegd. Typerend voor Centraal Beheer APF is dat het al collectief kan doorbeleggen na de pensioendatum, met een opt-out voor deelnemers. Daarin zit volgens bestuursvoorzitter Bouma een belangrijk verschil met een PPI die deze mogelijkheid niet heeft. Het zorgt voor schaal en naar verwachting voor een duidelijk hoger pensioenrendement bij DC-contracten. 

Dit artikel is verschenen in de eerste editie van FN Institutioneel, de krant voor pensioenfondsbestuurders en -beleggers die 6 keer per jaar verschijnt. 

De populariteit van Europese aandelen is al jarenlang tanende. Een decennium geleden maakten Europese aandelen nog 26 procent van de MSCI World Index uit, vandaag de dag blijft dat percentage steken op 18 procent. Ook voor meer waarde-georiënteerde beleggers bleken Europese aandelen minder aantrekkelijk te zijn.

Het gemiddelde wereldwijd beleggende large-cap waardefonds had in 2012 bijna de helft van het fondsvermogen belegd in Europese bedrijven, maar dat is door de jaren heen afgekalfd tot ongeveer 25 procent. Sinds 2020 zien we echter een opleving en werd de allocatie naar Europese aandelen stapsgewijs verhoogd naar 32 procent gemiddeld per eind januari 2022. Daarmee zijn de fondsen in de waardecategorie wel een uitzondering, want onder beleggingsfondsen in de categorie large-cap gemengd blijft Europa impopulair.

Populariteit Europa

Het Europese continent heeft dan ook de nodige tegenslagen moeten overwinnen in de afgelopen 10 jaar. De Europese staatschuldencrisis, torenhoge werkloosheidscijfers in Spanje en Griekenland, Brexit, gematigde economische groei en de Italiaanse bankencrisis, om maar eens wat te noemen. Het zijn slechts enkele redenen waarom de voorkeur van beleggers het afgelopen decennium buiten Europa lag.

Toch zijn Europese aandelen niet geheel van de beleggersradar verdwenen. Koopjesjagers en dividendbeleggers komen steeds vaker uit bij Europese aandelen.

Nu de centrale banken wereldwijd erop aansturen om het ruimhartige monetaire beleid een halt toe te roepen en aandelen van de tot dan toe superieure technologiebedrijven corrigeerden, krijgen beleggers meer oog voor ondergewaardeerde Europese bedrijven en cyclische sectoren die in Europese indices groter vertegenwoordigd zijn dan in de Amerikaanse evenknieën.

Zo bedraagt de weging van de sector industrie in de MSCI Europe index 14 procent versus 6 procent voor de S&P 500, terwijl de weging van technologieaandelen in de Europese index met 7 procent ver achterblijft bij de 25 procent-weging van de sector in de S&P 500.

Europees dividend

Dividendbeleggers worden aangetrokken door het royale dividendrendement dat Europese aandelen gemiddeld genomen bieden versus hun Amerikaanse tegenpolen. Met een dividendrendement van ongeveer 2,7 procent voor de MSCI Europe ligt de Europese inkomstenstroom ruim 1 procentpunt boven die van de S&P 500.

Europese bedrijven belonen aandeelhouders vaker via het uitkeren van dividend, daar waar Amerikaanse bedrijven de voorkeur geven aan het terugkopen van aandelen. Dat maakt Amerikaanse dividenden wel iets robuuster dan Europese.

MFS Meridian Contrarian Value aan kop

Voor de top-5 van deze week zijn de actief beheerde fondsen in de Morningstar categorie aandelen wereldwijd large-cap waarde gerangschikt op hun portefeuilleblootstelling aan Europese aandelen. De lijst wordt aangevoegd door een fonds waarvan de naam al doet vermoeden dat het tegendraadse beleggingen niet schuwt: MFS Meridian Contrarian Value.

Maar liefst 70 procent van het fondsvermogen is belegd in Europese aandelen. Sinds de oprichting van het fonds in 2019 hebben beheerders Anne Christine Farstad en Zahid Kassam een duidelijke voorkeur gehad voor Europese aandelen, waarbij op landenniveau bedrijven uit het Verenigd Koninkrijk de grootste weging hebben met 34 procent per eind januari 2022, drie keer zo veel als het gemiddelde fonds in de categorie.

Het duo stelt een geconcentreerde portefeuille van ongeveer 40 posities samen waarbij de nadruk wordt gelegd op financiële leverage en een passende onderwaardering ten opzichte van de intrinsieke waarde van een aandeel.

Vooral in de sector industrie vindt het team aantrekkelijke beleggingskansen, waaronder voor de twee grootste posities in het Zweedse Trelleborg en het Schotse Weir Group. Ook het Franse Danone neemt een prominente positie in, waarbij het team de overweging in het laatste kwartaal verder aanzette na solide cijfers. Financiële waarden vormen een andere hoeksteen van de portefeuille, met posities in onder andere UBS, BNP Paribas en CaixaBank.

Zilver voor Schroder ISF Global Sustainable Value

Op de tweede plaats staat een fonds dat pas sinds eind 2021 bestaat: Schroder ISF Global Sustainable Value. Aan het roer staan Liam Nunn, Robert Barr en Simon Adler. Hoewel de strategie pas kort bestaat zijn de beheerders betrokken bij diverse andere strategieën.

Zo maken Nunn en Adler onderdeel uit van het met een Bronze rating gewaardeerde Schroder Global Recovery. In dit waardefonds waarin duurzame criteria worden geïntegreerd in het beleggingsproces is per eind januari 67 procent van het fondsvermogen belegd in Europese aandelen.

De allocatie naar aandelen uit het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Duitsland is twee tot vier keer het gewicht dat de gemiddelde concurrent heeft gealloceerd naar deze landen. Als gevolg is slechts 19 procent van het fondsvermogen belegd in Amerikaanse aandelen, tegenover bijna 50 procent voor het gemiddelde fonds in de categorie.

De ongeveer 40-posities tellende portefeuille heeft een voorkeur voor aandelen met een bovengemiddeld dividendrendement en het team heeft ook oog voor bedrijven in het mid- en small-cap segment. Qua sectorpositionering springt de hang naar de sector communicatie dienstverlening in het oog, die bijna een derde van de portefeuille beslaat. Reclamebedrijven WPP en Publicis hebben een plek in de portefeuille, maar ook televisiebedrijven ProSiebenSat 1 Media, Television Francaise en ITV. Ruim 75 procent van de bedrijven in portefeuille hebben een laag of verwaarloosbaar ESG risico zoals gemeten door de Morningstar Sustainability Rating, waarmee het fonds de maximale vijf globes heeft.

“Reports that say that something hasn't happened are always interesting to me, because as we know, there are known knowns; there are things we know we know. We also know there are known unknowns; that is to say we know there are some things we do not know. But there are also unknown unknowns� the ones we don't know we don't know. And if one looks throughout the history of our country and other free countries, it is the latter category that tends to be the difficult ones.”

Ofwel, het gaat niet alleen om de zaken waarvan we weten dat we ze niet weten. Nee, het belangrijkste zijn vaak de zaken waarvan we niet eens weten dat we ze niet weten. En daarvoor zou je een antenne moeten ontwikkelen. Dit is een heel andere kijk op risicomanagement dan die van de meeste financiële instellingen. Daar staan immers procedures en historische statistische relaties centraal - die weliswaar ook belangrijk zijn, maar niet het hele verhaal vertellen.

