De partijen in de Tweede Kamer die een extra verhoging van het minimumloon wilden van 1,7 procent per 1 januari hebben hun plan bijgesteld: het wordt nu 1,2 procent per 1 juli 2024.

De iets lagere verhoging leidt volgens GroenLinks-PvdA, D66 en ChristenUnie nog steeds voor veel mensen tot een aanzienlijke koopkrachtverbetering. De bijstand, de AOW en andere uitkeringen gebaseerd op loon stijgen mee.

De Tweede Kamer spreekt vandaag en morgen met het kabinet over de begroting en de wijzigingen die de Tweede Kamer daar in wil aanbrengen. De Kamer had voor 4,2 miljard euro aan extra koopkrachtplannen. Het kabinet uitte daar vrijdag veel kritiek op.

Naar beneden bijstellen

Een groot deel van het geld waarmee de Kamer het hogere minimumloon wil betalen komt van het binnenhalen van extra belastinggeld. De partijen moesten hun plannen naar beneden bijstellen omdat deze financiële dekking niet haalbaar bleek.

Bijvoorbeeld de belasting voor bedrijven op het inkopen van eigen aandelen. Inkopen van eigen aandelen verhoogt de waarde van het aandeel, zonder dat daar belasting over hoeft te worden betaald. Volgens de berekeningen waar de Tweede Kamer zich op baseerde moest dit 1,2 miljard euro opleveren. Maar dat blijkt minder te zijn.

Ook de bankenbelasting is een tegenvaller. Daar rekende de Kamer op extra inkomsten van 350 miljoen euro. Maar er is breed bezwaar tegen deze heffing, zowel van het kabinet als de bankensector. De Kamer heeft de bankenbelasting nu verlaagd naar 150 miljoen euro.

De aandelen van de banken gingen twee weken geleden bij de aankondiging van de Tweede Kamer snel omlaag. Vandaag, na het deels terugdraaien van de bankenbelasting, gingen de koersen weer omhoog.

"We laten ons niet afschrikken door de irrationale bewegingen op de aandelenbeurs", zegt GroenLinks-PvdA-Kamerlid Tom van der Lee. Hij vindt dat de rekening voor een hoger minimumloon en hogere uitkeringen prima bij de banken en het bedrijfsleven kan worden gelegd.

Een ander deel van de rekening komt bij vermogende belastingbetalers te liggen omdat het toptarief van box 2 en box 3 omhoog gaat. Daarmee wordt ook de verhoging van de kinderopvangtoeslag betaald. Het plan om het kindgebonden budget ook te verhogen hebben de partijen geschrapt.

Vestigingsklimaat

VVD-Kamerlid Eelco Heijnen waarschuwt voor de gevolgen van de koopkrachtplannen. Bedrijven noemen de maatregelen ongunstig voor het vestigingsklimaat. En banken hebben al gedreigd Nederland te verlaten, zegt hij. Van der Lee houdt vast aan de plannen: "Ik kan dat soort dreigementen echt niet meer serieus nemen."

Maar ook op de motie van de VVD om de brandstofaccijns niet verder te verhogen kwam kritiek van het kabinet. De VVD wil dit namelijk betalen met geld dat nu in een economisch groeifonds zit. En dat geld is niet bedoeld voor het laag houden van de benzine- en dieselprijs, zegt het kabinet. Heinen houdt vol: "Er ligt nu 8 miljard euro op de plank van dat fonds, daar kunnen we best een jaar lagere accijnzen mee betalen."

De discussie in de Kamer gaat vandaag en morgen verder. Morgen reageren demissionair minister Kaag en staatssecretaris Van Rij van Financiën namens het kabinet.

Post versturen wordt volgend jaar weer duurder. Een postzegel voor brieven in Nederland kost dan 1,09 euro. Dat is nu nog 1,01 euro. Het basistarief voor brieven naar het buitenland wordt 1,75 euro. Dat is 10 eurocent meer dan nu.

Ook het versturen van pakketten wordt duurder. Dat was 7,65 euro en wordt 7,95 euro, zo heeft post- en pakketbezorger PostNL bekend gemaakt.

De verhoging van de posttarieven is volgens PostNL nodig omdat de hoeveelheid brievenbuspost blijft dalen en de kosten zijn gestegen. "Ook al is er minder post, we legen elke werkdag nog altijd zo'n 11.000 straatbrievenbussen en we lopen en fietsen nog steeds door elke straat in Nederland", zegt postdirecteur Bob van Ierland. "Om de post bereikbaar en betrouwbaar te houden moeten de posttarieven worden verhoogd."

Het volume van de gewone brievenbuspost daalt al jarenlang achtereen met zo'n 10 procent per jaar. Er worden jaar in jaar uit minder brieven en kaarten verstuurd, vervangen door e-mail en digitale kaarten en smartphone. In 2012 bracht PostNL nog 3,5 miljard brieven en kaarten rond, in 2022 waren dat nog maar 1,9 miljard poststukken, bijna een halvering dus.

De prijsverhogingen vallen binnen de ruimte die toezichthouder ACM voor 2024 heeft vastgesteld.

Air France-KLM neemt een groot belang in de Scandinavische luchtvaartmaatschappij SAS. Dat meldt het Frans-Nederlandse bedrijf in een persbericht. Met de deal krijgt het 19,9 procent van de aandelen van de kwakkelende concurrent in handen.

Met de aankoop hoopt Air France-KLM meer grip te krijgen op de Scandinavische markt. "Air France-KLM kijkt ernaar uit om sterke commerciële banden met SAS op te bouwen", zegt topman Benjamin Smith in het bericht. "Met de stevige positie in Scandinavië en het sterke merk, levert SAS een enorm potentieel aan Air France-KLM."

Financiële problemen

Op dit moment zijn de Zweedse en Deense staat nog de grootste aandeelhouders. Maar vanwege ernstige financiële problemen (in de VS loopt zelfs een procedure om een faillissement te voorkomen) waren er gesprekken met verschillende investeerders.

"We zijn verheugd om onderdeel te zijn van het consortium met het winnende bod", zegt Smith. Hij doelt daarmee op de samenwerking investeringsmaatschappijen Castlelake en Lind Invest. Samen met de Deense staat steekt het consortium 1,1 miljard euro in SAS, 138 miljoen daarvan komt van Air France-KLM.

Castlelake wordt door de transactie in een keer de grootste aandeelhouder, met bijna een derde van de aandelen. De Deense overheid blijft stevig aan tafel zitten met ruim een kwart van de aandelen. Het belang van Air-France KLM maakt het straks de op twee na grootste aandeelhouder.

"Nieuw kapitaal aantrekken is een van de belangrijkste pijlers van het SAS-Forward-plan", zegt Carsten Dilling, voorzitter van de raad van bestuur van SAS. Het plan moet de luchtvaartonderneming helpen om de procedure in de VS te doorstaan. "Hoewel er nog steeds veel werk te doen is, ben ik blij om te zien dat we goede vooruitgang boeken."

De Nederlandse autofabrikant Lightyear gaat voorlopig geen eigen auto met zonnepanelen produceren. Het bedrijf, dat dit voorjaar een doorstart maakte na een faillissement, richt zich voorlopig op het maken van zonnepanelen voor auto's van andere producenten.

