ChristenUnie-lijsttrekker Mirjam Bikker wil "weg van het kille marktdenken" in overheid, kinderopvang en volkshuisvesting. Op het congres van haar partij in Zwolle zei ze ook af te willen van de "ik-tatuur waar je eigen geluk helemaal jouw verantwoordelijkheid is". Ze herhaalde haar eerdere pleidooi voor "zorgzame gemeenschappen".

Volgens Bikker komt inmiddels ook bij andere partijen "het besef dat rust in je bestaan een kern in het leven is". Ze benadrukte dat mensen van hun werk of van een uitkering moeten kunnen rondkomen en dat jongeren geen "bestaansangst" moeten hebben.

De lijsttrekker voegde eraan toe dat de ChristenUnie als kleinste coalitiepartner lang tegen de neoliberale stroom in heeft geroeid. "Nu de samenleving daarin vastloopt, keert de wal het schip."

Geen premierskandidaten

Bikker zei ook dat de val van het kabinet zeer heeft gedaan. "Maar we blijven bij onze principes. Als de VVD zelfverzonnen deadlines neerlegt, wijken we niet." Het kabinet kwam bijna drie maanden geleden ten val na onenigheid over het asielbeleid. De VVD en de ChristenUnie stonden daarbij tegenover elkaar.

De lijsttrekker benadrukte verder dat het in de verkiezingscampagne niet om premierskandidaten gaat: "Als bij de verkiezingen de stemmen zijn uitgebracht, zullen we wel eens kijken welke partijen aan zet zijn."

Bikker laat in het midden of haar partij weer wil meedoen aan een kabinet. Ze zei tegen de NOS dat voor de ChristenUnie de idealen belangrijker zijn dan de macht en dat na de verkiezingen duidelijk moet worden hoe die idealen het best kunnen worden verwezenlijkt. Ze zegt er niet op gebrand te zijn in een kabinet te komen. "Integendeel. Maar ik wil problemen oplossen en alle 150 zetels zijn daar verantwoordelijk voor."

Op het congres in Zwolle werd ook de kandidatenlijst voor de Tweede Kamerverkiezingen definitief vastgesteld. Er veranderde niets in de volgorde. Een voorstel van leden om Kamerlid Stieneke van der Graaf hoger op de lijst te zetten, kreeg niet genoeg steun. Van der Graaf blijft op de negende plaats staan.

Nederland stuurt nog eens 135 militairen als bijdrage aan de NAVO-missie in Irak (NMI). Het demissionaire kabinet levert drie Chinooks, transporthelikopters, met een bemanning van 120 militairen. Ook wordt een Nederlander commandant van de NAVO-missie. Wie dat wordt is nog niet bekend. Hij of zij krijgt een staf van 15 militairen mee. De militairen gaan een jaar, van mei 2024 tot mei 2025 naar het land.

De extra levering komt bovenop een militaire bijdrage die begin juli werd aangekondigd. Het ging toen om een infanteriecompagnie van 145 militairen. Zij worden al vanaf 1 januari ingezet om de missie te beschermen. Het totaal komt dus op zo'n 281 Nederlandse militairen.

De NAVO-missie werd in 2018 gevormd op verzoek van Irak. De NAVO-militairen gebruiken zelf geen geweld, maar adviseren de Iraakse strijdkrachten en de Iraakse politie.

Weerstand

De militairen van de Chinooks-transporthelikopters gaan zorgen voor de bevoorrading van goederen en het verplaatsen van NAVO-personeel.

Het kabinet vindt dat militaire hulp nog steeds nodig is. De binnenlandse situatie in Irak is "gespannen", de politieke spanningen in het Koerdische gebied "houden aan" en de mensenrechtensituatie "blijft zorgelijk" en "een doorlopend aandachtspunt", schrijven de bewindslieden van Defensie en Buitenlandse Zaken aan de Tweede Kamer.

"Hoewel IS militair is verslagen, is het belangrijk dat Nederland en de bondgenoten blijven helpen om de veiligheidssector te versterken zodat Irak een veilig en stabiel land wordt en blijft", ligt een woordvoerder van Defensie het kabinetsbesluit toe.

Oud-staatssecretaris Frans Weekers ontkent dat ambtenaren hem al in een vroeg stadium hebben gewaarschuwd voor een "bloedbad" onder ouders die kinderopvangtoeslag kregen. Voor de parlementaire enquêtecommissie Fraude en Dienstverlening zei hij dat hij juist meermaals heeft gepleit voor "proportionaliteit" bij het terugvorderen van bedragen bij ouders die hun eigen bijdrage niet hadden betaald.

Weekers reageerde op uitspraken eerder deze week van Dennis Blansjaar, die betrokken was bij het handhavings- en fraudebeleid van de Belastingdienst. Blansjaar zei tegen de parlementaire commissie dat Weekers al in 2012 door ambtenaren is gewaarschuwd voor de "onredelijke gevolgen" die het zou hebben als ouders die hun eigen bijdrage niet hadden betaald, de hele toeslag moesten terugbetalen. Hij gebruikte daarbij het woord "bloedbad".

Volgens Weekers heeft het geheugen van Blansjaar hem "een beetje in de steek gelaten". Hij wees erop dat hij tot twee keer toe op een notitie van het ministerie van Sociale Zaken heeft geschreven dat mensen wat hem betreft hun eigen bijdrage alsnog konden betalen, en dat daarmee de kous dan af zou zijn. Als het woord 'bloedbad' destijds al tegenover hem is gebezigd, dan had dat volgens Weekers betrekking op de gevolgen voor de Dienst Toeslagen zelf, waar medewerkers het werk niet aankonden, en niet op de gevolgen voor toeslagenouders.

'Heksenjacht'

Dat Weekers in het voorjaar van 2013 uiteindelijk toch heeft ingestemd met de strenge maatregelen waar toenmalig minister Kamp van Sociale Zaken en Werkgelegenheid mee kwam, had volgens hem te maken met "de hectiek" die er destijds was. Het was tijdens de eurocrisis en de staatssecretaris van Financiën was "uitgerekend in deze maand" veel in het buitenland "om Griekenland te redden".

Hij vindt achteraf bezien dat hij veel meer aandacht had moeten hebben voor wat de Fraudewet van Kamp teweeg zou kunnen brengen. "Maar ik was afhankelijk van een ander ministerie, ik kon dat niet in mijn eentje doen. En daarom heb ik het er uiteindelijk bij gelaten." Hij zei dat hij altijd op het standpunt heeft gestaan dat "kleine fouten rechtgezet moeten kunnen worden" en noemde het "heel triest" dat er zoveel mensen slachtoffer zijn geworden van een "heksenjacht".

Weekers benadrukte dat hij zich er lange tijd niet bewust van was, dat er problemen waren bij de Dienst Toeslagen. "Intuïtief" voelde hij wel aan dat de toen nieuwe afdeling, die geld moest uitkeren, niet thuishoorde bij de Belastingdienst, die vooral geld moet innen. "Maar je treft het zo aan en daar moet je mee werken." Signalen dat het niet goed ging, bereikten hem niet. Ze bleven volgens hem hangen in een "leemlaag" tussen de werkvloer en zijn ministerie en daardoor had hij vaak het gevoel dat hij achter de feiten aanliep.