Natuurlijk, zal men tegenwerpen, dat is logisch, want risico is ook iets anders dan onzekerheid. Risico veronderstelt een kenbare kansverdeling en is dus een beperkter begrip. Maar dat is precies het probleem. De blik is te beperkt als men alleen naar traditionele maatstaven kijkt. Gelukkig is er al meer aandacht dan voorheen voor de aannames aangaande kansverdelingen, zoals Taleb’s dikke staarten. Maar idealiter komt er ook meer aandacht voor onzekerheid in bredere zin. Bijvoorbeeld: welke gevolgen kunnen klimaatverandering en transities hebben voor de portefeuille? Maar denk ook aan andere vormen van ontwrichting, zoals afkalvende instituties, de invloed van kunstmatige intelligentie en robotisering, etc. (known unknowns). En dan zijn er dus nog die waarvan we zelfs nog geen vermoeden hebben (unknown unknowns): welke zouden dat kunnen zijn?

En hoe vertaal je dat naar financieel risico? Hoe kan zo’n andere visie op risico en onzekerheid eruit zien? In zijn boek ‘The most important thing’ schrijft investeerder Howard Marks: “Er zijn veel soorten risico. Maar volatiliteit is wellicht de minst relevante van allemaal.” Dat volatiliteit niettemin veel gebruikt wordt, verklaart Marks met het gebruiksgemak van volatiliteit: het is makkelijk meetbaar. Maar niet alles wat meetbaar is, is belangrijk en niet alles wat belangrijk is, is meetbaar. Marks definieert financieel risico veel simpeler, namelijk als de kans om je geld te verliezen, ‘the possibility of permanent financial loss’. En hij onderscheidt dat financiële risico scherp van andere risico’s, zoals het niet halen van je doelen; underperformance; carrière risico;  onconventionaliteit; en illiquiditeit. Enkele van die vormen van risico zijn eveneens moeilijk te kwantificeren. Marks’ aanpak is dan ook niet puur kwantitatief, maar hybride: hij gebruikt kwantitatieve data en methoden waar relevant, maar doorslaggevend is de kwalitatieve oordeelsslag die er overheen komt.

Schijnzekerheid en onaangename verrassingen

Dat geldt des te sterker voor transitierisico’s die nog niet in de modellen zitten. Transities zijn maatschappelijke processen die niet-lineair verlopen, met asymmetrische uitkomsten (zie mijn eerdere column). En hier is tot dusver het omgekeerde het geval: geavanceerde vermogensbeheerders maken al wel een kwalitatieve inschatting van transitie-kansen en -risico’s, maar de kwantitatieve aanpak ontbreekt. Ze brengen transitie-scenario’s in kaart, maar worstelen met de vraag wat voor data daarvoor nodig zijn: welke data brengen de transitie-risico’s van investeringen in kaart, zowel qua blootstelling, als qua aanpassingsvermogen en bijdrage aan transities? Als je die data hebt, kun je serieus op artikel 9 niveau rapporteren, maar belangrijker: je kunt transitie-risico’s op portefeuilleniveau in kaart brengen.

Donald Rumsfeld is vorig jaar overleden, dus we kunnen hem niet vragen wat hij van risico management in vermogensbeheer vindt. Maar ik vermoed dat hij zou zeggen dat het incompleet is zonder een grondige blik op alternatieve bronnen van onzekerheid. Je kunt onzekerheden weliswaar buiten je analyse laten, maar daarmee gaan ze niet weg. Die aanpak geeft ten beste schijnzekerheid en ten slechtste onaangename verrassingen. Dat doet me denken aan een poster die bij een voormalige werkgever op de gang hing: “Geen risico nemen is ook een risico.” Durf de onzekerheids-olifant in de risicokamer te benoemen.

Willem Schramade is oprichter en eigenaar van Sustainable Finance Factory. Hij is auteur van het boek 'Duurzaam kapitalisme' en verbonden als onderzoeker aan de Erasmus University. 

Alle opties blijven op tafel om het programma te vernieuwen als de economische omstandigheden verslechteren vanwege de oorlog in Oekraïne en de sancties tegen Rusland, zo legde ECB-president Christine Lagarde uit tijdens de persconferentie na afloop van een bestuursvergaderin. Zij stelde dat 'onzekerheid toevoegen aan een onzekere situatie niet het juiste antwoord is'.

'De Russische inval in Oekraïne is een keerpunt voor Europa. Wij zullen zorgen voor soepele liquiditeitsvoorwaarden en de sancties uitvoeren waartoe de Europese Unie en de Europese regeringen hebben besloten. De raad van bestuur zal alle maatregelen nemen die nodig zijn om te voldoen aan het mandaat van de ECB om prijsstabiliteit na te streven en de financiële stabiliteit te vrijwaren', aldus Lagarde.

De maandelijkse nettoaankopen in het kader van het programma voor de aankoop van activa van de ECB zullen in april 40 miljard euro bedragen, in mei 30 miljard en in juni 20 miljard. De kalibratie van de nettoaankopen voor het derde kwartaal zal afhangen van de economische omstandigheden, en zal een afspiegeling zijn van de evoluerende beoordeling van de vooruitzichten, aldus de ECB in haar verklaring.

Lagarde zei dat de raad van bestuur van de ECB heeft geprobeerd 'een voorspelbare koers uit te zetten', te midden van de aanhoudende onzekerheid over de gevolgen van de oorlog in Oekraïne. Ze benadrukte dat de ECB werkt met een 'ongunstig' scenario en een 'ernstig' scenario voor de komende drie jaar.

'Extra onzekerheid. Toegevoegde optionaliteiten. We proberen zo veel mogelijk opties te hebben om met deze situatie om te gaan', aldus Lagarde.

Marktreacties 

Christine Lagarde is niet te benijden nu haar baan als president van de ECB het afgelopen jaar aanzienlijk zwaarder is geworden door de inflatiedruk. Lange tijd kon de ECB - en trouwens ook andere centrale banken - vrij gemakkelijk een buitengewoon ruim monetair beleid voeren omdat de inflatie ver onder de doelstelling lag, schrijft obligatiebelegger en fondsbeheerder Wolfgang Bauer, van het M&G Public Fixed Income Team.

'Telkens wanneer het marktsentiment ernstig versomberde, konden de activa-aankopen worden opgedreven terwijl de rentevoeten op een zeer laag peil werden gehouden. De zaken liggen nu echter minder voor de hand. Proberen de markten te stabiliseren en tegelijkertijd de inflatie te beteugelen leidt tot een conflict over de doelstelling. Uiteindelijk moet er een keuze worden gemaakt.'

Hij vervolgt: 'In de aankondiging van vandaag sloeg de ECB een uitgesproken havikistische toon aan, wat suggereert dat ze zich momenteel meer zorgen maakt over de Europese inflatiecijfers dan over de marktomstandigheden. Als de ECB doorgaat met het versneld afbouwen van de activa-aankopen, zouden beleggers zich binnenkort in een nieuwe marktomgeving kunnen bevinden, een zonder centrale banken die als vangnet fungeren.'  