Dat bevestigt medeoprichter en directeur Lex Hoefsloot na berichtgeving in Het Financieele Dagblad. In gesprek met de NOS zegt Hoefsloot de droom van een eigen zonneauto, de Lightyear 2, niet helemaal op te geven. Maar door voorzichtigheid van investeerders blijkt dit langer te duren dan gehoopt.

Hoefsloot noemt de maanden rond het failliet van het bedrijf uit Helmond moeilijk. Met hulp van nieuwe investeerders kon in april wel een doorstart worden gemaakt.

"We hebben bewezen dat een betaalbare zonneauto kan", benadrukt Hoefsloot. "Autofabrikanten hebben interesse om delen van onze technologie te integreren in hun eigen voertuigen." Hij noemt als voorbeeld het plaatsen van de zonnepanelen van Lightyear op de plaats van een panoramadak of op de motorkap.

Voortschrijdend inzicht

Lightyear is volgens Hoefsloot met een aantal partijen in gesprek hierover. Een daarvan is een Aziatische autoproducent. "Maar ook dat zijn projecten die wat langer duren. Je ziet wel heel duidelijk dat het voor de auto-industrie een no-brainer wordt om zonnepanelen te gaan integreren." Een contract met een van deze partijen heeft Lightyear nog niet.

Ondertussen blijft de startup proberen om de Lightyear 2 van de grond te krijgen. Hoefsloot: "Dat gaan we niet helemaal zelf doen, maar meer met partners, uit de auto-industrie of andere sectoren.

"Je moet als startup flexibel zijn en kritisch naar jezelf kijken. In die zin is dit voortschrijdend inzicht. Maar denk niet dat een eigen zonneauto niet haalbaar is. Het concept staat nog in de kinderschoenen. We staan nog maar aan het begin."

Lightyear werkt sinds 2016 aan een elektrische auto met zonnepanelen erop. Vorig jaar rolde het eerste exemplaar van de band. Het ging afgelopen januari mis toen een grote investeerder zich opeens terugtrok.

In april werd de inboedel van het failliete Lightyear verkocht:

Op automaten van Geldmaat is het vanaf vandaag mogelijk om met je bankpas contactloos geld op te nemen, dus zonder het pasje in de sleuf te steken. Wel moet je nog je pincode intoetsen. In eerste instantie kan contactloos geld opnemen alleen in de 23 Geldmaat-winkels. Dat zijn onbemande ruimtes met meerdere geldautomaten. Binnen enkele dagen is het ook mogelijk bij geldautomaten in bijvoorbeeld boekhandels.

Klanten kunnen hun bankpas tegen de zogenoemde NFC-lezer van de Geldmaat-automaat aanhouden en vervolgens geld uit de automaat trekken. Nog niet alle grote banken bieden de mogelijkheid aan. Zo gaat ABN Amro het mogelijk maken in de loop van 2024, als er nieuwe pinpassen worden geïntroduceerd. Met passen van Rabobank en ING is het wel mogelijk om contactloos te pinnen.

Nog niet mobiel

Geen van de drie banken biedt nog de mogelijkheid om rechtstreeks contactloos geld op te nemen met mobiel of met een smartwatch. ING en Rabobank zeggen dat dit technisch lastig is.

In de tussentijd bieden ABN Amro en ING wel een iets omslachtiger mobiel alternatief aan. Dan moet de bank-app op de mobiele telefoon gebruikt worden, voordat de automaat geld geeft. Bij ABN Amro moet er een QR-code gescand worden, bij ING krijgen mensen een mobiele code die ze moeten invoeren op de betaalautomaat.

Later bij Albert Heijn

Technisch gezien zijn de Geldmaat-automaten er wel klaar voor. Alleen in de 900 betaalautomaten in Albert Heijn-filialen gaat het iets langer duren: die worden volgend jaar allemaal vervangen door automaten waarop contactloos geld opgenomen kan worden.

Ook moeten sommige automaten die buiten staan nog worden vervangen. Een automaat is vernieuwd als er een lampje brandt bij de NFC-lezer. "Als dat brandt, kun je er contactloos geld opnemen", zegt een woordvoerder van Geldmaat.

Zij stelt dat contactloos opnemen in de toekomst onderhoud aan de geldautomaten gaat schelen. "De lezer die wordt gebruikt als je een pasje erin moet steken is ontzettend gevoelig. Als er vuil in komt omdat het erin waait of als er een stukje nagel in belandt, kan dat al een storing geven en we hebben ook te maken met vandalisme."

Rolstoel

Geldmaat ziet ook andere voordelen. "Mensen in bijvoorbeeld een rolstoel moeten vrij hoog reiken om de pas in de lezer te steken. Bij contactloos betalen hoeft dat niet meer", zegt de woordvoerder. Ze denkt dat het ook gaat helpen bij mensen die vergeten hun pas uit de automaat te halen.

Damen Shipyards eist compensatie van de Nederlandse staat vanwege de sancties tegen Rusland. Dat bevestigt een woordvoerder van de grootste scheepsbouwer van Nederland naar aanleiding van een bericht van persbureau Bloomberg.

Damen zegt door de sancties enkele opdrachten in Rusland niet uit te kunnen voeren. "Daar willen we voor worden gecompenseerd."

De aanklacht tegen de staat is al in mei ingediend bij de rechtbank Rotterdam. Damen zegt dat het bedrijf voor de Russische inval in Oekraïne enkele contracten had afgesloten met Russische reders. "Door de sancties kunnen wij die opdrachten nu niet uitvoeren", benadrukt een woordvoerder van Damen.

Kansrijk?

Details over wanneer de zaak bij de rechtbank wordt behandeld kan het bedrijf nog niet noemen. Welk bedrag Damen eist, wil het bedrijf niet zeggen.

"Deze aanklacht is opmerkelijk", zegt sanctierechtadvocaat Yvo Amar. "Ik ken geen andere zaken waarbij een bedrijf dat geraakt is door sancties de Nederlandse overheid heeft aangeklaagd." Amar schat de kansen van Damen op voorhand niet heel hoog in. "Maar ik ken de details van de zaak niet. Misschien hebben ze wel iets heel creatiefs bedacht."

Ook het ministerie van Buitenlandse Zaken wil niets kwijt over "lopende juridische procedures".

Het algemene antwoord van de woordvoerder doet vermoeden dat het in deze zaak gaat om vergunningen en ontheffingen die het ministerie kan verlenen voor de export van goederen op de sanctielijst. "Indien bedrijven het oneens zijn met een besluit hierover kunnen zij hiertegen in bezwaar en beroep gaan."

Sleepboten voor nieuwe havens

Damen leverde voor de sancties met name veel sleepboten aan Rusland. Daar was veel vraag naar door de aanleg van nieuwe havens in het noorden van het land. Twee dagen voor de Russische invasie van Oekraïne zei een Damen-directeur op een congres nog dat het bedrijf in de jaren ervoor 36 schepen in Rusland had gebouwd.

In een nieuwsbericht bij het laatste jaarverslag meldt het bedrijf dat het aantal geleverde schepen door de sancties vorig jaar lager lag dan voorheen. In het jaarverslag zelf valt te lezen dat het bedrijf onder meer een lening van 150 miljoen euro moest afsluiten om "de impact van de Rusland/Oekraïne-crisis te overbruggen".