'Enorme druk'

Frans Weekers was staatssecretaris van Financiën tussen 2010 en 2014. Hij trad af wegens aanhoudende problemen bij het uitkeren van kinderopvangtoeslagen. Die problemen waren een rechtstreeks gevolg van de grootschalige fraude door een Bulgaarse bende met Nederlandse zorg- en huurtoeslagen, benadrukte Weekers nog een keer. Daardoor kwam er een "enorme druk" vanuit de media en de Tweede Kamer om fraude veel harder aan te pakken.

De oud-staatssecretaris wees ook op de rol die het toenmalige CDA-Kamerlid Omtzigt speelde. "Hij vond dat ik de zaak bagatelliseerde en niet genoeg deed, ondanks alle maatregelen die ik had aangekondigd. Dat hij met een motie van wantrouwen kwam, dat doet iets met een staatssecretaris, en met de uitvoerende diensten."

Weekers werd in 2020 al eens gehoord door de parlementaire ondervragingscommissie Kinderopvangtoeslag. Hij noemde de toeslagenaffaire toen een "afschuwelijke zaak" die "moeilijk te verteren" is . Hij zei toen ook al dat hij liever een minder streng fraudebeleid had gehad, waarbij mensen alleen de eigen bijdrage alsnog konden betalen.

Het demissionaire kabinet zet grote vraagtekens bij het verhogen van het minimumloon, het laag houden van de brandstofaccijns en het verlagen van de energiebelasting. Veel van de plannen van de Tweede Kamer om voor 4,2 miljard euro de koopkracht van mensen te verbeteren blijken volgens het ministerie van Financiën wankel of onduidelijk te zijn. Dat blijkt uit een brief van het kabinet aan de Tweede Kamer.

Het gaat dan om de financiële onderbouwing van de plannen, de zogenoemde dekking. Voor sommige plannen wordt geld gebruikt dat er niet is, zegt het kabinet. Voor andere plannen is de herkomst van dat geld niet financieel deugdelijk of schiet een maatregel zijn doel voorbij.

Accijns en minimumloon

In de brief van 26 pagina's geeft het kabinet per plan aan wat de gevolgen zijn. Bij het laaghouden van de brandstofaccijns per 1 januari 2024 staat bijvoorbeeld dat het plan 1,2 miljard euro kost, 699 miljoen euro voor benzine en 545 miljoen euro voor diesel. Het kabinet wijst erop dat mensen zonder auto niets van dit geld ontvangen. En over een jaar komen automobilisten alsnog voor een grote prijsverhoging te staan.

Het invoeren van de verhoging van het minimumloon per 1 januari kost elk jaar 1,2 miljard euro. Volgens het kabinet brengt de invoering van een bankenbelasting om dit deels te betalen de internationale concurrentiepositie van Nederlandse banken in gevaar. Daarnaast is het erg kort dag om de maatregel in te voeren. Uitstellen tot 1 juli zou ook niet slim zijn. Veel mensen moeten dan hun toeslagen terugbetalen omdat halverwege het jaar hun inkomen omhoog gaat.

Ook het verlagen van de energiebelasting voor consumenten in 2024 is niet eenvoudig. De financiële dekking komt van de invoering van een vliegtuigbelasting voor transferpassagiers en privéjets. Maar dat lukt op zijn vroegst in 2025. Er is dus een jaar niet genoeg geld. En over de energiebelasting zijn twee moties aangenomen die allebei ongeveer hetzelfde vragen, merkt het kabinet op: "Is het inderdaad de wens om de energierekening twee keer te verlagen?"

Het kabinet zegt (nog) niet dat de ministers zullen weigeren de plannen van de Kamer uit te voeren, maar laat het aan de Kamerleden of zij misschien andere financiële afwegingen willen maken.

Dealtjes sluiten

De plannen werden vorige week ingediend bij het Kamerdebat over de Prinsjesdagstukken, de Algemene Politieke Beschouwingen. Na twee dagen debatteren lag er een stapel moties om de koopkracht te verbeteren. Tijdens het debat zochten de partijen elkaar op om daar snel nog dealtjes over te sluiten.

Dat zag er toen zo uit:

Demissionair premier Rutte zei in het debat meteen dat hij moties van de Kamer die voorstellen om de begroting te wijzigen zou ontraden. Als belangrijkste reden noemde hij de onzekerheid over de dekking. "En moties die zijn ingediend zonder dekking worden dubbel ontraden", voegde hij eraan toe.

Rutte is van mening dat het demissionaire kabinet zelf met een verantwoorde begroting is gekomen. Toch nam de Kamer moties aan die 4,2 miljard euro kosten en volgens het kabinet dus een zwakke of ondeugdelijke financiële dekking hebben.

Aanstaande woensdag is er weer een debat over de begroting: de Algemene Financiële Beschouwingen met demissionair minister Kaag van Financiën. Dan moet blijken of de politieke partijen een oplossing kunnen verzinnen voor de kritiek van het kabinet.

De SGP heeft als speerpunten bij de Tweede Kamerverkiezingen: "een hart voor kwetsbaar leven, focus op familie en pal voor veiligheid". Vanochtend presenteerde de partij het verkiezingsprogramma, dat als titel heeft Woord houden. Het programma werd aangeboden aan de nieuwe partijleider, Chris Stoffer.

Met de titel doelt de SGP onder meer op de omgang van mensen met elkaar. "Het maakt een groot verschil of je de ander benadert vanuit wantrouwen of welwillendheid." Woord houden is ook een verwijzing naar de Bijbel. "Die tekent de partij en stempelt ons gedachtengoed."

Stoffer zei dat Den Haag steeds meer verward en versplinterd is. "Nooit eerder was het in dit ontzuilde landschap onzekerder wat er bij de verkiezingen uit gaat komen."

'Schild voor zwakken'

De SGP vindt de abortus- en euthanasiepraktijk in strijd met de taak van de overheid "om als schild voor de zwakken het leven te beschermen". De partij wil dat abortus in het Wetboek van Strafrecht blijft. Volgens Stoffer is in Nederland het ongeboren leven nog nooit zo weinig beschermd als nu.

De SGP is tegen een wet voltooid leven. In plaats daarvan moet steviger worden ingezet op goede (palliatieve) zorg en ondersteuning voor ouderen.

Huishouden het uitgangspunt

De SGP wil verder het gezin "in ere herstellen". In het belastingstelsel moet niet langer het individu maar het huishouden uitgangspunt worden. De positie van gezinnen met lage en middeninkomens moet verbeterd worden door een belastingverlaging. De kinderarmoede moet worden gehalveerd, onder andere door een vereenvoudigde kinderbijdrage.

De SGP pleit voor een ministerie van Jeugd- en Gezinsbeleid en er moet een gezinspas komen die korting geeft tot musea, speeltuinen en andere gezinsactiviteiten. Net als veel andere partijen wil de SGP dat de toeslagen in de belastingen worden afgeschaft.

500 extra agenten

In het verkiezingsprogramma staat verder onder meer dat er 500 extra agenten op straat moeten komen en dat ieder dorp en elke stadswijk een eigen wijkagent moeten hebben. De partij pleit ook voor een drugsvrije samenleving. Het gedogen van softdrugs moet stoppen. Daders van gewelds- en zedenmisdrijven moeten harder worden aangepakt.

Als het aan de SGP ligt, gaat de stikstofaanpak op de schop. "Niet meer door eenzijdig te mikken op uitkoop en al helemaal niet door het afnemen van vergunningen, maar door emissiereductie te realiseren." De SGP wil af van "onhaalbare Haagse dictaten of aanscherping van de stikstofwet".