Rusland heeft het probleem dat door de Westerse sancties economie en financiën midscheeps zijn geraakt. Meer dan 600 miljard dollar aan deviezenreserves van Rusland zijn door buitenlandse centrale banken bevroren. Tevens heeft Rusland geen toegang meer tot het internationale betalingssysteem Swift, mede waardoor de roebel in een vrije val is gekomen. Zo daalde de munt gisteren nogmaals met 6 procent.

De beurzen in Rusland liggen stil en Russische aandelen worden verwijderd uit internationale aandelenindices, omdat de waardering van onderliggendde fondsen niet meer te maken is. De toezichthouder CSSF in Luxemburg heeft beheerders met exposure naar Rusland opgedragen forse uitstroom door klanten te melden, zo bericht investmentofficer.lu, het zusterplatform van Fondsnieuws in het Groothertogdom.

De verdere verscherping van de sancties, zoals deze week de aankondiging van de Verenigde Staten en Groot-Britannië dat zij geen Russisch gas of olie meer afnemen, heeft niet alleen de energieprijzen verder verhoogd, maar Rusland ook verder in het nauw gebracht. Economen denken dat de Russische economie dit jaar als gevolg van de Westerse sancties met een derde zal krimpen. 

Een besmette staat 

Rusland is een besmette staat en een besmette economie geworden. Inmiddels hebben meer dan 200 internationale bedrijven hun vertrek uit Rusland aangekondigd. Citibank, dat zijn retailbank in Rusland een jaar geleden in de verkoop heeft gezet, zegt er nagenoeg geen kopers voor te vinden. Citi heeft 10 miljard dollar via deze retailbank uitstaan bij consumenten, maar ook in overheidsschuld en andere assets.

Citibank dat meerdere vestigingen in Rusland heeft, wilde al langere tijd van zijn landenorganisatie af maar kan er niet één koper voor vinden. De Amerikaanse bank zal de bezittingen in Rusland waarschijnlijk afschrijven, terwijl het Italiaanse UniCredit volgens de Financial Times aandeelhouders heeft gewaarschuwd dat zij in een worst-case scenario meer dan 7 miljard euro op leningen aan Russische consumenten zou moeten afschrijven. 

Fitch denkt dat door de verdere aanscherping van de sancties de kans toeneemt dat Rusland zal overgaan 'tot een selectieve niet-betaling van zijn soevereine schuldverplichtingen. In mindere mate is ook het risico van het opwerpen van technische belemmeringen voor de schuldendienst, onder meer door het rechtstreeks blokkeren van geldovermakingen of via clearing- en afwikkelingssystemen, enigszins toegenomen sinds onze vorige evaluatie.'

Laatste bankroet dateert van 1998

De prijs van een credit default swap, waarmee een belegger zich kan indekken tegen een wanbetaling, is inmiddels opgelopen tot bijna 3000 basispunten. Begin 2022 was dat nog 125 basispunten. De zakenbank Nomura stelt dat Rusland volgende week, op woensdag 16 maart, zijn eerstvolgende rentebetaling moet doen. Maar aangezien er altijd sprake is van een respijtperiode van dertig dagen zou medio april sprake kunnen zijn van wanbetaling. 

De laatste keer dat Rusland bankroet ging, was tijdens de roebelcrisis van 1998. 

Westerse inlichtingendiensten schatten dat de oorlog in Oekraïne Rusland grofweg 20 miljard dollar per dag kost. Zij wijzen er voorts op dat de oorlog veel langer duurt dan Russische leiders en militairen aanvankelijk hadden gedacht. 

Vandaag vinden gesprekken in Turkije plaats tussen de ministers van Buitenlandse Zaken van Rusland en Oekraïne. Markten liepen daar gisteren, alsook op de daling van de olieprijzen, op vooruit: de koersen stegen sterk. De AEX-index noteerde zelfs 5 procent hoger.

Gerelateerde artikelen:

• 'Swift-sancties kunnen dollar-hegemonie uithollen' 
• Bekijk ook het dossier Oorlog in Oekraïne 

Er zijn uiteraard talloze manieren om een olieschok te definiëren. Ik gebruik hier twee definities die voldoende data geven om iets te kunnen zeggen over de invloed op aandelenrendementen.

• Een stijging van de futuresprijs van ruwe olie van 40 procent of meer binnen drie maanden
• Een stijging van de futuresprijs van ruwe olie van 60 procent of meer binnen zes maanden

Vervolgens kijk ik naar de rendementen op de S&P 500 Index één, drie, zes en twaalf maanden na de olieschok. De resultaten staan in de tabel hieronder.

Op het eerste gezicht is een 40 procent olieprijs binnen drie maanden niet heel ‘schokkend’ voor Amerikaanse aandelen. In tegendeel. Het gemiddelde rendement op de S&P 500 Index na een olieschok (eerste rij van de tabel) ligt doorgaans boven het gemiddelde rendement berekend over alle perioden (laatste rij.) Alleen het 12-maands rendement ligt met 6,2 procent onder het langetermijngemiddelde van 10,5 procent.

Clusters

Toch moeten we niet te vroeg juichen. Sterke stijgingen in de olieprijs komen namelijk vooral voor in clusters. Gedurende een aangesloten periode zijn er meerdere waarnemingen waarbij de olieprijsstijging voldoet aan mijn definities. Je kunt je afvragen of er na zoveel weken van sterke prijsstijging nog wel sprake is van een schok.

Daarom kijk ik ook naar de S&P 500 Index rendementen nadat de olieprijs voor het eerst meer dan 40 procent stijgt binnen drie maanden. Die rendementen (rij twee van de tabel) zien er heel wat minder fraai uit. Alle rendementen liggen beduidend lager dan de S&P 500 rendementen gemeten voor alle perioden (laatste rij.)

Tweede definitie

In tegenstelling tot hierboven zijn de gemiddelde rendement op Amerikaanse aandelen na een olieprijsschok van meer dan 60 procent in zes maanden ronduit slecht (rij drie). Echter, ook hier hebben we weer te maken met clusters. In één van die clusters zijn er 34(!) achtereenvolgende waarnemingen van een olieschok gedurende de marktcrash van 2008. Dat heeft veel impact op de resultaten.

Maar wanneer we alleen de rendementen meenemen die volgen nadat de olieprijs voor het eerst meer dan 60 procent binnen zes maanden stijgt (rij vier), ziet het beeld er behoorlijk hetzelfde uit als bij de eerste definitie. Met uitzondering van de één-maands horizon liggen alle rendementen na een olieschok duidelijk lager dan het gemiddelde rendement voor alle perioden.

Divergentie

Wat bovendien opvalt is dat het verschil tussen het rendement na initiële olieschok en het langetermijngemiddelde stijgt naarmate de horizon langer wordt. Het 12-maands rendement ligt voor beide definities liefst meer dan 7 procent lager dan het langetermijngemiddelde (3,1 procent versus 10,5 procent). Dat past bij de observatie dat olieschokken regelmatig met enige vertraging worden gevolgd door een recessie en dat aandelen de neiging hebben door te stijgen tot vlak vóór de recessie begint.

Jeroen Blokland is oprichter van True Insights, een platform dat onafhankelijke research biedt om gediversifieerde multi-asset portefeuilles samen te stellen. Blokland was laatstelijk hoofd multi-assets bij Robeco. Zijn "grafiek van de week" verschijnt iedere donderdag op Fondsnieuws.