Zijn taxichauffeurs die rijden voor Uber zelfstandig ondernemers of werknemers? Na jaren van juridische procedures werd vandaag het definitieve antwoord op die vraag verwacht, maar het gerechtshof van Amsterdam wil eerst nog een aantal vragen voorleggen aan de Hoge Raad voor het aan het eigen oordeel toekomt, zo heeft het hof laten weten.

De vragen gaan onder meer over de rol van het ondernemerschap bij het beoordelen van een arbeidsrelatie en over de procedure die gevolgd moeten worden bij de vaststelling van de relatie van taxirijders met het bedrijf. Het hof wil van de Hoge Raad ook weten of het vergelijkbare Deliveroo-arrest van maart dit jaar van belang is voor de arbeidsrelatie en het ondernemerschap bij Uber en vraagt om verduidelijking.

Meteen in hoger beroep

Verder heeft het hof vragen over de procedure die de FNV volgt. De vakbond stelt dat alle Uber-chauffeurs werknemer zijn en daarmee onder de taxi-cao vallen op basis van de Wet AVV. Het hof wil van de Hoge Raad weten of die wet geschikt is om de zaak te beoordelen.

De bedoeling was dat het gerechtshof vandaag met een eindoordeel zou komen in het hoger beroep dat taxiplatform Uber twee jaar geleden aanspande. In 2021 diende een rechtszaak van de FNV tegen Uber, die de FNV won. Volgens de uitspraak waren de taxichauffeurs van Uber geen zelfstandige ondernemers, maar werknemers. Het bedrijf moest ze in dienst nemen en betalen volgens de taxi-cao. Uber ging onmiddellijk na de uitspraak in hoger beroep.

Winnen

Uber en de chauffeurs die aan de zijde van het taxiplatform mee procederen mogen, net als FNV, in november meepraten over de precieze vragen van het hof aan de Hoge Raad. Vervolgens beslist het hof definitief over de te stellen vragen. Wanneer die beslissing volgt is nog niet bekend.

In een reactie zegt de FNV te betreuren dat er nu nog geen einduitspraak is, maar de vakbond heeft wel begrip voor de vragen van het hof aan de Hoge Raad. "Het duurt helaas nu langer, maar uiteindelijk zullen wij winnen", zegt FNV-bestuurder platformwerk Amrit Sewgobind.

Bij Uber hopen ze dat er snel duidelijkheid komt voor de chauffeurs. "Het is goed en belangrijk dat het gerechtshof het ondernemerschap van chauffeurs in dit tussenvonnis expliciet bevestigt." Volgens Uber wil 94 procent van de chauffeurs het liefst zelfstandig taxiondernemer blijven.

De afgelopen decennia heeft Tom Hanks als acteur tientallen rollen gespeeld. Maar nu is er een versie van hem opgedoken waar hij nadrukkelijk niets mee te maken wil hebben. Op internet gaat een video rond waarin een AI-versie van hemzelf een tandartsverzekering promoot, meldt Hanks.

In een bericht op Instagram waarschuwt hij voor de video. Met een screenshot van de AI-versie van hemzelf op de achtergrond, die wel een stuk jonger oogt dan de acteur (67), schrijft hij: "Pas op!! Er is een video in omloop waarin een tandartsverzekering wordt gepromoot met een AI-versie van mij. Ik had er niks mee te maken. - Tom Hanks."

De video roept veel vragen op. Zo zegt Hanks niets over wie de makers zijn of welk product hij precies aanprijst, de vraag is of hij dat inmiddels zelf al weet. The New York Times meldt bovendien dat er van de video geen spoor op sociale media te vinden is. Een woordvoerder van de acteur was gisteren niet bereikbaar voor commentaar, aldus de krant.

Hanks is niet de enige die last lijkt te hebben van ongewenste digitale dubbelgangers. Ook de Amerikaanse ontbijtshowpresentator Gayle King, van CBS Mornings, had er onlangs mee te maken. Eind augustus waarschuwde ze via sociale media voor een gemanipuleerde video waarin ze een dieetmethode lijkt aan te prijzen.

"Ze hebben mijn stem en beeld gemanipuleerd om het erop te doen lijken dat ik het promoot, maar ik heb nog nooit van dit product gehoord of het gebruikt!", schrijft King. "Laat je niet misleiden door deze AI-video's."

De Amerikaanse YouTuber Jimmy Donaldson, beter bekend als MrBeast, waarschuwt vanochtend op X dat er ook van hem een AI-versie met reclame rondgaat op sociale media.

In de video stelt zijn AI-versie zich voor als "Mr Beast" en zegt hij 's werelds grootste iPhone 15-weggeefactie te organiseren. Kijkers worden aangemoedigd op een link te klikken om hun telefoon te claimen. "Zijn sociale media er klaar voor om de opkomst van AI-deepfakes tegen te gaan?", vraagt hij zich op X af. "Dit is een serieus probleem."

Risico voor beroemdheden

Dat er dergelijke video's van beroemdheden in omloop zijn, komt niet onverwacht. Met de komst van generatieve AI (kunstmatige intelligentie) wordt het makkelijker om beeld en audio van beroemdheden te genereren en ze van alles te laten zeggen.

De vrees dat op niet al te lange termijn het steeds moeilijker wordt om feit van fictie te onderscheiden, wordt gezien als een van de grootste risico's van de huidige ontwikkelingen op het gebied van AI.

Daarbij is het voor beroemdheden, van wie veel beeld en audio beschikbaar is, nog eens een groter risico. Hoe meer 'trainingsdata' AI ter beschikking heeft, hoe betrouwbaarder het resultaat kan worden.

Staking Hollywood

Het inzetten van AI was voor scriptschrijvers en acteurs in Hollywood bovendien een van de redenen om sinds deze zomer het werk neer te leggen. Vorige week kwam, na maanden onderhandelingen, een akkoord. Daarbij zijn er ook afspraken gemaakt over het gebruik van AI.

Net op tijd stelde de 22-jarige cryptobelegger Mattias Knijnenberg in november zijn geld veilig. Een paar dagen later liet de fraude bij platform FTX de cryptowereld op zijn grondvesten trillen. "Het lijkt hierdoor alsof het een grote shitzooi is in cryptoland", zei Knijnenberg. De 40-jarige Leonie Bosman zag de bui niet zo snel aankomen. In een paar tellen zag ze meer dan 10.000 dollar in rook opgaan. "Ik heb mijn lesje wel geleerd", treurde ze. "Maar het is wel een dure les."

In New York begint vandaag het strafproces tegen Sam Bankman-Fried, de hoofdverdachte van het cryptodrama. De 31-jarige Amerikaan wordt verdacht van megafraude. In november 2022 raakte de koers van het beursgenoteerde FTX in een vrije val na negatieve publiciteit. De waarde van veel cryptomunten stortte ineen.

"Niet eerder in mijn carrière heb ik zo'n compleet falende bedrijfscontrole gezien", zei de als puinruimer bij FTX aangestelde John Ray kort nadat het bedrijf uitstel van betaling had aangevraagd. "Er is ook geen betrouwbare financiële informatie beschikbaar." Een miljardenfonds dat werd gerund door kinderen, typeerden oud-werknemers FTX.

Ondertussen voelde ook de hoofdverantwoordelijke zich slachtoffer. "Ik ben net zo geschrokken over wat er de afgelopen maand is gebeurd als vele anderen", jammerde Bankman-Fried destijds vanuit zijn woning op de Bahama's. "Ik heb nog één werkende creditcard."