Nederland moet meer ruimte krijgen om een eigen asielbeleid te voeren. Volgens de SGP komen er te veel migranten naar Nederland en moet er voor asielzoekers een "streefcijfer met bovengrens" worden ingevoerd. Het defensiebeleid moet minder gevoelig worden voor de politieke waan van de dag. De SGP wil in de wet vastleggen dat ten minste 2 procent van het bruto binnenlands product wordt uitgegeven aan defensie.

Met het oog op de naderende verkiezingen voor de Tweede Kamer willen de NOS en de regionale omroepen graag weten wat jij belangrijk vindt, wat je bezighoudt en waar je je zorgen over maakt.

Die verkiezingen worden gehouden op 22 november en dat is hét moment om invloed uit te oefenen met je stem.

Wat vind jij belangrijke thema's? Waar moet de politiek zich voor inzetten? Gaat het je om de woningmarkt, je financiële situatie, het klimaat? Of vind je de natuur, asiel, zorg of de toekomst van de landbouw belangrijker?

We willen graag weten wat jij ervan vindt, dus doe mee aan dit publieksonderzoek. Dit is geen opiniepeiling, maar een middel om ervaringen en verhalen van mensen te vergaren en te horen wat er leeft in ons land. Het helpt ons de komende weken, op weg naar de verkiezingen, nog beter te berichten over wat jij belangrijk vindt.

Je kunt je mening geven en ervaringen delen door deze korte vragenlijst in te vullen.

We stellen het zeer op prijs als je meedoet. Je antwoorden worden vertrouwelijk behandeld.

In de parlementaire enquêtecommissie fraudebeleid is vandaag een beeld geschetst hoe de Belastingdienst opbrengsten moest genereren met fraudebestrijding. Als het jaarlijkse doel van 25 miljoen euro buiten bereik raakte, werden potentiële fraudeurs onder de loep genomen waar meer te halen viel.

Na de Bulgarenfraude in 2013 moest er bij de afdeling Toeslagen meer gedaan worden tegen fraude. "Het idee was dat er te veel aanvragen onrechtmatig doorheen kwamen", zei Monique van de Bospoort, plaatsvervangend directeur Toeslagen tussen 2015 en 2019. Dat er ook echt veel toeslagen ten onrechte werden toegekend "was niet onze werkelijkheid", voegde ze toe.

Maar "het beeld" was er wel na de fraude die een Bulgaarse bende had gepleegd met zorg- en huurtoeslag. En daarom kreeg Van de Bospoorts dienst meer capaciteit, in ruil waarvoor ze elk jaar 25 miljoen euro moest ophalen met fraudebestrijding. Dat doel werd elk jaar gehaald, zei Van de Bospoort. Maar in het najaar 2018 zag het er niet goed uit.

Hoge opbrengst

Om het bedrag toch nog te halen besloot de dienst Toeslagen om meer controles te doen bij mensen die veel toeslagen ontvingen. Burgers die meer dan 20.000 euro per jaar kregen, werden extra onderzocht op een "foute aanvraag". Bij alle toeslagaanvragen zit een percentage dat "onterecht" is, legde Van de Bospoort uit, en als je in deze categorie gaat zoeken dan is de opbrengst simpelweg hoger.

Vrijwel iedereen in deze categorie was ontvanger van kinderopvangtoeslag (huur- en zorgtoeslag komen niet boven de 20.000 euro uit) en had een laag inkomen (want anders is de toeslag niet zo hoog). Het doel van 25 miljoen werd gehaald dat jaar, maar ten koste van de bezwaarbehandeling. Bij die afdeling was namelijk het personeel weggehaald voor de extra controles.

In de prakrijk betekende het dat klachten van burgers minder snel werden behandeld en dat sommige mensen dus langer op toeslagen moesten wachten. Destijds had de plaatsvervangend directeur wel twijfels over het feit dat fraudebestrijding gekoppeld was aan een financieel doel. En achteraf nog meer: "We hebben dat niet goed gedaan, we hadden meer en dieper moeten kijken."

Eer en geweten

De enquêtecommissie doet vooral onderzoek naar de manier waarop de overheid fraude bestrijdt en hoe het komt dat de dienstverlening aan burgers tekort is geschoten. Vandaag kwam ook Gerard Blankestijn aan het woord. Hij was directeur van die Dienst Toeslagen van 2011 tot 2018.

Ook hij verwees naar de druk vanuit de politiek om hard op te treden die op gang kwam na de Bulgarenfraude. De wetgeving sloeg daarna "op hol" en er is "schade toegebracht aan de rechtsbescherming van burgers". Tienduizenden mensen werden ten onrechte beschuldigd van fraude met de kinderopvangtoeslag en in de (financiële) ellende gestort.

Door strenge fraudewetgeving en de beruchte alles-of-nietsbenadering (dat het hele toeslagbedrag kon worden teruggevraagd), kon het enorme gevolgen hebben als ouders een fout maakten in hun aanvraag. Blankestijn wist daarvan en waarschuwde naar eigen zeggen zijn politieke bazen. Maar daar hield hij mee op omdat er naar eigen zeggen niet naar hem werd geluisterd.

Doorslaggevend daarbij was volgens de oud-topambtenaar een voorstel van de SP in de Tweede Kamer in 2016 "om tot matiging te komen". Die motie werd met overweldigende meerderheid verworpen. De hele politiek wil het zo, concludeerde hij, en als "loyaal ambtenaar" zag hij geen andere mogelijkheid dan door te gaan.

Gisteren werd gedupeerde Milton Moreira Moreno gehoord. Zijn moeder werd onterecht als fraudeur bestempeld en dat had grote gevolgen voor zijn leven:

Op 1 oktober 2021 werd online gokken gelegaliseerd. Twee jaar later gaan er in de politiek alweer stemmen op om de online gokmarkt stevig aan te pakken. "De legalisering van online gokken is mislukt", zegt partijleider Mirjam Bikker van de ChristenUnie. "De vraag is nu hoeveel gokverslaafden er nog bij moeten komen voor we de legalisering terugdraaien."

De Nationaal Rapporteur Verslavingen, Arnt Schellekens, stuurde vandaag een twintigtal adviezen aan het demissionaire kabinet en de Tweede Kamer over online gokken. De naam van zijn rapport is duidelijk: Gokken met gezondheid.

Schellekens onderzocht de gevolgen van het legaliseren en concludeert dat onnodig veel mensen in de problemen komen. Die variëren van schulden tot ernstige depressies. Hij vindt dat de politiek snel moet ingrijpen, bijvoorbeeld door gokbedrijven wettelijk aansprakelijk te houden voor hoge gokschulden.

Ook onder partijen die destijds in de Eerste Kamer voor de legalisering stemden - dat zijn VVD, PvdA, GroenLinks, D66 en PVV - heerst ontevredenheid over hoe het uitpakt.

Heroverwegen

"Het legaliseren heeft een grote averechtse werking gehad voor jongeren en kwetsbare mensen", zegt Kamerlid Söngul Mutluer van GL-PvdA. "De aanbieders maken hun zorgplicht niet waar. Als de gokbranche niet in staat is dit te verbeteren dan moet de Kamer heroverwegen of dit wel zo'n goed idee was."

"Jongeren komen in de val terecht van steeds meer gokken", zegt D66-Kamerlid Hülya Kat. "Het beleid moet zo snel mogelijk bijgestuurd worden." Beide partijen denken dan aan speellimieten om grote schulden te voorkomen en het beperken van reclame, zoals de Nationaal Rapporteur voorstelt.