Het marktmechanisme is daarvoor het beste middel, ondanks alle gebreken.  Dat betekent niet dat je de markt altijd maar haar gang moet laten gaan. Ook op financiële markten moeten mensen zich aan de wet houden, al wordt dit in het heetst van de strijd wel eens vergeten. 

De sterke groei van ESG-, duurzaam en impactbeleggen zorgt voor een structureel positieve verandering. Maar door de inval in de Oekraïne lijken we een grote stap terug te zetten. Alle fossiele brandstoffen, steenkool voorop, zijn weer welkom in de Europese Unie. Biden smeekt de Amerikaanse olie-industrie om meer olie uit de schalievelden te halen. Er lijkt weinig meer over van het bestrijden van de klimaatcrisis. Nu even niet. Toch laat juist de Russische inval in de Oekraïne zien hoe ver de invloed van ESG-beleggen strekt. 

Hoge energieprijzen door ESG-beleid

Het tekort aan energie (olie, gas en steenkool) heeft meerdere oorzaken, maar de toegenomen aandacht voor duurzaamheid speelt een grote rol. Wellicht dat duurzaamheid ook een rol speelt bij de Russische inval. John McCain zag Rusland in 2015 de facto als een groot benzinestation in de vorm van een land. Een land dat bij ongewijzigd beleid failliet zal gaan door de energietransitie. De inval in de Oekraïne (en de feitelijke annexatie van Kazachstan en Wit-Rusland) kan gezien worden als een vlucht naar voren van het Kremlin, om er voor te zorgen dat Rusland meer wordt dan dat grote benzinestation. 

De reden dat energieprijzen nu sterk stijgen, is ook voor een belangrijk deel het resultaat van de terughoudende opstelling van beleggers ten aanzien van fossiele brandstoffen. Eerst waren het de directeuren van centrale banken zoals Mark Carney en Klaas Knot die vooral de commerciële banken waarschuwden voor de risico’s van stranded assets in combinatie met langjarige financieringen. Onder invloed van de verantwoorde ontwikkelingsdoelen en de klimaatcrisis gingen steeds meer beleggers zich concentreren op duurzame bedrijven. Die kregen een hogere waardering dan de vervuilende oliebedrijven.

Geïnspireerd door de directeuren van de centrale banken en de verantwoorde ontwikkelingsdoelen is de geldkraan voor veel oliebedrijven dicht. Op de stoep stonden protesterende actievoerders die er ook nog eens voor zorgen dat sollicitanten liever ergens anders willen werken. Zelfs de rechter kwam eraan te pas om te voorkomen dat oliemaatschappijen nog gingen investeren in fossiele brandstoffen. 

Het is iets te gemakkelijk om naar duurzame beleggers te kijken als de oorzaak van dit probleem. De realiteit is dat uitsluiten eenvoudig is, maar investeren in alternatieve energie kennelijk een stuk lastiger. De energietransitie is ook alleen mogelijk met hulp van de grote oliemaatschappijen met hun enorme kasstromen, hun leger ingenieurs en de kennis van grootschalige projecten. Wat de hoge olie-, gas- en kolenprijzen wel bewijzen is dat financiële markten een grote invloed hebben op de echte wereld, in dit geval door de rem op de investeringen in fossiele brandstoffen. 

Minder zichtbare invloed van ESG-beleggen

Er bestaat geen belegging zonder impact. De laatste jaren, vooral na de introductie van de duurzame ontwikkelingsdoelen, oefenen aandeelhouders actief invloed uit op het beleid van ondernemingen. Doordat bij veel bedrijven de top drie aandeelhouders bestaan uit Vanguard, BlackRock en State Street, kunnen die samen een stevige vuist maken. Vrijwel alle asset managers onderschrijven tegenwoordig de principes van de Verenigde Naties (Unpri) en dat betekent dat ze over zaken op het gebied van duurzaamheid vaak gemeenschappelijk optrekken. Bovendien bestaat de top drie uitsluitend uit indexbeleggers en juist deze passieve beleggers zijn gevoelig voor grote systeemrisico’s zoals de klimaatcrisis.

State Street heeft sinds maart 2017 veel succes met de Fearless girl-campagne, een bronzen beeld van een meisje op Wall Street dat symbool staat voor meer vrouwen in het Amerikaanse zakenleven. Onderwerpen die duurzame beleggers inbrengen in de jaarvergadering veranderen ook de maatschappij. Zo zijn er tegenwoordig geen plastic rietjes en piepschuimen bakjes meer bij de McDonald’s, maar alleen nadat aandeelhouders met behulp van de plastic soup foundation daarom hadden gevraagd. De wereld is aan het veranderen dankzij duurzame beleggers

Steeds minder producenten controversiële wapens

Sommige beleggers klagen na de Russische inval dat ze niet kunnen beleggen in wapenproducenten. Niet iedereen, want er zijn ook voldoende beleggers die in geen enkel wapenbedrijf willen beleggen. Sinds 2013 verbiedt de Nederlandse wet financiële instellingen zaken te doen met bedrijven die clustermunitie produceren of verhandelen, een en ander naar aanleiding van het verdrag inzake clustermunitie uit 2008.

Nu is op de beelden uit de Oekraïne te zien dat de Russen clusterbommen inzetten, zelfs tegen de burgerbevolking, maar het toont juist van beschaving door de strijd te aan te gaan zonder gebruik te maken van controversiële wapens. Waar het om gaat is dat clusterbommen en bijvoorbeeld ook anti-personeelsmijnen disproportionele en een willekeurige impact hebben op de burgerbevolking. Hetzelfde geldt ook voor biologische wapens, chemische wapens en wapens waarbij gebruik wordt gemaakt van witte fosfor. 

Er zijn beleggers en tegenwoordig ook Mient-Jan Faber die vinden dat kernwapens niet op de lijst hoeven te staan, omdat ze na de Tweede Wereldoorlog zo lang voor vrede hebben gezorgd. Kernwapens zijn echter per definitie massavernietigingswapens. Als ze gebruikt worden, zijn ze zonder onderscheid dodelijk voor burgers en militairen, en hun effecten kunnen niet begrensd worden in tijd of in ruimte.

Diezelfde argumenten werden gebruikt voor het verbod op landmijnen en clustermunitie. Kernwapens hebben de potentie de mensheid en de hele planeet compleet te verwoesten. Volgens het Internationale Rode Kruis is er geen effectieve manier om hulp te verlenen aan slachtoffers van een nucleaire ontploffing. Hoe kan zo’n wapen ‘niet controversieel’ genoemd worden? 

Gelukkig voor de wapenfreaks is er veel meer mogelijk. De lijst met controversiële wapenproducenten is tegenwoordig een stuk korter en vooral gevuld met onbekende Aziatische namen.  Zelfs veel wapenproducenten luisteren naar de bezwaren van maatschappij onder aanvoering van hun aandeelhouders. Zo is het alweer enige tijd mogelijk om in een bedrijf als Raytheon te beleggen. Dat bedrijf was uitgesloten vanwege de productie van clustermunitie, maar daar zijn ze nu dus mee gestopt.