FTX, dat zowel binnen als buiten de cryptowereld een vlekkeloos imago had, viel als een kaartenhuis ineen.

Cryptohandelshuis

De kiem daarvan lag in 2019, toen de cryptowereld snel groeide. De aanhoudende lage spaarrente leidde tot veel scepsis over het monetaire beleid van centrale banken. Tegelijkertijd zetten diezelfde banken de geldpers regelmatig aan. Dat vele geld in omloop vond onder andere zijn weg naar crypto. Veel nieuwe cryptomunten werden gecreëerd en de handel was omvangrijk.

Hoe werkt de technologie achter bitcoin? NOS op 3 legde het uit in 2021:

In die turbulente tijd viel de opmars van Sam Bankman-Fried op. In 2017 richtte hij cryptohandelshuis Alameda op. De zoon van twee hoogleraren profileerde zichzelf als weldoener. Hij zei van geld meer geld te willen maken, zodat deze welvaart eerlijker verdeeld kan worden.

In 2019 bracht Bankman-Fried FTX naar de beurs, een marktplaats voor cryptomunten. Het ethisch verantwoorde imago van het bedrijf zorgde voor openlijk enthousiasme bij sporters, artiesten en politici als Katy Perry, Bill Clinton en Tom Brady.

Ook de grootste investeringsmaatschappij ter wereld, Blackrock, had interesse. Begin 2022 was het bedrijf al 31 miljard euro waard.

Coindesk

Alles veranderde op 2 november 2022. Coindesk, de belangrijkste nieuwssite voor cryptobeleggers, beschreef hoe FTX gaten op de balans van cryptohandelshuis Alameda vulde. Alameda bleek veel geld te hebben geleend aan zwakke cryptobedrijven. Om dit te verhullen werd de eigen cryptomunt van FTX, FTT, voor veel waarde op de balans gezet.

De koers van FTX daalde enorm. Toen het grootste crypto-handelsplatform ter wereld, Binance, vier dagen later het vertrouwen opzegde in FTX, haalden klanten ook hun crypto weg bij FTX.

Omdat FTX inmiddels zo'n belangrijk handelsplatform was, zakte de waarden van vele cryptomunten wereldwijd. 230 miljard dollar aan cryptowaarde verdampte.

Nieuwsuur legt het drama rond FTX uit:

Een week later konden klanten van FTX niet meer bij hun accounts. Bankman-Fried benadrukte dat hij met zijn team nog alles op alles zette om FTX te redden. Toen FTX failliet werd verklaard, werd duidelijk dat er 10 miljard dollar naar Alameda was overgeboekt. Hiervan is 10 procent niet terug vinden op de balans. Kortom: 1 miljard dollar is verdwenen.

"Ik heb het verkloot. Ik had het beter moeten doen", reageerde Bankman-Fried. Op 12 december werd hij gearresteerd op de Bahama's, onder andere op verdenking van fraude.

De Nederlandse advocaat Marius Hupkes werkt met buitenlandse advocaten om de bedrijvenstructuren van grote cryptobedrijven inzichtelijk te maken. Hij noemt Bankman-Fried een charlatan. "Crypto kun je perfect volgen van portemonnee naar portemonnee. Maar als je dan uiteindelijk uitkomt bij een portemonnee op de Kaaimaneilanden is het moeilijk om de persoon daarachter te achterhalen."

Strenger toezicht

Momenteel bestaat het Nederlandse toezicht uit een registratie bij De Nederlandsche Bank. Voor die registratie moeten Nederlandse cryptobedrijven vooral laten zien dat ze zich committeren aan regels voor witwasbestrijding. Per 2025 worden de eisen strengen als nieuw Europees toezicht in werking treedt.

Tot de val van FTX was de belofte van crypto dat ingelegd geld zou blijven staan waar het staat. Dit in tegenstelling tot banken die een groot deel van het ingelegde geld uitlenen en investeren om het te laten renderen. Bankman-Fried mag vanaf vandaag bij de rechter uitleggen hoe dit zo fout kon gaan.

De aanvoer van goederen vanuit Rusland naar Nederlandse zeehavens is sinds vorig jaar sterk afgenomen, als gevolg van de invasie van dat land in Oekraïne. Vanuit de VS kwam juist veel meer binnen. In totaal werd er in Nederland 622 miljoen ton geladen en gelost, 1,2 procent meer dan een jaar eerder.

Ondanks de daling van de aanvoer vanuit Rusland kwamen in 2022 de meeste goederen nog steeds uit dat land, zo blijkt uit nieuwe cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). De aanvoer vanuit Rusland daalde met zo'n 32 procent, maar in absolute zin was het land alsnog steeds de grootste leverancier van goederen aan Nederlandse zeehavens.

Pas toen er in december extra EU-sancties van kracht werden, op het gebied van aardolie en steenkool, kwam daar verandering in: in het eerste kwartaal van dit jaar kwamen de meeste goederen vanuit de VS.

Door het wegvallen van Russisch gas via leidingen, als gevolg van sancties, werd er in het vorige jaar veel meer gas via havens aangevoerd: de aanvoer nam toe met 60 procent, tot in totaal 16 miljoen ton. De aanvoer vanuit de VS verdubbelde zelfs, ten opzichte van in 2021.

Meer aardolie, minder containers

Ook kwam er 5,5 procent meer aardolie en aardolieproducten binnen, vooral uit het Midden-Oosten, Egypte en Angola. Vanuit Rusland daalde de aanvoer op dat vlak juist met 24 procent.

De aan- en afvoer van containers daalde in 2022 en ook daarin is de oorlog terug te zien: het aantal containers van en naar Rusland daalde enorm, met respectievelijk 79 en 70 procent.

Ook vanuit Oekraïne was een flinke daling van de aanvoer te zien en dan vooral op het gebied van ertsen: de aanvoer vanuit dat land daalde van 1,5 miljoen ton in 2021 tot 160 duizend ton een jaar later.

Igor inspecteert een gloednieuwe auto. Hij schopt tegen de banden en controleert met een speciaal apparaatje de laklaag op de bumper. "Deze gaat mee naar Rusland", zegt de auto-importeur vastberaden. In Moskou kan hij de westerse wagen voor de dubbele prijs verkopen.

De autohandel floreert in Armenië. Op dit open veld aan de rand van hoofdstad Jerevan staan de Duitse BMW's, Amerikaanse Fords en Tsjechische Skodas in eindeloze rijen te wachten op een nieuwe eigenaar. Een Russische eigenaar, want bijna alle auto's hier zijn geïmporteerd uit het Westen en worden geëxporteerd naar Rusland.

Deze autohandelaren vertellen over hun succesvolle handel:

De Russische sancties zijn daarmee een zegen voor Armenië. Omdat directe autohandel tussen het Westen en Rusland is stilgelegd, maken handelaren gebruik van landen als Armenië, Georgië of Kazachstan als tussenpartij. Via deze zogeheten re-export worden de sancties omzeild, zonder dat het strafbaar is.

De export van westerse landen naar Armenië is explosief gestegen. In 2022 steeg de import vanuit Nederland al met 60 procent en die groei zet ook dit jaar verder door. Uit onderzoek van de NOS bleek eerder al dat vanuit Nederland met name de export van luchtpompen en compressoren naar Armenië enorm toenam.