Voor D66 is het terugdraaien van het legaliseren van online gokken geen optie. "Dan verdwijnt het naar de illegaliteit", zegt Kat.

In 2022, het eerste jaar van de legalisering, verdienden de gokbedrijven 1,1 miljard euro bruto. De gokkers zelf verliezen vooral: het gemiddeld verlies per account was 143 euro per maand. Het gaat naar schatting maandelijks om 365.000 gokkers. Ook de eerste cijfers over 2023 laten een groei zien.

"Het openen van de markt heeft het aantal gokverslaafden doen toenemen", zegt Kamerlid Frank Wassenberg van de PvdD. "Ongetwijfeld ook door het grote aantal opdringerige reclame-uitingen van de gokbranche. " De PvdD onderschrijft de aanbevelingen van de Nationaal Rapporteur Verslavingen.

VVD en gokbranche

De VVD heeft van oudsher begrip voor de wensen van de gokbranche. Al in 2011 pleitte toenmalig staatssecretaris Fred Teeven voor het legaliseren van online gokken. Oud-staatssecretaris Robin Linschoten was voorzitter van de Stichting Online Gaming. En oud-Kamerlid Helma Lodders is op dit moment voorzitter van de Vergunde Nederlandse Online Kansspelaanbieders.

De VVD laat weten een kabinetsreactie op het rapport af te wachten, maar zegt vast dat "het beleid op onderdelen beter kan".

Lobbyen gokbedrijven

De gokbedrijven blijken via lobbyen veel invloed te hebben gehad op de soepeler reclameregels, zo bleek uit een reconstructie van de NOS. Sinds 1 juli zijn de gokreclames op radio, tv en in bushokjes weer verboden. De Tweede Kamer en het kabinet vonden het niet verantwoord wegens de effecten op kinderen en gokverslaafden.

En nu ligt er dus een advies om nog veel strenger op te treden. Het demissionaire kabinet zal daar naar verwachting niet meer over beslissen. De (online) gokbranche is dus afhankelijk van hoe de Tweede Kamerverkiezingen op 22 november verlopen.

Acht weken voor de verkiezingen heeft zich in de Peilingwijzer een top-3 gevormd van partijen die elkaar weinig ontlopen: de VVD, NSC van Pieter Omtzigt en de combinatie GroenLinks-PvdA. De Peilingwijzer is een gewogen gemiddelde van de peilingen van Ipsos/EenVandaag en I&O Research.

NSC was kort na de oprichting de grootste partij in de Peilingwijzer met 26 tot 32 zetels, maar is inmiddels wat teruggezakt en staat nu op 23 tot 27. De VVD staat op 25 tot 29, tegen 22 tot 27 in de vorige Peilingwijzer van drie weken geleden. GroenLinks-PvdA heeft net als vorige keer 22-26 zetels.

Tom Louwerse, de maker van de Peilingwijzer, wijst erop dat het nog weinig zegt over de vraag welke partij de grootste wordt. "Het is duidelijk een momentopname. Het grootste deel van de kiezers weet nog niet wat ze gaan stemmen."

Verschillen tussen peilingbureaus

De onderzoeksbureaus schatten de steun voor GroenLinks-PvdA daarbij verschillend in. Bij Ipsos/EenVandaag krijgt de combinatie 21 zetels, ruim achter VVD en NSC, maar bij I&O Research is ze met 29 zetels een van de koplopers "Elk peilingbureau maakt keuzes in de onderzoeksaanpak, bijvoorbeeld in de manier waarop ze hun panelleden selecteren", legt Louwerse uit, "Dat leidt vaak tot vrij vergelijkbare cijfers, maar nu bij GroenLinks-PvdA zien we een stevig verschil."

Onderzoeker Peter Kanne van I&O Research vindt dat verschil niet zo groot. Volgens hem valt het binnen de marges en is het onmiskenbaar dat de strijd om de eerste plaats op dit moment gaat tussen drie partijen.

Ook Sjoerd van Heck van Ipsos/EenVandaag nuanceert het verschil tussen de twee peilingen. "Als je het omzet in percentages krijgt GroenLinks-PvdA bij ons 13 procent en bij I&O 18 procent. Dat valt net wel of net niet binnen de foutmarges. Het verschil weerspiegelt ook de onzekerheid bij veel kiezers". Van Heck blijft bij de conclusie dat VVD en NSC op dit moment strijden om de koppositie, maar sluit ook zeker niet uit dat GroenLinks-PvdA uiteindelijk de grootste partij wordt.

Tevreden en ontevreden rechtse kiezers

Louwerse noemt het opvallend dat de VVD weinig last lijkt te hebben van Omtzigt. "De VVD moet het hebben van de (redelijk) tevreden rechtse kiezers, terwijl NSC en BBB in dezelfde vijver vissen, waar de ontevreden centrum- en centrumrechtse kiezers zitten." De BBB is met 11-15 zetels in de Peilingwijzer de vijfde partij, en heeft daarmee de helft minder zetels dan eind juni, toen de BBB nog net zo groot was als de VVD.

Uit onderzoek van I&O Research komt naar voren dat kiezers van VVD en GroenLinks-PvdA vooral afgaan op de standpunten van hun partij, terwijl de NSC-kiezers vooral getrokken worden door lijsttrekker Omtzigt. Hij is verreweg de best gewaardeerde politicus. Dat nu toch kiezers bij hem weglopen, komt doordat hij nog geen verkiezingsprogramma heeft en kiezers daardoor niet weten waar hij precies voor staat.

Lijsttrekker Timmermans wordt door de eigen aanhang goed gewaardeerd, met een 8,0, maar bij andere kiezers is hij weinig populair, wat hem een 4,8 als rapportcijfer oplevert. VVD-lijsttrekker Yesilgöz wekt minder weerstand. Zij krijgt een 6,2, terwijl sommige kiezers die recent naar de VVD zijn overgestapt, haar tegenover I&O Research als motivatie noemen.

Wilders in de lift, PvdD houdt stand

In de jongste Peilingwijzer is verder de stijging van de PVV opvallend. De partij van Geert Wilders gaat van 12 tot 16 naar 15 tot 19 zetels. Kiezers die overstappen naar de PVV noemen bij I&O Research als reden dat de PVV niet langer wordt uitgesloten door de VVD en dus kans heeft op regeringsdeelname.

Volgens Peter Kanne heeft het zeker ook te maken met de gematigder toon die Wilders lijkt aan te slaan. "Je ziet dat ook in de toenemende waardering voor Wilders. Hij is in de ogen van de kiezers langzamerhand salonfähig geworden, in tegenstelling tot bijvoorbeeld Baudet en Van Haga."

De Partij voor de Dieren heeft in de Peilingwijzer beperkt last van de interne perikelen. De partij, waarvan Esther Ouwehand voorlopig niet als lijsttrekker wil optreden, staat op 7 tot 9 zetels (was 7 tot 10). Volgens Kanne komt dit doordat het interne partijconflict snel was beslecht en de kiezers "als één vrouw - want de meeste PvdD-kiezers zijn vrouwen - achter Ouwehand staan". Kanne verwacht wel dat de daling doorzet als Ouwehand blijft volharden in haar weigering als lijsttrekker op te treden.