Op de website van Raytheon staat sinds 2016 dat het bedrijf geen clustermunitie of delen van clustermunitie meer maakt en dat het bedrijf ook geen landmijnen, kernkoppen, biologische en chemische wapens produceert. Ook hier heeft een ESG-filter dus een ongekend positieve impact.

Han Dieperink is chief investment strategist bij Auréus Vermogensbeheer. Hij was eerder in zijn loopbaan chief investment officer van Rabobank en Schretlen & Co. Dieperink geeft zijn analyse en commentaar op economie en markten. Zijn bijdragen verschijnen op dinsdag en donderdag.

 

Het begin dit jaar gelanceerde IBS value-add infrastructure fonds belegt in gelijke delen in drie beheerders die allen een ‘value-add’ infrastructuur strategie volgen. Dat houdt in dat ze zich richten op infrastructuurprojecten en -bedrijven die veel groeipotentieel hebben, schrijft hoofd private markets Koen Ronda over het nieuwe fonds van IBS Capital allies.

'De strategie richt zich specifiek op vier sectoren: telecom & digital, sociale voorzieningen, energie & milieu en transport. In deze sectoren creëren digitalisering, verduurzaming en innovatie, een sterke behoefte aan nieuwe infrastructuur. Concrete voorbeelden zijn investeringen in 5G zendmasten, datacenters, glasvezel kabels, ziekenhuizen, zonneparken en treintransport.'

Het fonds is tot half mei open voor inschrijving, de verwachting is om per juni te starten met investeren.

Fresh Funds

Het Fresh closed SME fund is het tweede mkb-fonds van Fresh Funds, onderdeel van OHV Institutional Asset Management. Dit fonds bouwt voort op de beleggingsstrategie van het vorige mkb-fonds en biedt aanvullende mogelijkheden voor bedrijven door lagere onderpandvereisten. Daarnaast is er in het fonds ruimte voor bedrijven in een vroegere groeifase. 'Het fonds zal voornamelijk investeren in groei, innovatie, verduurzaming en digitalisering en zo actief bijdragen aan het behoud en verdere ontwikkeling van Nederlandse scale-ups, familiebedrijven en het reguliere mkb', schrijft financieringsplatform Voordegroei over het fonds.

Het Fresh Closed SME Fund heeft een toezegging van 30 miljoen euro binnengehaald van het Europees Investeringsfonds (EIF) en de Nederlandse impactinvesteerder Invest-NL. Het fonds heeft een beoogd volume van 50 miljoen euro en bevat leningen met bedragen variërend van 100.000 euro tot 1,25 miljoen euro. De selectie van de leningen is uitbesteed aan Voordegroei. 

J.P. Morgan AM

J.P. Morgan Asset Management heeft (naar eigen zeggen) de eerste actieve aandelen-ETF in China op de markt gebracht. Voor onshore Chinese aandelen kan actief beheer volgens het fondshuis namelijk een belangrijke rol spelen, vanwege de diepe, liquide en diverse markt. 'Bovendien, waar passieve beleggingen mogelijk niet in staat zijn om de impact van de hoge omloopsnelheid van de onshore-markt te verzachten, met inbegrip van kortetermijnperioden van uitbundigheid en pessimisme van beleggers, is JREC in plaats daarvan ontworpen om deze marktinefficiënties te benutten door middel van een langetermijnbeleggingslens, waarbij gebruik wordt gemaakt van lokale marktkennis en een rigoureus waarderings- en ESG-kader.'

Het product past in de reeks met actieve-ETF's van JP Morgan AM, die streeft naar een positieve alfa bij een lage tracking error en daarmee een aantrekkelijk alternatief moet vormen voor zuiver passieve beleggingen. Op basis van fundamenteel onderzoek nemen de portefeuillebeheerders kleine overwogen posities in de namen die zij aantrekkelijk vinden en kleine onderwogen posities in de namen die zij minder aantrekkelijk vinden. Het resultaat is dat de portefeuille de kenmerken van de index behoudt  en tegelijk streeft naar incrementele positieve meeropbrengsten.

Robeco

Robeco heeft een duurzame indexfamilie gelanceerd, de Robeco SDG low carbon indices. Vergelijkbaar met de multi-factor index reeks, zijn de indices beschikbaar voor zeven regio's: Global AC, Global DM, Emerging Markets, VS, Europa, Azië-Pacific en Japan.

De indices streven naar een positieve bijdrage aan de Sustainable Development Goals van de VN en passen Robeco's eigen SDG-raamwerk toe. Aandelen met een negatieve score op basis van dit raamwerk, worden uitgesloten van het indexuniversum. De indices beogen ook een positieve bijdrage te leveren aan een koolstofarme economie en moeten een aanzienlijke vermindering van de CO2-voetafdruk halen in vergelijking met marktkapitalisatie-indices.

Robeco's indices zijn alleen inzichtelijk voor klanten van het fondshuis, om het risico te beperken dat andere marktdeelnemers profiteren van openbare informatie, wat een punt van zorg is bij publiekelijk transparante indices, zoals is gebleken uit eerder onderzoek van Robeco.

AXA IM

Het Franse fondshuis AXA IM heeft een social bond fund aan het productportefeuille toegevoegd. Het fonds wordt beheerd door Johann Plé en richt zich op de transitie naar een duurzamere economie.

Het actief beheerde fonds zal een minimum van 75 procent beleggen in social en sustainability bonds. De andere 25 procent gaat naar streng geselecteerde, conventionele obligaties die een positieve sociale impact hebben. 

Morningstar, dat al jarenlang wereldwijd onafhankelijk beleggingsonderzoek doet, heeft de genomineerden voor drie categorieën Morningstar-awards vandaag bekend gemaakt. Het gaat om de Morningstar Asset Manager Awards, de Morningstar Categorie Awards en de Morningstar Asset Manager – Sustainable-Investing Awards.

Voor de Morningstar Asset Manager Awards zijn drie fondshuizen genomineerd: 
 - Dimensional
 - T. Rowe Price
 - Vanguard

De genomineerden voor de Morningstar Categorieën Awards zijn overwegend angelsaksische partijen, waarbij Comgest Growth Europe de uitzondering op de regel is. Dit Franse fonds neemt het in de categorie Beste Europese Aandelenfonds op tegen iShares Core MSCI Europe Ucits ETF en iShares MSCI Europe SRI ETF. 

Naast de strijd om het beste Europese aandelenfonds wordt er gestreden om het beste Eur Obligatiefonds en het Beste Wereldwijde aandelenfonds. 

De laatste categorie waar een winnaar geselecteerd wordt is de zogenoemde Morningstar Asset Manager - Sustainable Investing Award. De winnaars van de verschillende categorieën worden op 29 maart bekend gemaakt.
 
'Deze awards zijn bedoeld om erkenning te geven aan fondsaanbiedingen van topklasse en beleggersvriendelijke bedrijven binnen de sector. De gestroomlijnde categorieën benadrukken de kwalitatieve, toekomstgerichte standpunten van onze analisten tijdens het selectieproces in de verschillende individuele markten voor beleggingsfondsen. Daarnaast willen we met de invoering van de Asset Manager – Sustainable Investing Award de vermogensbeheerders erkennen die goede ESG-mogelijkheden hebben opgebouwd, bewezen hebben dat ze in specifieke ESG-middelen hebben geïnvesteerd en duurzaamheidsprincipes hebben geïntegreerd in hun beleggingsprogramma's', zegt Jeffrey Schumacher, director of manager research bij Morningstar, in een toelichting. 