Andere landen die eruit springen zijn Griekenland en Cyprus, waarvan de export naar Armenië in 2022 respectievelijk 15 en 19 keer zo groot werd.

Ook de autohandel groeide explosief. In deze grafieken zie je hoe de import van auto's in Armenië steeg, en tegelijkertijd de export explodeerde:

Op de automarkt in Jerevan maakt het de handelaren niet uit dat zij als loophole voor de sancties worden gebruikt. "Wij maken ons niet druk om die sancties", vertelt Mike terwijl hij met wat collega-handelaren uitrust in de schaduw. "Wij moeten geld verdienen voor onze gezinnen. Iedereen hier heeft kinderen te voeden."

Hypocriet

De handelaren overtreden bovendien geen Armeense wet. Het land doet niet mee met de sancties tegen Rusland. Integendeel: Armenië en Rusland vormen een economische unie. "Het is daardoor heel eenvoudig voor een Rus om hiernaartoe te komen en een handeltje op te zetten", vertelt financieel analist Hovhannes Avetisyan in het zakencentrum van Jerevan.

"Zo gaat dat nou eenmaal. Mensen zien een manier om de sancties te omzeilen en daarmee veel geld te verdienen", stelt de econoom nuchter vast. "Zo werkt economie. Rusland heeft iets nodig en handelaren zorgen dat ze het krijgen." Volgens hem zijn het niet alleen de Russen die garen spinnen bij deze omzeiling van de sancties. "Het zijn de Europese bedrijven die besluiten gebruik te maken van deze route."

De kritiek dat Armenië een profiteur is van de oorlog vindt hij daarom hypocriet. "Europa sluit zelf ook gasdeals met Azerbeidzjan, terwijl dat land een dictatuur is waar mensenrechten worden geschonden, maar daar worden nu even de ogen voor gesloten omdat er een grote behoefte aan gas is."

Avetisyan denkt dat de kans klein is dat westerse landen ook sancties zullen instellen tegen Armenië. "Misschien wordt bedrijven opgedragen de export naar Armenië te controleren op eventuele doorverkoop aan Rusland, maar niet meer dan dat."

Feit is dat de re-export Armenië geen windeieren legt. Vorig jaar groeide de Armeense economie met 12,6 procent; dit jaar wordt een verdere groei van 5,5 procent verwacht. Toch houdt econoom Avetisyan zijn hoofd koel: "Het is geen duurzame economische groei. Als de oorlog voorbij is, verdampt deze handel weer."

Roet in het eten

Aan de florerende autohandel kan een einde komen. Buurland Georgië, dat tussen Rusland en Armenië ligt, nam al maatregelen. Vanaf vandaag wordt de re-export van vrijwel alle Europese auto's naar Rusland verboden. Een flinke domper voor de autohandelaren. "Ik heb al een maand geen auto verkocht", zegt een handelaar beduusd.

"Europa heeft waarschijnlijk met Georgië afgesproken om deze stap te zetten", vervolgt hij. "En wij, de normale mensen, ondervinden daar de gevolgen van."

Toch gaan de handelaren niet bij de pakken neerzitten. Regels zijn er om omzeild te worden, horen we. "We kunnen de auto's via Iran vervoeren, of via de lucht. Het wordt dan wel duurder, dus misschien dat de Russen dan minder interesse hebben."

De Russische autohandelaar Igor is ook niet bezorgd. "Mijn Russische klanten zijn bereid om te betalen. En ik vind wel een weg om de auto bij mijn klant te krijgen. Ik bedenk wel wat."

Speelgoedfabrikant Playmobil gaat een zesde van het aantal medewerkers ontslaan. Wereldwijd verdwijnen het komende jaar bijna 700 banen, waarvan 370 in Duitsland. Dat maakte het Duitse moederbedrijf Horst Brandstätter Group vandaag bekend, zo meldden diverse Duitse media.

De grote ontslagronde is volgens Horst Brandstätter Group noodzakelijk om Playmobil overeind te houden. Playmobil leed de afgelopen twee jaar verlies. Opmerkelijk genoeg begon de daling van de verkoop tijdens de coronaperiode, toen consumenten door de lockdowns juist veel meer speelgoed gingen kopen. Bij speelgoedblokjesfabrikant Lego stijgen de verkopen alleen maar.

Playmobil wijst nu naar de moeilijke economische situatie door de hoge inflatie. De arbeidsplaatsen zouden vooral via "natuurlijk verloop" moeten plaatsvinden, door personeel vervroegd met pensioen te sturen of een andere werkplek aan te bieden.

Er zijn minder blikjes op straat beland na de invoering van statiegeld erop. In zeker acht jaar is het aantal blikjes in het zwerfafval niet zo laag geweest, blijkt uit de nieuwste metingen van Rijkswaterstaat.

Demissionair staatssecretaris Heijnen van Infrastructuur en Waterstaat maakt in een rapportage aan de Tweede Kamer wel de kanttekening dat dit een eerste meting betrof. Uit verdere metingen dit jaar moet blijken of er sprake is van een eenmalige uitschieter of een trend.

In het tweede kwartaal van dit jaar, na de invoering van statiegeld op blik per 1 april, was het aantal in het zwerfafval gevonden blikjes een derde minder ten opzichte van het gemiddelde van de drie jaren ervoor. In het eerste kwartaal was er nog sprake van een kleine stijging.

Daarnaast zet de daling van plastic flesjes in het zwerfafval verder door. In de eerste helft van dit jaar werden er ruim 60 procent minder flesjes gevonden ten opzichte van dezelfde periode in 2020. Dat was het laatste jaar dat er geen statiegeld op plastic flesjes betaald hoefde te worden.

Geen verschuiving naar drankkartons

Volgens Heijnen lijkt het aantal drankenkartons in het zwerfafval stabiel te zijn. Voor deze verpakkingen geldt geen statiegeld. Ze concludeert "voorzichtig dat er geen sprake van lijkt te zijn van een verschuiving van verpakkingen met statiegeld naar verpakkingen zonder statiegeld".

In september concludeerde Zwerfinator Dirk Groot, die sinds 2016 metingen verricht naar zwerfafval, nog dat er wel degelijk sprake is van een verschuiving. Sinds de invoering van statiegeld op flesjes in 2021 belanden er volgens Groot steeds meer drankenkartons op straat omdat een aantal fabrikanten met deze verpakking statiegeld willen omzeilen.

Staatssecretaris Heijnen concludeert in de Kamerbrief dat statiegeld werkt tegen zwerfafval. Tegelijkertijd wil ze dat producenten van drankverpakkingen veel harder hun best doen om plastic flesjes en blikjes in te zamelen.

Een maand geleden uitte ze haar onvrede nadat was gebleken dat het bedrijfsleven 68 procent van de plastic flessen had ingezameld, in plaats van de wettelijk verplichte 90 procent. De Inspectie Leefomgeving en Transport eiste toen verbetering op korte termijn van het Afvalfonds, dat verantwoordelijk is voor de inzameling.

Het is vanaf vandaag ook mogelijk om te videobellen met de Belastingdienst. Tijdens het videobellen kunnen mensen hulp krijgen van een medewerker bij bijvoorbeeld hun belastingaangifte.

De afgelopen twee jaar voerde de Belastingdienst 1500 test-videogesprekken met mensen van verschillende leeftijden en opleidingsniveaus. Volgens de Belastingdienst bleek uit die tests dat mensen het fijn vonden om te videobellen.