Drama voor CDA en D66

De regeringspartijen D66 en CDA lijken af te stevenen op een dramatisch verlies. D66, dat nu nog 24 zetels in de Tweede Kamer heeft, staat op 5 tot 9 zetels (was 6-10), het CDA op 4 tot 6 (was 2-6). De benoeming van Henri Bontenbal tot lijsttrekker heeft nog niet tot een ommekeer geleid. De vierde regeringspartij, de ChristenUnie, staat stabiel op 4 tot 6 zetels.

Verder staat ook de SP er slecht voor met 4 tot 6 zetels (was 3-5). De andere partijen die vrijwel zeker zetels lijken te behalen zijn Forum voor Democratie (3-5), de SGP en Volt (beide 2-4), en JA21 en Denk (beide 1-3). Daarmee zou het aantal partijen in de Tweede Kamer uitkomen op 15.

Gerben-Jan Gerbrandy wordt lijsttrekker voor D66 bij de Europese verkiezingen. Bij een stemming onder de leden versloeg hij onder anderen het huidige lid van het Europees Parlement Samira Rafaela en Tweede Kamerlid Salima Belhaj. Nadat de overige kandidaten waren afgevallen, haalde Gerbrandy in de vierde stemronde 56,6 procent van de stemmen en Rafaela 41,5 procent.

Gerbrandy was van 2009 tot 2019 ook al Europarlementariër voor D66. Hij hield zich toen onder meer bezig met milieu, volksgezondheid en voedselveiligheid. In de campagne voor het lijsttrekkerschap profileerde hij zich als groene kandidaat.

Vorige lijsttrekker In 't Veld weg

D66 haalde bij de verkiezingen van 2019 twee zetels in het Europees Parlement, maar daarvan is er nog maar één over. In juni verliet de vorige lijsttrekker Sophie in 't Veld de partij en stapte over naar Volt.

Rafaela is nu de enige D66'er in het Europees Parlement. Tegen Rafaela dienden oud-medewerkers klachten in wegens pestgedrag. Die werden door een partijcommissie aanvankelijk gegrond verklaard, maar een geschillencommissie stelde Rafaela later in het gelijk.

Belhaj, die voorzitter is van de enquêtecommissie fraudebeleid in de Tweede Kamer, staat ook op de D66-lijst voor de Kamerverkiezingen. Op die lijst is ze nummer 13.

De Europese verkiezingen zijn in Nederland volgend jaar op 6 juni.

Ambtenaren van de Belastingdienst waren al in 2012 bang voor een "bloedbad" bij de toeslagen in de kinderopvang en hebben daar ook aandacht voor gevraagd bij de politieke top. Dennis Blansjaar, die betrokken was bij het handhavingsbeleid van de Belastingdienst, noemde het voor de parlementaire enquêtecommissie fraudebeleid "volstrekt disproportioneel" dat van ouders die hun eigen bijdrage niet hadden betaald ook de hele toeslag werd teruggevorderd.

Blansjaar zei dat ambtenaren ervoor hebben gepleit alleen de eigen bijdrage terug te vorderen, eventueel met een boete erbovenop. Hij voegde eraan toe dat toenmalig staatssecretaris Weekers is gewaarschuwd voor de "onredelijke gevolgen", net als diens opvolger Wiebes. "Maar de reactie van Wiebes was zo ongeveer: ja ja, wat raar, goh, gek dat dat gebeurt. Punt. En dan niks."

Volgens Blansjaar was er ook overleg op het niveau van de directeur-generaal. "Maar er gebeurde niks. Dat heeft bij mijn collega's best wel een forse indruk achtergelaten. Want het was gewoon onredelijk wat hier gebeurde."

Gedupeerde nam op zijn veertiende een bijbaan

Even later werd Milton Moreira Moreno gehoord. Zijn moeder is destijds door de Belastingdienst onterecht als fraudeur bestempeld. Moreira Moreno had als kind langdurig te maken met het toeslagenschandaal. Hij vertelde dat zijn moeder meer dan een ton moest terugbetalen en hij beschreef hoe mensen van de Belastingdienst het huis binnenkwamen om te zien of er iets van waarde was wat ze in beslag konden nemen. "Ze keken naar de tv, naar de PlayStation die we hadden gekregen, naar de tafels en meubels."

Moreira Moreno zei verder dat hij vanwege de financiële situatie op zijn veertiende, naast de middelbare school, een bijbaan heeft genomen bij een supermarkt. Nadat hij zijn diploma had gehaald en een korte vervolgopleiding had gedaan, is hij op zijn zeventiende fulltime gaan werken "om te compenseren waar nodig".

Commissielid geëmotioneerd

Hij beschreef hoe hij moest "survivalen om elke maand rond te komen en ervoor te zorgen dat er elke dag brood op de plank komt. Dat vreet uiteindelijk aan je".

Op een vraag van commissielid Aartsen (VVD) wat er zou zijn gebeurd als Moreira Moreno niet op jonge leeftijd was gaan werken, antwoordde hij: "Dan hadden we niks te eten en dan hadden we geen kleren, geen schoenen, geen voetbal, niks."

Aartsen was duidelijk geëmotioneerd na die woorden.

Het tv-programma College Tour organiseert voor het eerst een verkiezingsdebat op tv. Op zondag 22 oktober zullen Frans Timmermans (PvdA/GroenLinks, Dilan Yesilgöz (VVD), Caroline van der Plas (BBB) en Pieter Omtzigt (NSC) te gast zijn om live met elkaar in debat te gaan. Presentator Twan Huys zal het gesprek leiden.

Net zoals bij andere afleveringen van het programma zullen studenten in de zaal zitten. Die kunnen van tevoren vragen voor de lijsttrekkers insturen.

Programma's bij de NOS

De NOS komt met een reeks programma's in de aanloop naar de verkiezingen, waar alle lijsttrekkers van partijen uit de Tweede Kamer aan mee mogen doen. Zo trapt NOS op 3 af met een serie live-gesprekken op YouTube van een uur. Twee lijsttrekkers gaan dan in gesprek met ongeveer tien jongeren. De dagelijkse serie vindt plaats op 30 oktober tot en met 5 november om 19.00 uur.

Ook zijn er de traditionele debatten bij de NOS: het radiodebat op 3 november, het NOS Jeugdjournaaldebat op 19 november en het slotdebat op 21 november, de avond voor de verkiezingen.

De plannen van andere omroepen zijn nog niet bekend.

In de Tweede Kamer gaat het vandaag opnieuw over de veelbesproken spreidingswet. Demissionair staatssecretaris Eric van der Burg (Asiel) wil die invoeren om de opvang van asielzoekers beter over het land te spreiden. Over de wet is het al vaak gegaan en of hij de eindstreep haalt, is nog niet duidelijk. Dat leidt ertoe dat sommige gemeenten de hakken voorlopig in het zand zetten als het gaat om nieuwe opvangplekken. Andere lopen juist op de wet vooruit.

Zandvoort is een van de gemeenten die niet zitten te wachten op de komst van een azc. De gemeente kreeg de opdracht om 65 asielzoekers op te vangen en daarvoor een geschikte locatie te zoeken. Parkeerterrein De Zuid in de duinen, grenzend aan vrijstaande huizen met zeezicht, was een van opties. Van harte ging het niet. "Ik heb van het begin af aan gezegd: de enige reden om asielzoekers op te vangen is de spreidingswet die ons dwingt dit te doen", zegt wethouder Martijn Hendriks.

Veel verzet

Vanuit de raad, maar ook vanuit bewoners, kwam veel verzet. Er waren tegengeluiden als "straks vallen ze onze vrouwen in bikini's lastig op het strand of gaan ze in de duinen slapen", beaamt Hendriks. Maar ook bouwen in een natuurgebied en het woningtekort waren pijnpunten.