De toekenning van deze awards wordt bepaald op basis van een combinatie van risicogewogen prestaties op de middellange tot lange termijn en de toekomstgerichte waardering voor fondsen, de Morningstar Analyst Rating, aangevuld met de Morningstar Quantitative Rating (MQR) indien nodig.

De MQR is een kwantitatieve waardering die de analistenbeoordeling tracht te evenaren en dezelfde waarderingsschalen (Gold, Silver, Bronze, Neutral, Negative) gebruikt.

De Morningstar Asset Manager – Sustainable Investing Awards worden bepaald door een combinatie van het ESG Commitment Level van Morningstar voor vermogensbeheerders, de duurzaamheidsmaatstaven voor fondsen van Morningstar en de kennis van analisten over het fondsenbeheer van de fondsgroepen die zij beoordelen in de context van de Morningstar Analyst Rating voor fondsen.

De winnaars worden in een video-conferentie bekend gemaakt. Dat gebeurt op 23 maart in België, 29 maart in Nederland en 30 maart in Luxemburg. 

Lees hier de uitleg van de door Morningstar toegepaste methodologie 
 

Vier bedrijven en acht personen hebben straffen opgelegd gekregen van het Openbaar Ministerie (OM) omdat ze tussen 2014 en 2017 meewerkten aan de bouw van de Krimbrug tussen Rusland en de Krim. De bedrijven, die door het OM niet bij naam worden genoemd, moeten samen 160.000 euro betalen, de acht mensen hebben taakstraffen van 20 tot 60 uur gekregen. De strafzaken zijn buitenrechtelijk afgedaan, schrijft het OM.

Eén bedrijf moest nog eens ruim 71.000 euro inleveren aan omzet die het had verdiend aan de werkzaamheden. Het OM stelt dat mede door de inzet van Nederlandse kennis en kunde de Krimburg is gebouwd.

Dagblad De Gelderlander bracht eerder aan het licht dat Nederlandse bedrijven hebben meegewerkt aan de brug, ondanks de internationale sancties die van kracht waren. Vanwege de sancties was het verboden voor bedrijven om in het gebied actief te zijn.

Volgens het OM is het bewezen dat de bedrijven de sancties hebben overtreden, bijvoorbeeld met het leveren van complete heihamers, trilhamers en powerpacks of onderdelen daarvan. Ook is er technische hulp verleend door de bedrijven.

Het OM denkt dat er meer bedrijven betrokken zijn en doet daarvoor nog onderzoek.

Vanaf 2025 moeten veel binnensteden bevoorraad worden door uitstootloze busjes. Maar verschillende regelingen en uitzonderingen maken het voor ondernemers aantrekkelijk om nog snel een dieselbusje aan te schaffen.

Zo mogen nieuwe dieselbusjes en -trucks die vóór 2025 zijn aangeschaft, nog tot 2028 rondrijden. Hierdoor komt het effect van deze zogeheten zero-emissiezones in de eerste periode onder druk te staan.

Dat blijkt uit een marktverkenning van energiebedrijf Joulz. Het wordt bevestigd door ondernemers en cijfers van de Bovag en de RAI Vereniging.

Eerder kwamen uit een rondgang van de NOS de kopzorgen van gemeenten en ondernemers over de aankomende wetgeving naar voren, zoals een vol stroomnet, hogere kosten en gebrek aan laadplekken. Voor gemeenten zelf blijkt het ook lastig: de hoofdstad vroeg in een aanbesteding voor afvalwagens nog voor de deadline van 2025 om dieseltrucks.

Daar is de hoofdstad niet alleen in, merkt Joulz, een bedrijf dat voor 20.000 zakelijke klanten de elektriciteitsvoorziening regelt. Toen het de afgelopen maanden nauwelijks verzoeken kreeg om bedrijven gereed te maken voor de overstap naar elektrische voertuigen, krabde het zich achter de oren. En dus ging het klanten vragen waarom die verzoeken niet kwamen.

Wat bleek? "Bijna niemand was écht bezig met de elektrificatie", zegt Joulz-baas Sytse Zuidema. "Er zijn heel wat mogelijkheden om er nog niet aan te beginnen, en daar wordt dus gebruik van gemaakt."

Weinig elektrische voertuigen

Bij vrachtwagens is het aandeel elektrisch heel klein: dit jaar was 1 op de 30 (nieuwe en oude) aangekochte vrachtwagens elektrisch. Bij bestelbusjes stijgt het marktaandeel van elektrisch sneller. Maar volgens Zuidema nog steeds veel te langzaam, zeker als je weet dat vanaf 2030 de binnensteden van grote gemeenten moeten worden bevoorraad zonder uitstoot.

Wat waarschijnlijk meespeelt bij de tendens om nog snel dieselbusjes te kopen, is de afschaffing van de vrijstelling van bpm voor ondernemers in 2025. In lekentaal: tot dan is het gunstig om een (diesel)busje te kopen, want daarna moeten ondernemers net als particulieren aankoopbelasting (bpm) betalen. Vanaf dan wordt deze belasting ook gekoppeld aan de hoeveelheid CO2 die een voertuig uitstoot.

De RAI Vereniging, de branchevereniging van auto-importeurs, verwacht dat deze afschaffing een tegengesteld effect zal hebben: "De verduurzaming van het wagenpark wordt hierdoor eerder vertraagd dan versneld. In 2024 zullen er nog veel dieselwagens gekocht worden, waarna deze markt in 2025 ineenzakt."

'Onwerkbaar'

Dat ondernemers nog niet massaal overstappen naar elektrisch, herkent de RAI dan ook: "Het aandeel groeit, maar er is nog geen sprake van een trendomslag." Autobrancheclub Bovag ziet hetzelfde: "Onze leden maken hun eigen afweging."

Stadslogistiek-docent Walther Ploos van Amstel waarschuwde hier eerder al voor: de regelingen zijn wat hem betreft vaak te breed gedefinieerd en de lijst met uitzonderingen is te lang.

Wagenparkbeheerder John Laagland van het Volendamse elektrotechniekbedrijf Cas Sombroek heeft twee jaar terug bij de vernieuwing van het wagenpark (vijftig busjes) vooral voor diesel gekozen: "Het was anders echt te duur, en we hebben hier ook geen plek voor zo veel laadpalen. Laat staan dat die infrastructuur er al is in Amsterdam. Voor veel ondernemers is dit onwerkbaar."

'Dieselhausse'

Jammer, vindt Zuidema: "Ik vond eigenlijk dat gemeenten het best fair deden. Het werd een paar jaar terug aangekondigd en alle betrokken partijen kregen vijf jaar de tijd. Veel klanten zijn wel wat aan het proberen, maar er zijn er maar weinig die helemaal doorpakken."

Volgens Zuidema gaat dat een probleem worden, want zoiets ingrijpends voorbereiden kost tijd. "Inmiddels is de netcongestie bekend, je kan als bedrijf op sommige plekken lang wachten op een aansluiting. Wil je over een jaar ineens overstappen op elektrisch, dan kan dat niet zomaar."