Het videobellen kan alleen op werkdagen tussen 09.00 uur en 16.30 uur, maar niet tijdens de lunch (12.00 tot 13.00 uur). Afdelingshoofd Bjorn Meijer, die zich bezighoudt met deze nieuwe dienst, zegt dat het videobelteam nu bestaat uit vier medewerkers per dag. "We beginnen kleinschalig om te kijken wat de behoefte is. Als de behoefte groeit, kunnen we verder opschalen."

Geen opnames

Het videobellen is met name bedoeld voor mensen die echt hulp ergens bij nodig hebben, zegt Meijer, niet voor mensen die willen weten wat de status is van een aanvraag. "We helpen iemand bij het doen van aangifte bijvoorbeeld of bij het aanvragen van een toeslag of een betalingsregeling."

Als iemand een afspraak heeft gemaakt, krijgt diegene een e-mail met daarin een beveiligde link naar het videogesprek. "Het downloaden van aparte programma's is voor videobellen dus niet nodig."

Telefoongesprekken worden bij de Belastingdienst wel eens opgenomen, maar bij de videogesprekken gebeurt dat niet. De Belastingdienst staat het ook niet toe dat dit andersom gebeurt.

En mochten er gegevens of informatie onbedoeld in beeld komen, worden mensen daarop gewezen, zegt Meijer. "Als er iets gebeurt aan de andere kant van de lijn dat niet voor onze ogen is bedoeld, waarschuwen we de mensen daarvoor."

Het salarisverschil tussen mannen en vrouwen is volgens onderzoekers de afgelopen twee jaar groter geworden. Mannen verdienen nu gemiddeld 7,4 procent meer dan vrouwen voor hetzelfde werk. Twee jaar geleden was de kloof 5 procent, stelt het Nationaal Salaris Onderzoek van carrièreplatform Intermediair en Nyenrode Business Universiteit.

Sinds die tijd heeft 70 procent van de mensen in loondienst een salarisverhoging gehad, maar mannen hebben daar meer van geprofiteerd dan vrouwen. Mannen kregen er gemiddeld 16 procent bij, vrouwen 9 procent.

Hoger in dezelfde schaal

Volgens Jaap van Muijen, onderzoeker van Nyenrode, ontstaat een loonkloof al snel omdat binnen dezelfde salarisschaal mannen vaak hoger starten dan vrouwen.

Ook noemt hij werkonderbreking bij vrouwen als factor. Omdat vrouwen, vaker dan mannen, een periode niet of minder werken vanwege kinderen of mantelzorg, zijn er geen of minder gesprekken over doorgroeien of salarisverhoging.

Grote loonsverhogingen

Waarom die loonkloof tussen mannen en vrouwen in de afgelopen twee jaar groter is geworden, is niet helemaal te zeggen. Van Muijen denkt dat het te maken heeft met de forse loonstijgingen van de afgelopen tijd. "Als je al iets lager bent ingeschaald als vrouw dan de man en iedereen krijgt er 10 of 14 procent bij, dan groeit die kloof. Want stel, je verdient 100 euro en je loon gaat 10 procent omhoog dan ga je er 10 euro op vooruit. Maar verdien je 150 euro dan ga je er 15 euro op vooruit."

Ook vermoedt hij dat salarisonderhandelingen een rol spelen. "Een verklaring zou kunnen zijn dat er veel onderhandeld is en dat mannen zich daarbij harder hebben opgesteld."

'Het is aan de werkgever'

De onderzoeker zou niet willen dat deze uitkomsten worden gebruikt om te zeggen dat vrouwen dus harder moeten onderhandelen: "Het is echt aan de werkgevers om te laten zien hoe ze ervoor zorgen dat de lonen binnen een bedrijf of organisatie zo eerlijk mogelijk zijn verdeeld."

De loonverschillen in het onderzoek zijn verder gecorrigeerd voor verschillen tussen mannen en vrouwen wat betreft opleiding, aantal uren, leeftijd, werkervaring, soort functie, woonplaats en branche.

De loonkloof tussen mannen en vrouwen groeit zowel bij theoretisch als praktisch opgeleide werknemers. Doorgaans verdienen theoretisch opgeleiden meer dan praktisch opgeleiden.

Van Muijen wijst erop dat theoretisch opgeleide mannen vaak optimaler gebruikmaken van aanvullende arbeidsvoorwaarden. Denk aan bonussen, een auto van de zaak en andere regelingen die een gunstig effect hebben op wat iemand uiteindelijk overhoudt aan salaris.

Het onderzoek laat zien dat er bij praktisch opgeleid personeel in toenemende mate het salaris niet voldoende is om de maandelijkse kosten te dekken. Dat geldt voor 20 procent van de fulltime eenverdieners, maar ook voor 18 procent van de tweeverdieners.

CBS: nog geen groei in loonkloof

Het Centraal Bureau voor de Statistiek onderzoekt ook het loonverschil tussen mannen en vrouwen. Het meest recente cijfer dat het CBS heeft, gaat over 2022. Toen was er nog altijd sprake van een daling van de loonkloof. Het zogeheten ongecorrigeerde loonverschil bedroeg toen een kleine 13 procent. Dat betekent dat het gemiddelde uurloon van vrouwen een kleine 13 procent lager is dan van mannen.

Sinds 1995 loopt het loonverschil gestaag terug met gemiddeld 0,5 procentpunt per jaar, zegt het CBS. En dat was in 2022 dus ook het geval.

Het CBS berekent ook nog iedere twee jaar het zogeheten gecorrigeerde loonverschil. Daarbij worden de uitkomsten gecorrigeerd voor verschillen tussen mannen en vrouwen in bijvoorbeeld leeftijd, onderwijsniveau, beroepsniveau en soort baan. Het meest recente cijfer daarvan is van 2020. Het loonverschil was toen in het bedrijfsleven 6 procent en bij de overheid 3 procent. Bij beide was dat verschil kleiner geworden ten opzichte van 2018, toen het 7 procent en 4 procent was.

Zo'n 3000 huishoudens in de omgeving van luchthaven Schiphol krijgen compensatie voor geluidsoverlast in een periode in 2017 tot 2019. Dat zegt het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat in antwoord op vragen van de NOS.

In april dit jaar maakte het ministerie bekend mensen te gaan compenseren. Het gaat om adressen waar de geluidsnormen in die periode zijn overschreden.

De afgelopen jaren was de geluidsoverlast daar hoger dan officieel is toegestaan, maar er werd niet ingegrepen. Dat deed de Inspectie Leefomgeving en Transport niet, omdat er nieuwe regels aankwamen met hogere geluidsnormen.

Omwonenden stapten in 2020 naar de rechter. Een onafhankelijke commissie oordeelde uiteindelijk dat omwonenden recht hadden op compensatie.

'Een fooi'

In april ging het ministerie er nog van uit dat het om zo'n 4600 adressen zou gaan. 1600 adressen hebben uiteindelijk geen aanvraag gedaan, zegt het ministerie. Volgens Alfred Blokhuizen van Schiphol Watch komt dat doordat veel mensen de moeite niet willen nemen. "Voor die paar tientjes. Of je verzoek wordt afgewezen. Het is een soort moeheid richting de overheid. Wat heeft het voor zin? Kijk naar de toeslagenaffaire. Dat leidt tot moeheid en wantrouwen."