"De wachtlijst voor sociale woningbouw is negen jaar, dus ik snap heel goed dat ik vragen kreeg als: mijn zoon van 30 zoekt al jaren een woning, wat gaan jullie daaraan doen?"

De wethouder noemt de spreidingswet een voorbeeld van zwak bestuur vanuit de Rijksoverheid. "Er is een probleem en de gemeenten mogen het oplossen. Wij kunnen nog zo goed dweilen, maar uiteindelijk zal die kraan een keer dicht moeten." Hij wacht af hoe de spreidingswet vorm krijgt: een azc in Zandvoort komt er voorlopig niet.

Anders dan Zandvoort wacht de Noord-Hollandse gemeente Bergen niet op een definitieve uitkomst van hoe de spreidingswet eruit komt te zien. In een voormalige kampeerboerderij worden in deelgemeente Egmond-Binnen vanaf 1 oktober 30 meisjes tussen de 15 en 18 jaar opgevangen, alleenreizende minderjarige vluchtelingen. Na vier maanden gaan ze naar een voormalig zorgcentrum in Schoorl, waar plek is voor 55 jongeren. Daar kunnen ook jongens bij komen.

"Ik vind het een morele verantwoordelijkheid om aan opvang bij te dragen", zegt de Bergense burgemeester Lars Voskuil. Dat andere gemeenten het niet doen, is hun eigen keuze en hangt af van de lokale en politieke situatie. Hier in Bergen merk ik dat er een breed draagvlak is onder onze inwoners."

Volgens Voskuil zijn er heus ook zorgen. Begrijpelijk, vindt hij. "Maar we hebben hier eerder een crisisnoodopvang en meerdere azc's gehad en dat is altijd goed gegaan. Bergen is een sociale gemeente, die dit graag doet."

Van verrijking tot zorgen

Weinig wanklank klonk maandagavond tijdens een inloopavond in de dorpskerk voor bewoners. "Iedereen is welkom, deze jongeren zijn gevlucht uit een land waar wij niet mee willen ruilen", zegt de een. "Een verrijking", zegt een ander.

Een bewoner hoopt op versterking van de plaatselijke voetbalvereniging en wat extra levendigheid met de komst van jongeren. "Wij hebben de middelen en ook de mensen om de jongeren een fijne plek te bieden die ze nodig hebben."

Maar zorgen zijn er ook. "Het zijn pubers. Ze moeten wel bezig worden gehouden. Als het niet lukt met school, dan gaan ze zich vervelen en de straat op", zegt een inspreker. "Ze hebben veel meegemaakt, ze hebben wel traumabegeleiding nodig, maar hebben we daar genoeg mankracht voor?", vraagt een jongerenwerker zich af.

Het verkiezingsprogramma van NSC laat nog even op zich wachten, maar gisteren presenteerde Pieter Omtzigt wel al de kandidatenlijst. Wat is er uit de lijst af te leiden over de koers en speerpunten van Nieuw Sociaal Contract?

Praktisch gezien betekent de lijst met 44 namen dat de partij er rekening mee houdt uit het niets de grootste te worden. Deze zomer zei Omtzigt nog dat hij mikte op "verantwoorde groei" omdat hij vreesde voor LPF-achtige taferelen, maar nu wil hij "voor elk scenario klaar zijn". In de Peilingwijzer, een gewogen gemiddelde van verschillende peilingen, staat NSC bovenaan met 25 tot 31 zetels.

De afgelopen tijd werd er gespeculeerd dat Omtzigt de groei enigszins zou beperken door bijvoorbeeld minder namen op de kieslijst te zetten of door niet in alle zogenoemde kieskringen mee te doen. Maar daar is geen sprake van, benadrukte de partijleider gisteren: Nieuw Sociaal Contract komt in het hele land op het stembiljet.

CDA'ers en een Fryske Nasjonale Partij-wethouder

De belangstelling voor een plekje op de lijst was groot: er kwamen meer dan 2432 sollicitatiebrieven binnen. Daarvan zijn er dus 44 overgebleven. Een aanzienlijk deel daarvan heeft een verleden bij het CDA. Van de eerste zes heeft er slechts eentje géén ervaring bij de partij waar Omtzigt twee jaar geleden vertrok vanwege een conflict.

Buiten de top van de lijst zijn nog meer ex-CDA'ers en andere (oud-)politici terug te vinden, onder wie een voormalig VVD-Kamerlid, een Fryske Nasjonale Partij-wethouder en een oud-50Plus-Kamerlid. Veel ervaring uit het politieke midden dus, met het zwaartepunt lichtelijk rechts van het midden.

Die keuze voor politieke ervaring is best opvallend voor een nieuwe partij. Nieuwe partijen kiezen er nog weleens voor om zichzelf op afstand van 'Den Haag' te plaatsen door juist apolitieke kandidaten op de lijst te zetten. Maar Pieter Omtzigt kiest daar niet voor.

Groningen en kinderopvangtoeslagaffaire

En ook de niet-beroepspolitici op de lijst zijn veelal mensen met ervaring die 'het systeem' kennen. Er staat een strafrechter op, een pensioenexpert, een officier van justitie, een oud-ambassadeur, een microbioloog/columnist, een directeur van een woningcorporatie, ambtenaren en mensen uit het bedrijfsleven.

Verder heeft de partij ook nog expertise binnengehaald rond twee grote misstanden van de afgelopen jaren: de kinderopvangtoeslagaffaire en 'Groningen'. Zo staat Sandra Palmen op plek 5. De voormalig jurist van de Belastingdienst speelde een grote rol in de toeslagaffaire met haar 'memo Palmen', waarin ze tevergeefs waarschuwde voor het falende systeem.

En op nummer achttien staat Faith Bruyning, die zelf slachtoffer is van het schandaal dat mede dankzij Omtzigt aan de oppervlakte kwam. Verder staat op nummer 22 Annemarie Heite, een van de boegbeelden van de strijd tegen de gevolgen van de gaswinning in Groningen.

De kandidaten in de top van lijst hebben te maken met 'goed bestuur', zegt Pieter Omtzigt:

De schat aan ervaring moet leiden tot echte verandering, schetst nummer 10 (en woningcorporatiedirecteur) Merlien Welzijn. "Ik heb het gevoel dat bij deze partij goed in zicht is hoe breed en hoe diep de problematiek zit", zei Welzijn bij de presentatie van de lijst. "En dat er dus meer nodig is dan een simpel pakket van maatregelen of een plannetje van aanpak."

Maar wat moet er precies anders? Omtzigt zelf zei eerder dat speerpunten van zijn partij 'goed bestuur' en 'bestaanszekerheid' zijn. Voor dat eerste zouden er onder meer een nieuw kiesstelsel en betere toezichthouders moeten komen. Voor dat tweede, wat voor meer partijen een belangrijk thema is, wil hij de voedselarmoede en het woningtekort aanpakken.

Hoewel NSC nog geen programma heeft, is er al wel iets af te leiden uit de grondslagen van de partij. Zo staan "persoonlijke verantwoordelijkheid, gezin, familie en gemeenschappen, en gespreid privaat" centraal. En verder is het "maatschappelijk middenveld" belangrijk. Dat klinkt een beetje als het CDA, en dat is natuurlijk niet zo gek aangezien Omtzigt daar niet om inhoudelijke redenen is vertrokken.