Hij verwacht een 'dieselhausse' voor 2025. Maar partijen die wachten met elektrificatie, hebben volgens Zuidema het nakijken. "Partijen die nu al bezig zijn, hebben straks een voorsprong. De transitie is onvermijdelijk."

In deze gemeenten komen zero-emissiezones:

De omzet van de 300 grootste webwinkels in Nederland is voor het eerst teruggelopen. In 2022 bedroeg de gezamenlijke omzet ruim 26 miljard euro, een daling van 2 procent vergeleken met het jaar ervoor. Dit blijkt uit de jaarlijkse Twinkle100, een overzicht van de grootste online retailers in Nederland.

De top vijf webwinkels blijft grotendeels onveranderd. Bol.com staat, net als vorig jaar, bovenaan met een omzet van ruim 4 miljard euro, gevolgd door Albert Heijn en Coolblue. Zij behaalden een omzet van respectievelijk 1,7 en 1,5 miljard euro. Zalando is Amazon gepasseerd en staat vierde.

Weer naar de winkelstraat

Na een sterke omzetgroei van 27,5 procent in 2021 stagneerde de groei in 2022. Daniël Verheij, hoofdredacteur van Twinkle, verklaart: "De coronacrisis heeft online retail een impuls gegeven die je kunt vergelijken met vijf jaar normale groei. Zulke snelle groei kan echter niet voortdurend doorgaan."

Verheij denkt dat er nog wel sectoren zijn met groeipotentieel. Hij wijst daarbij op de flinke omzetstijging bij online supermarkten.

Duurzaam winkelen

Twinkle heeft dit jaar voor het eerst ook het retourbeleid van online retailers onder de loep genomen.

Van de top 100 webshops biedt 9 procent altijd gratis verzending aan. Voor 60 procent geldt dit bij een minimumaankoopbedrag en 27 procent rekent standaard verzendkosten. Wat betreft retourzendingen: ongeveer een derde van de webwinkels rekent altijd kosten, terwijl iets meer dan de helft deze kosten standaard dekt.

Verheij wijst erop dat bedrijven die bekendstonden om hun gratis retourbeleid, zoals Zalando, retourkosten hebben geïntroduceerd. "Consumenten zijn gewend aan het gemak van online shoppen, dus accepteren ze deze verandering," zegt hij. Bovendien merkt hij op dat consumenten bewustere keuzes maken en vaker kiezen voor duurzamere verzendopties zoals fietsbezorging en bezorging met elektrische voertuigen.

Marketplaces

De 'marketplaces' zijn sterk in opkomst. Dit zijn platforms zoals Bol.com en Amazon die naast hun eigen assortiment ook producten van externe verkopers aanbieden.

Verheij benadrukt de groeiende populariteit van deze online marktplaatsen: "Vier jaar geleden telden we slechts zes dergelijke webshops in onze lijst. Dit jaar zijn dat er 22."

In het derde kwartaal van dit jaar zijn de huren in de vrije sector met zo'n 5,2 procent gestegen ten opzichte van een jaar eerder. Dat meldt woningverhuursite Pararius.

Gemiddeld betaal je bij een nieuw huurcontract nu 17,77 euro per vierkante meter per maand. Voor een woning van 80 vierkante meter komt dat neer op zo'n 1420 euro. Vorig jaar lag de vierkante meterprijs voor nieuwe huurders nog op 16,90 euro per maand.

Zo ziet de ontwikkeling van de vierkante meterprijzen in de vrijehuursector eruit:

Het gaat om de huur voor nieuwe huurders, want voor zittende huurders is de jaarlijkse huurverhoging aan regels gebonden. Dit jaar is die maximaal 4,1 procent. Die jaarlijkse huurstijging wordt in de meeste gevallen in juli doorgevoerd.

Met een stijging van 5,2 procent gaan de gemiddelde huren voor nieuwe huurders dus niet zoveel harder omhoog dan de huren voor zittende huurders.

Regionale verschillen

Er zijn wel grote verschillen in de huurprijzen per vierkante meter. Het is bijvoorbeeld afhankelijk van de regio, de grootte van de woning en de oplevervorm (kaal, gestoffeerd of gemeubileerd).

Zo is in Amsterdam de huurprijs in een jaar met 8,2 procent gestegen naar gemiddeld 27,32 euro per vierkante meter. In Limburg stegen de huren veel minder, met 3,2 procent. En daar betaal je per vierkante meter minder dan de helft van de vierkantemeterprijs in Amsterdam: 13,37 euro.

Minder in verhuur

Pararius constateert verder dat het huuraanbod in de vrije sector kleiner wordt, mede omdat verhuur minder aantrekkelijk wordt door overheidsmaatregelen. Zo daalde het aantal huurwoningen dat vrijkomt voor nieuwe huurders met bijna 32 procent in een jaar tijd. Verhuurders verkopen nu vaker hun huurwoning zodra een huurder vertrekt, zegt Pararius.

Particulieren moeten sinds dit jaar een hogere vermogensbelasting betalen over woningen waar ze niet zelf in wonen. En het demissionaire kabinet wil volgend jaar met een puntensysteem maximale huren invoeren voor een groot deel van de vrijehuursector. Over dat plan moeten de Tweede en Eerste Kamer nog wel stemmen. Dus of het er ook echt komt, is nog onzeker.

Woonminister De Jonge hield er al rekening mee dat door maatregelen de huurmarkt kleiner zou worden ten gunste van de koopmarkt. Maar hij vindt dat niet per se erg.

"Als de woning wordt verkocht aan een middeninkomen dat anders zou huren, dan neemt tegelijkertijd de vraag naar middenhuur af. Het betreffende middeninkomen heeft immers een betaalbare woning gevonden, alleen is dit geen huur-, maar een koopwoning", aldus minister De Jonge eerder.

De beursgang van het populaire sandalenmerk Birkenstock heeft niet het megasucces opgeleverd waar op was gerekend. Mede door de publiciteit van de roze Birkenstocks uit de blockbuster Barbie hoopte het Duitse merk op de beurs 9 tot 10 miljard dollar waard te worden.

Beleggers gingen alleen niet mee in de hype van het in 1774 opgerichte en nog altijd razend populaire Birkenstock. Zij hapten op de eerste handelsdag op de beurs in New York voor wat minder dan de introductieprijs toe. De beurswaarde stokte uiteindelijk op 40,20 dollar per aandeel, bijna 13 procent minder dan gehoopt.

Dat was nogal een tegenvaller voor de Amerikaanse durfinvesteerder L Catterton, die op veel meer had ingezet. Het fonds van onder meer LVMH-eigenaar Bernard Arnault nam twee jaar geleden twee derde van de aandelen voor bijna 5 miljard dollar over van de familie Birkenstock, die de rest in handen hield.

Barbiehype

De stap naar de beurs was zorgvuldig uitgekiend. Onder meer de Birkenstocks die hoofdrolspeelster Margot Robbie in de slotscène van Barbie draagt, moesten het aandeel een extra zet geven.

"Een prachtig voorbeeld van een bedrijf dat ook zo nodig naar de beurs wil. Een herkenbaar merk, iedereen kent het", zei analist Corné van Zeijl van vermogensbeheerder Cardano.

Met een introductieprijs van 46 dollar voor de eerste 32,2 miljoen aandelen, zou Birkenstock op de beurs in New York in één keer een waarde van 9 miljard dollar krijgen. Dat zou de waarde van de belegging van L Catterton bijna verdubbelen.