Blokhuizen noemt de compensatie een fooi. De meeste vergoedingen liggen volgens het ministerie tussen de 50 en 2200 euro. "Maar dat is niet het maximum, ik weet ook van mensen die meer krijgen dan 2200", zegt Jan Boomhouwer van Stichting Recht op Bescherming tegen Vliegtuighinder. Hij woont al 40 jaar in Aalsmeer.

Hij noemt de compensatie een kleine pleister op een grote wond. "Het maakt het niet beter voor ons als bewoners. De geluidsoverlast blijft onacceptabel zoals het nu is."

Krimp

Er zijn volgens het ministerie veel aanvragen gekomen van mensen die wonen buiten het gebied dat in aanmerking komt. Zo'n 2200 verzoeken zijn afgewezen. Over zo'n 300 aanvragen moet het ministerie nog een besluit nemen. Eind oktober of begin november maakt het ministerie de compensatie over. In totaal gaat het om een bedrag van 5,5 miljoen euro.

Vanaf aankomend voorjaar gaat de Inspectie Leefomgeving en Transport wel weer handhaven op de bestaande geluidsnormen. Dat betekent dat er vanaf dat moment op Schiphol ruimte is voor maximaal 460.000 vluchten per jaar. Vanaf november volgend jaar gaat dat terug naar 452.500 vluchten per jaar.

Het huidige maximumaantal vluchten ligt op 500.000, al is dat door de coronacrisis en capaciteitsproblemen de afgelopen jaren niet gehaald. De verwachting is dat Schiphol in 2023 in totaal tussen de 430.000 en 445.000 vliegbewegingen uitkomt.

Boomhouwer is voorzichtig positief over de plannen van het demissionaire kabinet om het aantal vluchten op Schiphol te laten krimpen. "Krimp is altijd beter dan groei. Maar eerst maar eens kijken of we definitieve stappen zetten naar krimp of dat er later toch weer wat bij kan. De tijd zal het leren."

Het is alsof techbedrijven gas geven, om vervolgens weer op de rem te trappen. De afgelopen anderhalve week kondigde een reeks bedrijven die groot zijn in AI (kunstmatige intelligentie) allerlei nieuwe functies aan.

Allemaal willen ze gebruikers aan zich binden. Tegelijkertijd zijn ze bang voor pr-missers, zeker nu overheden wereldwijd scherp meekijken met wat ze ontwikkelen. Een misstap kan leiden tot (nog) strengere regels. Dus starten ze voorzichtig op met de nieuwe producten.

"We rollen deze nieuwe functies langzamer uit dan normaal", zei Meta-topman Mark Zuckerberg deze week. De boodschap kwam aan het einde van een presentatie, die verder bol stond van allerlei nieuwe functies op het gebied van AI.

'Alexa, ik heb het koud'

Dezelfde terughoudendheid was hoorbaar bij Amazon, dat vorige week een nieuwe versie van Alexa aankondigde. Dat is al enkele jaren de slimme assistent van het bedrijf, die met de komst van generatieve AI toe is aan een flinke update. Die is onderweg, maar er komt eerst een preview en alléén in de VS.

De belofte is dat de spraakassistent van Amazon straks op basis van bijvoorbeeld de opmerking 'Alexa, ik heb het koud' de verwarming hoger zet. Of dat je vraagt om lampen in de kamer in te stellen in de themakleuren van bijvoorbeeld een voetbalclub. Het idee is dat Alexa weet in welke ruimte je bent en welke kleuren passen bij die club.

Bij een demonstratie benadrukte Amazon dat Alexa, "net als een mens", een gesprek opnieuw kan oppakken zonder dat je de slimme assistent opnieuw moet aanroepen. De techgigant ziet de update als een "supermens-assistent", schrijft technologieblog The Verge, en houdt er rekening mee dat ze er op een gegeven moment geld voor gaan vragen.

Bekijk hier de demonstratie van de update van Amazons Alexa:

Het is een delicate balans. Niemand wil achteraan hobbelen bij de nieuwste ontwikkelingen. Maar vaak zit een ongeluk in een klein hoekje.

Zo moest Microsoft snel handelen toen het misging met de chatbot in zoekmachine Bing. De chatbot, die zichzelf Sydney had genoemd, probeerde een journalist van The New York Times te overtuigen zijn vrouw voor haar te verlaten. De chatbot van Snapchat, MyAI, vond het een prima plan om in het echt af te spreken. Ook dit werd snel gecorrigeerd.

Een AI-stem

OpenAI durft tot nu toe het meest in het diepe te springen en daarmee de rest uit te dagen. Al houdt het bedrijf zich ook in. Deze week lanceerde het bedrijf nieuwe functionaliteiten voor ChatGPT. De app kan, in het Engels en vooralsnog alleen voor betalende gebruikers, praten en luisteren. Het is gebaseerd op technologie die een 'AI-stem' kan creëren op basis van een paar seconden echt materiaal.

Het bedrijf zegt zich ervan bewust te zijn dat dit makkelijk misbruikt kan worden. Bijvoorbeeld om de Amerikaanse president een land de oorlog te laten verklaren. Daarom, schrijft OpenAI, is het nu alleen mogelijk om gesprekken te voeren in de app. Spotify gebruikt het daarnaast om afleveringen van podcasts te vertalen in andere talen dan die van de maker, maar wederom op heel beperkte schaal.

Ook heeft OpenAI een eerder aangekondigde update beschikbaar gesteld, waardoor ChatGPT de inhoud van foto's kan herkennen. Dit werd in maart aangekondigd, maar kwam niet meteen beschikbaar vanwege zorgen over misbruik.

Het bedrijf durft het nu wél aan, maar zegt technische maatregelen te hebben genomen "die ChatGPT's capaciteit significant begrenzen" bij het herkennen van mensen, "omdat ChatGPT niet altijd accuraat is en deze systemen de privacy van mensen moeten respecteren".

'Grote vragen niet zomaar opgelost'

Emiel Krahmer, hoogleraar en AI-onderzoeker aan de Tilburg University, vindt de ontwikkelingen "niet zo spannend vanuit technisch perspectief". Maar de technologie komt volgens hem wel dichter bij de gebruiker.

Jelle Zuidema, universitair hoofddocent explainable AI aan de Universiteit van Amsterdam, benadrukt dat de "grote, fundamentele problemen, rondom privacy, het waarheidsgehalte en haatdragende content niet zo even in een paar maanden zijn opgelost". In zijn ogen lijken de bedrijven "een slag te slaan" voordat er allerlei regels worden opgelegd.

In tientallen gemeenten is het de afgelopen jaren een stuk makkelijker geworden om samen met familieleden in een huis of op een kavel te gaan wonen. Inwoners kunnen bijvoorbeeld zogeheten 'premantelzorgwoningen' bouwen, blijkt uit een rondgang van de NOS.

Op dit moment kan je zonder vergunning al een mantelzorgwoning bouwen, zodat een vriend of familielid van dichtbij intensieve zorg kan verlenen. Veel gemeenten vragen daarvoor wel een medische verklaring, die aantoont dat de mantelzorg echt nodig is.

Zeker 42 gemeenten gaan een stap verder door ook de bouw van premantelzorgwoningen toe te staan. Die zijn bedoeld voor mensen die in de toekomst verwachten dat ze mantelzorg nodig hebben, bijvoorbeeld over tien jaar.