Maar hoe dit allemaal gaat uitkristalliseren in een programma met concrete voornemens en plannen blijft nog even ongewis. De kandidaten nemen, onder leiding van lijstaanvoerder Omtzigt, nog een paar weken om tot een definitief verkiezingsprogramma te komen.

Het wettelijk verbod op het laten werken van kinderen onder de 16 als flitsbezorger gaat volgende maand al in. Dat heeft demissionair minister Van Gennip de Tweede Kamer laten weten. Werkgevers krijgen een paar weken de tijd om de contracten te beëindigen.

Het gaat om bezorgers die werken voor boodschappenbezorgdiensten. Zij rijden vaak snel op een (elektrische) fiets door het drukke verkeer en dat is te gevaarlijk, vinden de minister en de Tweede Kamer. Ook is de druk om de boodschappen snel af te leveren te groot voor kinderen jonger dan 16.

De Arbeidsinspectie gaat het verbod handhaven. Een overtredende werkgever krijgt sowieso een boete. De ouders of voogden van het kind kunnen ook een boete krijgen, tenzij er verzachtende omstandigheden zijn. Bijvoorbeeld als zij niet van de bijbaan op de hoogte konden zijn.

De kinderarbeidswet is hierop aangepast. Het verbod op maaltijdbezorging door kinderen onder de 16 is vanwege dezelfde risico's al sinds 1 juli 2020 in de wet opgenomen.

Volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek is het aantal daklozen in Nederland afgelopen jaar gedaald. Uit de cijfers blijkt dat er in 2022 26.600 mensen tussen de 18 en 65 jaar dakloos waren. Het jaar daarvoor ging het nog om 32.000 mensen.

De cijfers roepen vragen op bij daklozenorganisaties. Zij herkennen de afname niet en vragen zich af of er niet grote groepen buiten beeld blijven.

Het CBS telt alleen mensen tussen de 18 en 65 die geregistreerd staan in bepaalde registers. Zo gebruikt de organisatie cijfers van het aantal mensen dat is ingeschreven bij dag- en nachtopvang, het aantal mensen dat gebruikmaakt van postadressen om bijvoorbeeld een uitkering op te ontvangen en gegevens van de reclassering.

Daarnaast gebruikt het CBS die bestaande informatie om schattingen te maken van het aantal daklozen waar moeilijk zicht op te krijgen is. Het gaat dan om mensen die bijvoorbeeld in hun auto of bij vrienden op de bank slapen.

Geen verklaring

Daaruit ontstaat het beeld dat het aantal daklozen iets daalt. Het aantal dakloze mensen met postadressen bij laagdrempelige opvangadressen steeg wel. Ook waren er meer daklozen die van meerdere voorzieningen tegelijk gebruik maakten. Volgens het CBS zijn er dus meer daklozen die zichtbaar zijn bij instanties. Maar omdat uit de andere registers een daling blijkt, valt ook de totale schatting van het totale aantal daklozen lager uit dan de afgelopen jaren.

Een verklaring voor de daling heeft het CBS niet. "Net zoals we eerder ook niet goed konden verklaren waardoor het aantal daklozen een aantal jaar juist toenam," zegt Tanja Traag hoofdsocioloog van het CBS.

In de daklozenopvang wordt enigszins verbaasd gereageerd op de daling. Zo ziet HVO Querido, een daklozenorganisatie in Amsterdam juist een tegenovergestelde trend. De organisatie zegt in het NOS Radio 1 journaal 5000 mensen op te vangen. "En dat aantal neemt alleen maar toe."

Scheidingen en ongedocumenteerden

Valente, brancheorganisatie voor organisaties in de maatschappelijke opvang, herkent het verhaal van HVO Querido uit andere delen van het land: "Wij hebben ook geen andere cijfers, maar we denken wel dat er grote groepen buiten beeld blijven", zegt directeur Esmé Wiegman.

Zo sliepen er in de winter van 2022 meer mensen op straat door overvolle maatschappelijke opvang. Het Leger des Heils sprak toen van een toename van 25 procent. Ook de gemeentes van Utrecht en Amsterdam trokken toen aan de bel.

Valente denkt dat er onder meer nog meer economische daklozen zijn dan nu ingeschat wordt. "Dat komt vaak door problemen met huisvesting. Je hebt bijvoorbeeld een toenemende groep die door scheidingen op de bank slaapt."

Ook ziet Valente het aantal jongeren en ongedocumenteerden zonder dak boven hun hoofd toenemen. "We horen zeker uit de grote steden verhalen over ongedocumenteerde mensen in tentjes en buitenslapers. Dat zijn mensen die alleen worden opgevangen in de winteropvang, als het echt heel erg koud wordt", zegt Wiegman.

Volgens het CBS is het niet mogelijk om die mensen mee te rekenen. "Zowel jongeren als ongedocumenteerde mensen komen niet voor in dergelijke registers" legt de hoofdsocioloog van het CBS uit. "Maar dat betekent niet dat die er dus niet zijn."

Andere rekenmethode

Valente pleit voor een andere rekenmethode. Directeur Wiegman: "Wij vinden dat er letterlijk geteld moet gaat worden." Ze wijst op een proef die op dit moment aan de gang is, waarbij mensen en organisaties in contact zijn met mensen die in leefsituaties van dak- en thuisloosheid verkeren, teldagen houden en vragenlijsten invullen. "Niet alleen kun je dan de groepen meerekenen die nu niet worden meegeteld, je hebt ook een duidelijkere momentopname van het aantal daklozen."

Volgens het CBS is die methode niet alleen arbeidsintensief, maar ook foutengevoelig. Het wijst erop dat de huidige methode al jarenlang betrouwbare data oplevert. "Desondanks kan het een aanvulling zijn op onze onderzoeken. Een pré is dat die mensen ook direct contact hebben met de mensen zelf en hulp kunnen bieden."

Van Ooijen: moment om door te pakken

Demissionair staatssecretaris Van Ooijen noemt de door het CBS geconstateerde daling een eerste stap in de goede richting. Het kabinet streeft ernaar dat er in 2030 helemaal geen daklozen meer zijn. Volgens Van Ooijen is nu het moment om door te pakken: "Ondanks deze daling toont het CBS dat er nog steeds een heel grote groep mensen in Nederland dakloos is. Elke dakloze is er één te veel."

Van Ooijen wijst erop dat de problemen er sinds het begin van 2022 niet kleiner op zijn geworden: "Denk aan de oorlog in Oekraïne, de opvangcrisis, een hoge inflatie en nog steeds een oververhitte woningmarkt."

Het is nog steeds niet duidelijk of de wet die ertoe moet leiden dat asielzoekers beter over het land worden verdeeld, de eindstreep haalt. De BBB, de partij die bepalend is voor voldoende steun in de Eerste Kamer, liet dinsdagavond in de Tweede Kamer nog niet het achterste van haar tong zien.

Verschillende voorstanders van de spreidingswet wilden van BBB-leider Van der Plas weten wat voor haar cruciale elementen zijn om ermee in te stemmen. Maar Van der Plas hield haar kaarten voor de borst. Ze wil haar eindoordeel over de wet pas vellen als demissionair staatssecretaris Van der Burg op de vragen en wensen van de Kamer heeft gereageerd.

Op haar eigen wensenlijst staat een asielquotum. Ze wil niet meer dan 15.000 asielzoekers per jaar toelaten, inclusief gezinshereniging. Dat is fors minder dan de ruim 46.000 mensen die vorig jaar naar Nederland kwamen.