41 dollar

De praktijk viel tegen. Bij de opening van de New York Stock Exchange duurde het uren voor er een openingsprijs op de borden verscheen. En toen die er eindelijk kwam, lag het aandeel met 41 dollar ongeveer 11 procent onder prijs waar Catterton op had gehoopt.

De koers sloot zoals al gezegd uiteindelijk op 40,20 dollar per aandeel, waarmee het bedrijf op de beurs in totaal zo'n 7,55 miljard dollar waard is. Dat is nog altijd een ruime winst voor L Catterton, maar niet de hoofdprijs waar op was gehoopt.

Van Zeijl wijst naar eerdere uitglijders van modemerken op de beurs, zoals Dr. Martens. "Een groot drama", noemt hij het. "Dr. Martens werd zo gehyped. Maar in anderhalf jaar tijd is de koers 70 procent naar beneden gegaan. Dat maakt beleggers natuurlijk terughoudend. Na één dag moet je er eigenlijk weer uit zijn."

Industriebedrijf VDL gaat batterijsystemen in elkaar zetten voor BMW. Het bedrijf tekende een overeenkomst met de Duitse autofabrikant om tot 2035 zo'n 125.000 batterijen te produceren.

De nieuwe opdracht biedt aan tientallen mensen werk, meldt 1Limburg. Voorbereidingen om de batterijen op het terrein van VDL Nedcar in Born te kunnen produceren zijn al gestart. De eerste producten worden over ongeveer een jaar aan BMW geleverd.

"Daarmee krijgt de samenwerking met BMW Group, na tien jaar auto's produceren bij VDL Nedcar, een vervolg. VDL is in gesprek met andere potentiële opdrachtgevers voor de seriematige assemblage van batterijsystemen", meldt VDL.

Mini's

In de fabriek in Born werden in het verleden auto's voor DAF, Mitsubishi en BMW in elkaar gezet. Volgend jaar loopt een contract met BMW af voor de productie van Mini's.

In de afgelopen maanden werd negen keer gestaakt om een goede ontslagregeling af te dwingen. Daaronder was ook een wilde staking. Vorige maand werd duidelijk dat bij VDL Nedcar per 1 november minder ontslagen vallen dan de eerder aangekondigde 1800.

Een belangrijke blokkade om in Nederland supersnel mobiel internet uit te rollen is definitief van de baan. Het in Friesland gevestigde satellietbedrijf Inmarsat voor scheepvaartcommunicatie, ook wel '112 op zee genoemd', is akkoord met de voorwaarden om naar Griekenland te verhuizen.

Dat meldde het ministerie van Economische Zaken vandaag aan het begin van de inhoudelijke behandeling van de rechtszaak over de veiling van de 3,5 GHz-frequentie. Een woordvoerder van Inmarsat bevestigt dat het niet langer bezwaar aantekent.

Inmarsat biedt vanuit het Friese Burum al vijftig jaar via satellieten noodcommunicatie voor schepen aan. Dat doet het bedrijf vanaf de 3,5 GHz-frequentie die de overheid in gebruik wil nemen voor het supersnelle 5G. Het huidige 5G in Nederland zendt uit via een lagere frequentie, waardoor het nu niet zoveel sneller dan 4G is.

Verhuizing

Als oplossing kan Inmarsat naar Griekenland verhuizen, waar het zonder problemen de zogeheten '112 voor de scheepvaart' kan verzorgen. Maar omdat er volgens de woordvoerder zekerheden ontbraken om ook in de toekomst vanaf daar zonder problemen de verbindingen te behouden, bleef Inmarsat zich verzetten tegen de verdere uitrol van 5G.

Na toezeggingen van de Griekse toezichthouder en demissionair minister Adriaansens heeft Inmarsat er nu voldoende vertrouwen in om vanaf 1 februari volgend jaar vanuit Griekenland te kunnen werken. Daarmee is het grootste obstakel voor de uitrol opgelost.

Veiling

Bij de rechtbank in Rotterdam staan vandaag negen partijen, inclusief telecomproviders KPN, Odido (het voormalige T-Mobile) en VodafoneZiggo, tegenover de Nederlandse Staat.

De zaak gaat weer over de kaders waarbinnen de veiling gehouden gaat worden. Ook Schiphol en de Rotterdamse haven doen mee, zij willen meer ruimte op de frequentieband.

Het Amerikaanse Exxon Mobil, het grootste energiebedrijf ter wereld, heeft de Amerikaanse concurrent Pioneer Natural Resources opgekocht. Exxon Mobil betaalt bijna 60 miljard dollar (56 miljard euro) voor het Texaanse olie- en gasbedrijf, door alle aandelen op te kopen.

Met de koop is Exxon Mobil de grootste olie- en gasproducent in de VS. Het is Exxons duurste overname sinds de overname van Mobil Oil in 1998, Exxon legde toen 81 miljard dollar (76 miljard euro) op tafel.

Door Exxons overname van Pioneer zijn er nu nog maar vier grote Amerikaanse oliemaatschappijen over die actief zijn in het zogeheten Permbekken, het belangrijkste Amerikaanse olieveld en een belangrijk veld voor schalieolie en -gas. Pioneer was daar de grootste en goed voor 9 procent van de olieproductie, Exxon Mobil bezat 6 procent. Samen pompen ze nu dagelijks gemiddeld 1,33 miljoen vaten olie op.

Volgens Exxon Mobil is het energiebedrijf door de aankoop verzekerd van minstens tien jaar lang goedkope olieproductie. Het Permbekken, gelegen in de staten Texas en New Mexico, is goed voor 4 tot 5 miljoen vaten per dag.

De overname volgt op een paar moeizame jaren met grote verliezen en hoge schulden als gevolg van de coronapandemie, met kostenbesparingen en verkoop van tientallen bezittingen. De hoge olie- en gasprijzen als gevolg van de Russische oorlog in Oekraïne leverden Exxon vorig jaar echter een recordwinst op van 56 miljard dollar (52 miljard euro). De overname werd zo goed betaalbaar.

Deskundigen verwachten niet dat de overname gedwarsboomd zal worden door de mededingingsautoriteiten. De twee samen bezitten maar een klein deel van de hele olie- en gasmarkt.

Warenhuisketen de Bijenkorf schrapt 64 banen op het hoofdkantoor in Amsterdam. Het bedrijf zegt dat de reorganisatie noodzakelijk is "gezien de uitdagende retail-omgeving".

De Bijenkorf wil kosten besparen door op het hoofdkantoor met minder managers te werken en een aantal afdelingen samen te voegen. Een week geleden maakte de keten al bekend 37 banen te schrappen van leidinggevenden in de winkels.

Bij de publicatie van de jaarcijfers van 2022 vorige maand zei de Bijenkorf last te hebben van gestegen kosten van onder meer energie, transport, verpakkingen en personeel. Het bedrijf maakte vorig jaar een naar eigen zeggen "zeer bescheiden" operationele winst van 2,8 miljoen euro. "De consument houdt steeds meer de hand op de knip", zei Bijenkorf-topman Giovanni Colauto toen.

Het bedrijf werkt aan een sociaal plan voor de medewerkers op het hoofdkantoor en in de winkels die hun baan verliezen.