Voor de premantelzorgwoning is juist wel een vergunning nodig en geen medische verklaring. Gemeenten stellen voor die vergunning bepaalde eisen: zo moet iemand vaak de AOW-leeftijd hebben bereikt of in een gesprek met de gemeente aannemelijk kunnen maken dat er op termijn mantelzorg nodig is.

Druppel op gloeiende plaat

In veel gemeenten staat de premantelzorgwoning nog in de kinderschoenen: er zijn tot nu toe niet of nauwelijks vergunningen verleend. In de gemeente Peel en Maas is het relatief populair: daar zijn inmiddels dertig vergunningen uitgegeven.

"We zijn een plattelandsgemeente, met grote huizen en grote kavels, dus daarom is dit een makkelijke route", zegt wethouder Rob Wanten. "Het is altijd nog maar een druppel op een gloeiende plaat. Maar we hebben alle creativiteit nodig om überhaupt iets te doen aan die moeilijke woningmarkt."

Dankzij die vergunning van de gemeente Peel en Maas woont Joke Kremers nu in een chalet in de tuin van haar dochter:

Gemeenten staan niet alleen vaker de vergunningen voor premantelzorgwoningen toe, ook woning- of kavelsplitsing is op steeds meer plekken een optie. Uit onderzoek van Platform 31, een onafhankelijke kenniscentrum voor stedelijke ontwikkeling, blijkt dat zeker dertig gemeenten bezig zijn om ook daar soepeler mee om te gaan.

De gemeente Leudal staat bijvoorbeeld geen premantelzorgwoningen toe, maar wel weer woning- en kavelsplitsing. "Als iemand een aparte premantelzorgwoning wil, kan dat ook door de kavel te splitsen", zegt wethouder Robert Martens van Leudal, waar tot nu toe tien aanvragen voor een vergunning zijn binnengekomen.

Spannende stap

De versoepelingen zijn een spannende stap voor gemeenten, omdat de bestemmingsplannen eigenlijk geen bouw van een tweede woning in de achtertuin toestaan. Ook een aanbouw maken om iemand zelfstandig in te laten wonen, mag op veel plekken niet.

Door iets af te wijken van de regels, slaan ze wel twee vliegen in een klap: ze geven ouderen de mogelijkheid om langer thuis te blijven wonen, zoals het ministerie van Volksgezondheid graag ziet. Daarnaast helpt het, al is het een klein beetje, tegen de woningnood.

Speculatie voorkomen

Risico van de versoepeling is dat huizenbezitters via deze route proberen om hun huis en grond voor meer geld te verkopen. Daarom wil Peel en Maas, dat ook woning- en kavelsplitsing toestaat, goed zicht houden op wie de nieuwe inwoners van de gemeente worden.

"Bij de aanvraag moet je wel aannemelijk maken dat je een woning erop plaatst en wie erin gaat wonen", zegt Wanten. "Om speculatie voorkomen."

"Het beschermen van de woonomgeving, dus de ruimte en groen, vinden wij belangrijk. Dat draagt ook bij aan de charme van onze dorpen", zegt Martens van de gemeente Leudal.

Chalet naar Spanje

Bij de premantelzorgwoningen is dat een mindere zorg: net als de mantelzorgwoningen moeten die weer worden weggehaald als de mantelzorg niet meer gegeven wordt. Daar heeft de familie Kremers al een plan voor.

"Als mijn moeder komt te overlijden, willen we kijken of we het chalet naar Spanje kunnen verplaatsen, om er een vakantiewoning van te maken", redeneert Nathalja Kremers hardop.

Na jaren vol vertragingen is het volgens het ministerie van Financiën gelukt om de afhandeling van de toeslagenaffaire te versnellen. Dat doet de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT) door dossiers van ouders sneller te beoordelen en bezwaren "efficiënter" af te handelen.

Maar op het sneller afhandelen van die bezwaren is ook kritiek. Volgens de Bezwaarschriftencommissie (BAC) komt daardoor de rechtsbescherming van gedupeerde ouders in gevaar.

'Kind van de rekening'

Op dit moment liggen er ruim 7100 bezwaarschriften bij het UHT en daar komen er per maand ongeveer 360 bij. Die bezwaren gaan langs de Bezwaarschriftencommissie (BAC). Dat is een onafhankelijke instantie die in 2021 is opgericht om te controleren of het UHT goede besluiten neemt.

Ouders die het niet eens zijn met een beslissing van het UHT kunnen tijdens een hoorzitting bij het BAC hun kant van het verhaal vertellen. De commissie geeft vervolgens advies. Tot nu toe gebeurde dat zo'n 670 keer.

Maar doordat ouders zo massaal bezwaar maken is ook voor de hoorzittingen bij het BAC een lange wachtrij ontstaan. Dat komt mede door het UHT zelf, dat bij hoorzittingen niet altijd de volledige dossiers kan aanleveren, waardoor de hoorzitting moet worden uitgesteld.

Staatssecretaris De Vries van Toeslagen kiest er nu voor om de wachtrij in te korten, door niet meer alle zaken voor de commissie te laten komen. Het gaat bijvoorbeeld om zaken waarbij volgens het UHT duidelijk is dat een bezwaarprocedure geen zin heeft.

Gevoelig ligt dat het UHT zelf gaat beslissen welke bezwaarzaken dat zijn. "Met dit voorstel dreigt de rechtsbescherming van de gedupeerde ouder het kind van de rekening te worden", schrijft voorzitter Eric Visser van het BAC in een brief aan De Vries.

"Dat lijkt mij, zeker gelet op de aard van het herstelproces en het herstel van het vertrouwen in de overheid, allerminst een wenselijk vooruitzicht."

Nieuwe berekening schadevergoeding

Het UHT biedt daarnaast honderden ouders komende maanden een nieuwe manier aan om hun aanvullende schadevergoeding te berekenen. Ouders krijgen daarbij, op basis van hun verhaal, een bepaald bedrag aangeboden. Als zij daarmee akkoord gaan, wordt dat in een overeenkomst vastgelegd.

Deze nieuwe route moet een einde maken aan de lange wachtrij voor de Commissie Werkelijke Schade, die per ouder(koppel) een individuele berekening maakt van de geleden schade. Doordat ouders daarvoor allerlei bewijzen moeten aanleveren, levert dat bij veel gedupeerden frustratie op en is het een lang proces.

Nu bestaat die wachtrij nog uit zo'n 1350 ouders, terwijl de commissie dit jaar maar zo'n drie adviezen per week publiceerde. De staatssecretaris stelde deze maand een nieuwe voorzitter aan voor de Commissie Werkelijke Schade, die orde op zaken moet gaan stellen.

30 miljoen euro aan dwangsommen

Doordat het UHT grote moeite heeft om alle dossiers tijdig af te handelen zijn er bij elkaar ruim 26.000 ingebrekestellingen verstuurd. Het UHT betaalde daardoor bijna 30 miljoen euro aan dwangsommen uit.

In totaal hebben zich nu 65.000 mensen aangemeld als mogelijk gedupeerde. Het ministerie verwacht dat het aantal eind 2023 op 68.000 uitkomt. Volgens het ministerie van Financiën staat het doel om voor eind 2026 alle bezwaren af te handelen ondanks alle versnellingen "onder druk".