Opvang afkopen

Van iedere asielzoeker boven het quotum wil BBB de opvang afkopen, voor zo'n 20.000 euro per persoon. Van der Plas verwijst daarvoor naar een regeling die in de maak is van de Europese Commissie. Het geld zou dan gaan naar landen die extra asielzoekers opvangen. Maar het is nog maar zeer de vraag of die regeling er daadwerkelijk komt en Brussel zegt nadrukkelijk dat het niet de bedoeling is dat lidstaten de regeling gebruiken om zelf te bepalen hoeveel asielzoekers ze willen opnemen.

Verder wil Van der Plas dat de wet zo wordt aangepast dat asielzoekers over gemeenten worden verspreid op basis van inwoneraantal. Nu komen azc's nog vaak terecht in plattelandsgemeenten met weinig inwoners.

Ook wil ze gemeenten niet dwingen om asielzoekers op te nemen. In het wetsvoorstel gebeurt dat als de gemeenten vrijwillig niet genoeg plekken aanbieden.

BBB wil in ieder geval steun voor deze wijzigingsvoorstellen. Maar of dat ook betekent dat de partij dan de wet in zijn geheel steunt, is nog niet zeker. Dat hangt volgens Van der Plas ook af van de steun voor wijzigingsvoorstellen die andere partijen indienen.

Meer tijd voor gemeenten

Zo ligt er een voorstel van het CDA, om gemeenten meer tijd te geven om opvangplekken te regelen. Dat plan kan op een ruime meerderheid rekenen.

Veel rechtse partijen in de Tweede Kamer blijven fel tegen de wet, die ze de dwangwet noemen. PVV, JA21, Forum voor Democratie, SGP en de Groep Van Haga zijn ervan overtuigd dat een eerlijkere verdeling van asielzoekers over het land een aanzuigende werking zal hebben. "Het is een uitnodiging aan de wereld: kom maar, er is altijd plaats", zei JA21-Kamerlid Eerdmans.

Daarnaast vinden ze dat het zelfbeschikkingsrecht van gemeenten wordt aangetast als ze gedwongen kunnen worden opvang te accepteren.

Zes uur spreektijd

Ook de VVD, de partij van demissionair staatssecretaris Van der Burg, ziet niets in de spreidingswet. Net als de andere tegenstanders wil die partij dat er eerst iets aan de instroom van asielzoekers wordt gedaan. Ons land kan het niet meer aan, is hun stelling.

PVV-Kamerlid Markuszower had maar liefst zes uur spreektijd aangevraagd, waarvan hij er twee volmaakte. Daarin stelde hij allerlei vragen over het asielbeleid van het kabinet. Volgens de andere partijen is het een ongewenste poging om het wetgevingsproces te frustreren. Vandaag zal Van der Burg dan reageren.

De voorbereidingen voor een spitsheffing in de trein lijken voorlopig van de baan. Het kabinet sluit een heffing niet uit, maar wil dat de NS opnieuw naar het plan en de kritiek daarop gaat kijken. Dat heeft demissionair staatssecretaris Heijnen (Infrastructuur en Waterstaat) gezegd in de Tweede Kamer.

De NS wil op termijn een heffing invoeren voor reizen in de ochtend- en avondspits van maximaal 2,50 euro per treinreis. De heffing zou moeten ingaan in 2026, maar Heijnen zei dat ze in de nieuwe concessie voor de NS gaat opnemen dat er pas een nieuw tariefsysteem mag komen na de uitdrukkelijke instemming van het kabinet en de Tweede Kamer van dat moment. De concessie geeft dus niet automatisch groen licht aan een spitsheffing.

Heijnen zei dat hogere prijzen op de drukste momenten wel wat kunnen opleveren. Mensen die de spits kunnen mijden, gaan dan op andere tijden op reis, en met het extra geld kunnen extra treinen worden ingezet. Maar het kan de trein ook duurder maken voor mensen die geen keus hebben.

Andere opties

Er zijn misschien andere opties om het wat rustiger te maken in de spits, zoals goedkopere deelabonnementen buiten de spits. Dat moet de NS nu eerst uitgebreider gaan onderzoeken.

Een meerderheid in de Kamer is tegen de spitsheffing. VVD, GroenLinks/PvdA, D66, CDA, PVV en de ChristenUnie stellen dat veel mensen, zoals onderwijzers en verpleegkundigen, niet de keuze hebben om buiten de spits te reizen. Reizigersorganisatie Rover zei deze zomer al niets te zien in het plan.

Nieuw Sociaal Contract (NSC), de nieuwe partij van Pieter Omtzigt, gaat in heel Nederland meedoen met de Tweede Kamerverkiezingen. Dat heeft Omtzigt gezegd bij de presentatie van zijn kandidatenlijst. Er staan 44 mensen op.

Omtzigt twijfelde aanvankelijk of hij in alle kieskringen in Nederland zou meedoen. Hij vreesde dat hij daarvoor niet voldoende geschikte kandidaten zou kunnen vinden. Maar de belangstelling voor een plekje op de lijst was groot. Er kwamen meer dan 2400 brieven binnen.

Het is volgens Omtzigt nog steeds niet het uiteindelijke doel om de grootste partij te worden, zoals sommige peilingen voorspellen. "Het gaat ons om beter bestuur", zegt hij. De top van de kandidatenlijst weet volgens hem veel van goed bestuur. "Bij iedereen heb ik de wil gevoeld om daar iets aan te doen."

Van Vroonhoven op twee

Achter Omtzigt staat Nicolien van Vroonhoven op twee. Zij is oud-Kamerlid voor het CDA en op dit moment zijn woordvoerder. Op nummer drie staat een strafrechter uit Haarlem: Judith Uitermark.

Sandra Palmen, voormalig jurist van de Belastingdienst, bekend van de 'memo Palmen', staat op nummer vijf. In de memo waarschuwde ze voor het toeslagenschandaal, maar haar waarschuwing verdween in een la. Op nummer achttien staat Faith Bruyning, die zelf slachtoffer is van het schandaal dat mede dankzij Omtzigt aan de oppervlakte kwam.

Bekendste naam is waarschijnlijk die van Rosanne Hertzberger, microbioloog, schrijver en NRC-columnist. Zij krijgt plaats zeventien.

Er staan verder veel mensen op die, net als Omtzigt, een verleden hebben bij het CDA. De huidige fractievoorzitter van die partij in Amsterdam, Diederik Boomsma, staat erop, net als Eddy van Hijum, oud-Kamerlid en tot voor kort gedeputeerde in Overijssel. Ook oud-Kamerlid Wytske Postma is een kandidaat.

VVD'er

Verder is de naam van Folkert Idsinga opvallend. Hij was tot een paar weken geleden Kamerlid voor de VVD. Hij vertrok plotseling, zonder uitleg en zonder afscheid te nemen.

Omtzigt "gaat er vol voor", zei hij in een toelichting. Op de vraag of hij, of iemand anders op de lijst, beschikbaar is als premier, geeft hij nog geen antwoord. Tot nu toe zei hij steeds dat hij hoe dan ook in de Tweede Kamer zou blijven.

Nu de lijst van NSC er is, is het volgende doel een verkiezingsprogramma. Er ligt volgens Omtzigt al een concept, geschreven door Van Hijum. Het is de bedoeling dat de kandidaten daar nog invloed op kunnen uitoefenen.